Zuid-Afrikaanse studenten strijden om lagere inschrijvingsgelden

Onder de noemer Rhodes Must Fall ontstonden vorig jaar aan veel Zuid-Afrikaanse universiteiten protestacties met de oproep tot 'dekolonisering van het onderwijs'. Uit deze frustraties ontstonden in het begin van dit jaar grotere en breder gedragen protestacties. Fees Must Fall strijdt voor een doorgedreven verlaging van de inschrijvingsgelden. Die inschrijvingsgelden zijn momenteel nog steeds zeer hoog.

'Je moet toch wel rekenen op een bedrag tussen 3000 en 6000 euro. Dat is veel, zelfs heel veel voor Zuid-Afrikaanse normen en dat is met name voor zwarte studenten onbetaalbaar’, zegt Georgi Verbeeck, professor aan de Universiteit van Maastricht en de KU Leuven en expert in Zuid-Afrika. De overheid deed de studenten beloftes maar legde die wat later naast zich neer. Straten werden bezet, vuilnisbakken in brand gestoken. De studenten gooiden met stenen en molotovcocktails en bezetten universiteitsgebouwen. De politie reageerde met rubberen kogels.

De frustraties van de studenten gaan onder meer over het foute gebruik van overheidsgeld. ‘Er zou meer geld moeten gaan van de staat naar de universiteiten in plaats van te worden verzwolgen door corrupte ANC politici (Afrikaans Nationaal Congres, de partij van president Jacob Zuma, red.)’, zegt Patrick*, een Zuid-Afrikaanse student wiens vriendin werd opgepakt. ‘Ze stak een grote vuilnisbak in brand met gevaarlijke chemicaliën op een drukke weg vlakbij een tankstation.’

Ondanks dat vooral zwarte studenten de zware financiële lasten voelen, is het protest zeer breed gedragen. 'Het gaat uiteindelijk vooral over de kloof tussen een kleine, geprivilegieerde groep, die bepaalt wat gedoceerd wordt en tegen welke prijs, en de rest van de studenten', benadrukt Steven Van Wolputte, professor verbonden aan het Instituut voor Antropologie in Afrika. 'Dat overstijgt ras: het gaat evenzeer over gender, klasse of taal. Voor de regering is onderwijs een privilege, terwijl de studenten het zien als een investering in de toekomst waar iedereen recht op moet hebben.'

Liberation before education

De situatie liep intussen zo uit de hand dat verschillende universiteiten hun deuren moesten sluiten. Verbeeck schat de situatie in: ‘De overheid heeft de verantwoordelijkheid doorgeschoven naar de universiteiten zelf. Het zou dus aan de universiteiten zelf zijn om te beslissen hoeveel die inschrijvingsgelden moeten bedragen. Die universiteiten zitten bijgevolg geperst tussen de kwade studenten aan de ene kant en de overheid aan de andere kant.’ Intussen zijn de armere studenten die hun diploma willen halen om op de arbeidsmarkt terecht te komen de pineut.

Het is nu de vraag hoe lang het onderwijssysteem van Zuid-Afrika nog in deze greep zal gehouden worden. Dat hangt af van de bereidheid van de studenten om tot op het bot te gaan. 'Sommige van die studenten gebruiken de retoriek van de jaren 70: ‘Liberation before education!’ 'Dat is toch straf’, zegt Verbeeck. ‘Men hoopt dat het natuurlijk niet zo ver komt, want de opstand heeft er toen wel toe geleid dat een hele generatie zichzelf heeft opgeofferd.'

Daar komt nog bij dat de overheid van Zuid-Afrika het zeer moeilijk heeft om die protesterende, hoogopgeleide jongeren in het land te houden. Velen vertrekken naar Australië, maar ook naar andere landen waar ze een betere toekomst denken te hebben. Die emigratie van hoogopgeleiden gecombineerd met de illegale immigratie van mensen uit Mozambique, Zimbabwe en Centraal-Afrika zorgen voor een weinig hoopvolle toekomst voor het land.

Patrick merkt wel een verminderende interesse op bij vooral blanke studenten: 'Misschien komt dat door het militante karakter dat de beweging kreeg. De motivatie bij hen is ook gewoon minder groot, dus ze haken sneller af.' Het stijgende geweld en de soms vage eisen van de protesten zorgen eveneens voor desillusie bij sommigen.

Recent is de rust weer ietwat teruggekeerd doordat verschillende studentenleiders in de cel zitten of van de campus verwijderd zijn, en de examens eraan komen. In de universiteit van Stellenbosch, met wie de KU Leuven samenwerkt, is het al die tijd betrekkelijk rustig gebleven. 'Stellenbosch is een politiek en cultureel eiland met vooral blanke en Afrikaanssprekende studenten', verklaart Verbeeck. 'Dat is niet echt te vergelijken met andere universiteiten.'

Voedingsbodem

Deze studentenprotesten komen natuurlijk niet uit de lucht gevallen. Ze maken deel uit van een bredere onvrede die heerst over de manier waarop Jacob Zuma, sinds 2009 president, en het ANC het land besturen. 'De universiteit is een beetje Zuid-Afrika in het klein', zegt Patrick daarover.

'Volgens veel mensen is de elite misschien gewijzigd, maar in de praktijk verandert er niet veel', legt Van Wolputte uit. 'Het feit dat de regering dan ook nog eens zo gewelddadig reageert, drijft de spanning enkel op.'

'De eerste post-apartheid generatie dacht dat het afgelopen zou zijn met privileges', zegt ook Verbeeck, 'maar die beloftes zijn niet ingelost.'

Dat heeft verschillende oorzaken. 'Hoewel het land een heel progressieve grondwet heeft, is Zuid-Afrika ingehaald door een economische en een politieke realiteit', schetst Van Wolputte. 'Er ontstond rivaliteit binnen de ANC, dat meer koepelorganisatie dan een hechte politieke partij is.'

'Er zitten competente mensen bij het ANC, maar zij worden tegengewerkt door de aanhangers van Zuma', beschuldigt Patrick. Dat de president al in nauwe schoentjes kwam te staan door een aantal schandalen rond de bouw van een villa en de aankoop van een privéjet, draagt ook niet bij tot een groot vertrouwen in het nieuwe politieke bewind: 'Hij is voor veel mensen de verpersoonlijking van een nieuwe, corrupte elite', aldus Verbeeck.

Ondertussen is ook de economische situatie van veel Zuid-Afrikanen er niet substantieel op vooruitgegaan. Volgens Patrick zijn de oude economische ongelijkheden tussen zwart en blank alleen maar versterkt door het neoliberale beleid van de regering: 'Er is een kleine zwarte elite bijgekomen, maar het is nog steeds een beperkte groep die sociale privileges bezit.'

*Patrick is een gefingeerde naam