Bibliothecarissen: 'Print of digitaal maakt mij niet gek veel uit. Wij doen aan dienstverlening'

De daling komt volgens de bibliothecarissen omdat de online collectie uitbreidt. Eerst was er de omslag naar de e-journals, nu is er die naar de e-books. Chris Schroeven, bibliothecaris voor Economie en Sociale Wetenschappen: 'Dat wil niet "geen boeken meer" zeggen. Er is een omslag van print naar elektronisch.'

De evolutie voltrekt zich vooral bij de gedragswetenschappen zoals psychologie of economie. In de eerste plaats veroudert de collectie daar sneller. Het recht verandert bijvoorbeeld vaak, zegt bibliothecaris van Rechtsgeleerdheid Christoph Malliet: 'Ik heb bijna geen boeken van voor 1990.'

Geesteswetenschappen

In de geesteswetenschappen zoals filosofie of theologie veroudert de literatuur minder snel. Het is ook andere literatuur: er wordt nog meer gepubliceerd in boeken, terwijl in de gedragswetenschappen het zwaartepunt op de tijdschriften ligt. De omslag naar e-books komt nu pas op stoom, die van tijdschriften is al verder gevorderd.

Dat verschil verklaart deels het verzet vanuit die faculteiten, wiens decanen mee de open brief tekenden in februari. De breuklijn tussen gedrags- en geesteswetenschappen is echter niet zo strikt. Zo tekende Bernard Tilleman van Rechtsgeleerdheid wel, terwijl Jo Tollebeek van Letteren – een geesteswetenschap bij uitstek – een van de auteurs van de visietekst was.

Dienstverlening

De omslag naar digitaal wordt vooral gedreven door het aanbod en de wensen van de gebruikers. Demmy Verbeke van Artes (de bibliotheekorganisatie die Letteren bedient, red.): 'Print of digitaal maakt mij niet gek veel uit. Als bibliotheek doen wij aan dienstverlening.'

Zolang het fysieke boek een centraal element is in het onderwijs en onderzoek moet dat ook zo zijn in de bibliotheek, zegt Verbeke. Voor sommige deelcollecties koopt Verbeke grotendeels online, gewoon omdat het daar verschijnt. Omgekeerd hebben bepaalde disciplines nood aan kleine tijdschriften die enkel op papier verschijnen.

Indien een boek op meerdere campussen nodig is, zijn gebruikers vragende partij voor digitaal. Dan kan je er ook thuis aan werken. Verbeke: 'Als bibliotheek kiezen we niet exclusief voor digitaal of print, we doen beide als beide nodig zijn. Anders sluiten we onze ogen voor een deel van de literatuur.'

Grote uitgevers

Grote uitgevers als Oxford of Cambridge University Press gaan online en de bibliotheken volgen. Christoph Malliet van Rechtsgeleerdheid: 'Men moet zich geen illusies maken: over tien jaar gaan die uitgevers geen papieren boeken meer willen uitgeven.'

Nochtans schetste Kris Moeremans, directeur van Intersentia, een wetenschappelijke juridische uitgeverij, in Veto een andere situatie: 'E-books nemen nauwelijks acht procent in van de totale omzet in de uitgeverssector. Dat percentage neemt al enige tijd niet toe'

Bij filosofie staan de e-books nog in de kinderschoenen. 'We zijn pas recent begonnen om bij de aankoop van een individueel boek te beslissen over e-book of print', zegt bibliothecaris Steven Spileers. 'We nemen wel deel in de aankoop van de grote pakketten.'

Hebben studenten dan niet graag nog het fysieke boek? Malliet: 'Ik ga niet ontkennen dat die vraag er is, maar die gaat verdwijnen. We krijgen de opmerking steeds minder vaak van studenten. In de nota spreken we over 2040: de studenten van dan worden nu geboren.'

Gebruiksgemak

De cijfers over de dalende uitleen geven maar een beperkt beeld. Ze maken abstractie van het andere nut van het open boekenrek: het gebruiksgemak om te zwerven en je te laten verrassen, zoals beschreven in de open brief. Christoph Malliet: 'In theorie ga ik akkoord met dat argument van serendipiteit, maar in de realiteit zie ik daar steeds minder van.'

Demmy Verbeke van Artes: 'Als er steeds meer moderne literatuur enkel online verschijnt, is wandelen tussen de rekken geen vorm van exhaustieve heuristiek.' In bepaalde domeinen heb je volgens Verbeke veel nood aan oude literatuur, maar in andere domeinen is het vooral de literatuur van de voorbije vijf jaar. Die hebben geen nood aan kilometers open rek.

Bladeren tussen boeken is ook digitaal mogelijk, wordt benadrukt. En op twintig jaar tijd zullen de algoritmes voor aanbevelingen in Limo nog verbeteren.

Lineair lezen

Christoph Malliet vindt het vreemd dat hij naar zijn mening het beste argument voor papieren boeken niet in de open brief terugvindt: dat mensen heel anders lezen digitaal dan op papier. Digitaal is er bijvoorbeeld meer afleiding door links in de tekst en leest men minder diep. Op papier is 'lineair lezen' wel mogelijk.

Daar plaatsen de bibliothecarissen alle praktische voordelen tegenover van 24 op 24, 7 op 7 beschikbaarheid van de digitale collecties. Je staat nooit voor een gesloten deur, je moet niet wachten tot iemand anders een boek heeft teruggebracht en je kan wel zonder problemen aanduiden in een document.

Niet inscannen en weggooien

De bibliotheeknota had het onder andere over het verkleinenvan de collectie indien een boek ingescand is. Dat betekent echter niet datalles wat is ingescand automatisch weggegooid wordt. Heel wat boeken zijn nogop meerdere locaties in (centrum) Leuven aanwezig.

Schroeven: 'Bij Sociale Wetenschappen hebben we deze zomer3000 boeken weggegeven, zonder dat er iets aan inhoud verloren is gegaan. Dieboeken zijn elders nog beschikbaar – het vaakst nog in de binnenstad.'

Koten waar cola wordt gedronken

De nota had het ook over een nieuw onderwijs- en leercentrumdat op de plaats van de Psychologisch Instituut in de Tiensestraat zou kunnenverrijzen. Dat gebouw zou er ook kunnen komen los van de evoluties in decollectie – en misschien zelfs als smeermiddel voor de plannen voor decentralisatie van de bibliotheken.

Christoph Malliet begrijpt de weerstand tegen de plannenvoor het nieuwe gebouw niet goed. 'Als er nieuwe leerplaatsen in deTiensestraat komen, kan de bibliotheek terug richting het romantische beeldgaan dat sommigen ervan hebben, namelijk een plaats voor onderzoek. Want de realiteit is nu dat bibliotheken gezelligekoten zijn waar men cola drinkt en studeert.'

Voor het gebouw er kan komen, zijn echter heel wat hordes tenemen. Onder andere moet de groep en de universiteit de zware investering zienzitten. De vrees leeft dat die ten koste van facultaire financiering zal gaan.