'Achteraf gezien had ik dat soepfilmpje beter niet gemaakt'

Een groot deel van Weyts' legislatuur werd gekenmerkt door de coronacrisis. Daardoor liepen veel projecten vertraging op, maar kwam ook mentaal welzijn bovenaan de agenda terecht.

Naast corona waren er nog een aantal andere hete hangijzers, zoals grensoverschrijdend gedrag in het hoger onderwijs en de Vlaamse invoering van het mijlpaalsysteem: 'De flexibilisering is dermate doorgeslagen dat de uitzondering de regel is geworden.'

Dat alles terwijl de universiteiten kraakten en barstten onder een gebrek aan financiering. Een terugblik op een bewogen (eerste) ambtstermijn als minister van Onderwijs.

Hoe zou u uw voorbije legislatuur tot nu toe samenvatten?
Ben Weyts: 'Uitdagend. Onderwijs is sowieso niet het makkelijkste departement: je hebt veel minder beslissingsmacht dan andere ministers. We zitten daarnaast met uitdagingen zoals een dalende onderwijskwaliteit en een lerarentekort, en daar kwam dan ook nog eens de pandemie bij. Maar dat alles maakt wel dat je er erg veel voldoening uit kan halen als het lukt om een moeilijk dossier tot een goed einde te brengen.'

In februari 2022 kwam grensoverschrijdend gedrag bovenaan de agenda van het hoger onderwijs. Had u dat zien aankomen?
'We waren op dat moment al bezig met die kaders te herbekijken. Aanvankelijk zeiden de universiteiten echter dat ze al een regeling hadden. Maar de procedures die op dat moment bestonden, waren niet altijd waterdicht. Het uitkomen van die casus (het ontslag van een VUB-professor naar aanleiding van grensoverschrijdend gedrag, red.) gaf mij dan wel een breekijzer om de druk op te voeren rond onder meer een extern meldpunt, hoewel niet iedereen daar aanvankelijk achter stond.'

'Maar de discussie focust zich nu heel erg op het externe meldpunt terwijl we ook nu net een decreet hebben goedgekeurd om de interne procedures te harmoniseren. Het externe meldpunt zit nu bij Bart Somers en Zuhal Demir (Vlaamse ministers van Gelijke Kansen en Justitie, red.) omdat we niet voor elke sector een apart meldpunt willen oprichten.'

Komt er daarin een aparte kamer voor het hoger onderwijs?
'Die discussie wordt nu nog gevoerd, maar het moet in ieder geval naar buiten duidelijk zijn dat er één adres is.'

Waarom is er zoveel tijd overgegaan om dat externe meldpunt in te voeren?
'Eenvoudigweg omdat er één meldpunt moet zijn voor alle beleidsdomeinen, anders zie je door de bomen het bos niet meer. Er gaat erg veel tijd over om al die sectoren op één lijn te krijgen.'

De timing die nu vooropgesteld werd, was om dat meldpunt tegen de zomer van 2023 operationeel te krijgen, zal dat lukken?
'Dat is de vraag nu, maar dat zit niet meer bij mij.'

Financiering

De OESO stelde Vlaanderen voor een duidelijke keuze: structureel investeren in hoger onderwijs of met een dalende kwaliteit van dat onderwijs te maken krijgen.
'Rond financiering denk ik wel dat de huidige regering niet bepaald met het schaamrood op de wangen moet staan.'

Er zijn wel twee 'kliks' - het financieringsmodel kent meer middelen toe op basis van kliks per 2% toename studentenaantallen - overgeslagen.
'Dat klopt, dat was ook gecommuniceerd bij de start van de regering. Maar anderzijds hebben we de middelen op andere domeinen wel doen toenemen. Netto hebben we een positieve balans wat betreft investeringen deze regeerperiode.'

Toch trekken de rectoren aan de noodrem, erkent u dat de universiteiten met een probleem zitten wat betreft financiering?
'Dat erken ik. In het verleden zijn er beslissingen genomen die nu nog voelbaar zijn. Wat betreft deze regeerperiode is er een positief resultaat voor hoger onderwijs. Op langere termijn moeten we die financiering wel herzien, daarom laten we ook een studie uitvoeren om dat te bekijken.'

Die evaluatie ging normaal klaar zijn tegen het begin van 2023, hoe ver staat het daar op dit moment mee?
'We hebben al ingrepen gedaan op verschillende vlakken zoals het herbekijken van de indexering. Wat de fundamenten van de financiering betreft, zitten we op dit moment met twee grote mankementen.'

'Enerzijds is het huidige financieringsmodel te weinig transparant waardoor de instellingen daar ook niet voldoende op kunnen inspelen. Anderzijds wegen de studentenaantallen momenteel heel zwaar door waardoor er een concurrentiestrijd ontstaat om zoveel mogelijk studenten binnen te halen.'

Komt die evaluatie er nog binnen deze legislatuur?
'We gaan dat nu in de markt zetten.'

Aanvankelijk zou ze wel klaar zijn tegen 2023.
'Daar zal corona ook wel een invloed op hebben gehad. We hebben nu al een deel van de oefening gedaan, maar er zal nog veel water naar de zee moeten vloeien om ook die fundamenten aan te pakken.'

N-VA staat voor excellent onderwijs, dat betekent ook structureel investeren. Is het jullie ambitie om die structurele investeringen nog verder op te drijven?
'Als je een netto resultaat hebt van plus 200 miljoen extra dan denk ik dat we een goede stap hebben gezet.'

Maar we zijn er nog niet?
'Als je democratische toegang wil handhaven, dan moet je de financiering handhaven en kijken naar een minder studentgedreven financiering en dan vooral een transparante financiering.'

Is een minder studentgedreven financiering wel haalbaar? Dat maakt het voor universiteiten moeilijker om te voorspellen met welke middelen ze zullen moeten werken per student.
'Dat is waar, maar eenvoudig wordt dat verhaal nooit.'

De verhouding studenten per docenten blijft ook stijgen, wat de onderwijskwaliteit wellicht niet ten goede komt.
'Dat klopt, maar als je kijkt naar de totaalfinanciering van het hoger onderwijs moet je ook kijken naar het wetenschappelijk onderzoek en dat komt via een ander beleidsdomein binnen.'

Is het uw voornemen om structureel verder te investeren?
'Ja, als je in de politiek zegt dat je financiering gaat herbekijken ga je zelden op minder uitkomen. (lacht) Dan zou ik hier net zo goed uit het raam kunnen springen.'

Onderwijskwaliteit

Vlaanderen kampt daarnaast met een lage studie-efficiëntie, een hoge uitval en een hoge heroriënteringsgraad onder studenten. U voerde het mijlpaalsysteem - dat vanaf volgend academiejaar voor heel Vlaanderen geldt - in, wat uiteindelijk niet het plan is geworden dat u aanvankelijk voor ogen had…
(onderbreekt) 'Het is nog beter!'

Denkt u dat het systeem zoals het er nu staat voldoende zal zijn om de trend te keren?
'Het is in elk geval een stap in de goede richting. De zegen van ons systeem is dat we een heel democratische toegang hebben tot het hoger onderwijs. Er is slechts een beperkte financiële drempel en amper een prestatiedrempel.'

'De flexibilisering is nu dermate doorgeslagen dat de regel de uitzondering is geworden en de uitzondering de regel. Slechts een op drie studenten haalt een bachelor binnen de vooropgestelde drie jaar, dan is er iets mis. Daarom heb ik de mijlpaalregeling ingevoerd.'

Vindt u het jammer dat de harde knip tussen bachelor en master er uiteindelijk niet is gekomen?
'Nee, ik denk dat dit een betere oplossing is. Het is een kwestie van gezond verstand dat je vooraleer je begint aan je derde jaar al je vakken uit het eerste met vrucht hebt beëindigd. Anders neem je een zware rugzak mee en kan je daar zelfs finaal nog over struikelen. Dat moeten we vermijden.'

U wil ook een starttoets invoeren voor alle richtingen. Is zo'n starttoets dan voor iedere richting even relevant?
'Gelet op de hele lage drempel voor ons hoger onderwijs moeten we zorgen voor een optimale oriëntering. We willen een starttoets die ook door iedereen serieus genomen wordt en die ook bindend is in de zin dat je verplichte remediëring krijgt indien je die niet met succes aflegt. Maar er moet ook recht zijn op remediëring.'

'Zo weet je als student wat je kan verwachten en dan kan je beslissen: "Dit is misschien niets voor mij." Of je zegt: "Ik wil dit doen, maar ik heb nog wat tekorten", en dan heb je recht op remediëring.'

Mentaal welzijn

U hebt aangegeven te willen investeren in mentaal welzijn. Ondertussen zijn er verschillende initiatieven opgestart, maar waarom heeft dat zo lang geduurd?
'Dankzij corona is het zeker nog meer op de voorgrond getreden. Maar je zit wel met de beginsituatie dat er geen Vlaanderenbreed beleid was rond mentaal welzijn bij studenten. De verschillende entiteiten waren naast elkaar bezig en deden elk hun eigen ding. Ik heb ze samengebracht.'

'Dat beleid van nul opbouwen kost tijd. We hebben een nulbevraging georganiseerd en daar dan onmiddellijk ook Moodspace aan gekoppeld - het onlineplatform rond mentaal welzijn voor studenten. Daar kan je terecht voor een brede waaier aan problemen.'

En is die nulbevraging nog steeds actueel?
'Dat is een constant work in progress. We zijn begonnen in niemandsland, dus die vragenlijst moet worden geactualiseerd. Er moeten ongetwijfeld ook nog irrelevante vragen worden uitgehaald. Maar het belangrijkste is dat de sneeuwbal aan het rollen is gebracht en die zal niet meer bergop rollen, die wordt alleen maar groter.'

U kreeg tijdens de coronapandemie weleens de kritiek dat u zich vooral focuste op het leerplichtonderwijs, terwijl het hoger onderwijs in de kou bleef staan. Hoe kijkt u daarop terug?
'Dat is frustrerend. Ik heb met het hoger onderwijs op regelmatige basis samengezeten, maar daar was amper mediafocus op. We hebben wel echt geprobeerd om studenten maximaal bewegingsruimte te geven.'

'De virologen stellen een advies op vanuit virologisch standpunt, maar dat advies is niet bindend en komt voort uit hun specifieke discipline. Mijn job als minister van Onderwijs is dan om mijn bezorgdheid om het recht op onderwijs - wat ook verbonden is met gezondheid en welzijn - in overschouw te nemen samen met de virologische inzichten.'

'Het is onze job als politicus om te bepalen waar dat evenwicht ligt, dat is niet aan virologen. De verschillende rectoren zaten vaak echter tussen hamer en aambeeld omdat hun virologen die adviezen formuleerden, maar dat is maar één discipline van de wetenschap.'

De perceptie dat u het hoger onderwijs in de kou liet staan werd ook gevoed door het intussen beroemde 'soepfilmpje'.
(lacht) 'Achteraf bekeken had ik dat misschien beter niet gedaan.'

Hebt u gevloekt bij de reacties? Ik neem aan dat het niet uw bedoeling was om die negatieve perceptie verder te voeden.
'Vanzelfsprekend was dat niet de bedoeling. Wie niets doet, zal op minder kritiek kunnen rekenen. Maar dat zal me er niet van weerhouden om in actie te schieten. Je kan nooit alles goed doen. Het is een kwestie van hoe je ermee omgaat: met een kwinkslag en een lach.'

Toekomst

Zou u graag een tweede termijn starten als minister van Onderwijs?
'Wie vandaag bevoegd is voor een beleidsdomein en zegt: "Ik heb het ermee gehad, het is goed geweest", die kan beter stoppen. Dat is nu niet bepaald het geval, maar ik zal er iets diplomatischer op antwoorden: laat de kiezer eerst maar een oordeel vellen.'