What's Wong in Hong Kong: longread

Hong Kong was sinds het verdrag van Nanking (1842) een kolonie van Groot-Brittannië totdat het deel werd van de Volksrepubliek China als gevolg van de Sino-Brittish Joint Declaration van 1997. Hong Kong zou vijftig jaar haar socio-economische en juridische instellingen kunnen behouden, waardoor het tot op heden zelf uitleveringsverdragen heeft kunnen tekenen met een twintigtal landen, waaronder Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en naburige staten zoals de Filipijnen en Singapore.

Wanneer deze landen om een overlevering vragen, kan de (niet-democratisch verkozen) 'Chief Executive' of gouverneur van Hong Kong (Carrie Lam), mits de overweging dat de misdaad ook in de rechtsorde van Hong Kong als misdaad wordt aanzien en het niet om een politieke kwestie gaat, een aanhoudingsbevel laten neerpennen zoals de Fugitive Offenders Ordinance and Mutual Legal Assistance in Criminal Matters Legislation het voorschrijft.

Echter, het land dat om uitlevering vraagt, mag de doodstraf niet op de Hong Kongse burger toepassen, waardoor noch China noch Taiwan tot deze verdragspartners behoren. De uitleveringswet die op tafel kwam te liggen op 13 maart 2019 zorgde ervoor dat dezelfde procedure als de Fugitive Offenders Ordinance ook toepasbaar werd op landen waarmee geen verdrag werd afgesloten, zij het dan wel op een case-by-case basis, waarbij de Chief Executive enkel een voorlopig verzoekschrift kon indienen voor aanhouding, dat nadien in een rechtbank kon worden aangevochten vooraleer van kracht te kunnen gaan.

In tegenstelling met wat gangbaar was in het verleden, toen de Chief Executive enkel discretionair kon overgaan tot overlevering aan een land waarvan men de rechtsorde a priori vertrouwde, vreest de bevolking nu dat iedereen aan een land kan worden overgeleverd zelfs al staat haar rechtsorde de doodstraf toe – zoals het geval is in China.

De verzetszomer

Op 9 juni brak het eerste grote protest uit. Volgens de demonstranten was men met één miljoen, al sprak de politie over slechts 240.000 mensen die waren opgedaagd. Niettemin kondigde gouverneur Carrie Lam aan dat een tweede lezing van de wet zou doorgaan, waarop de betogers het gebouw van de Legislative Counsil (parlement) bestormden. Drie dagen later blokkeerde men de toegang tot het gebouw om de tweede lezing te verhinderen. Voor het eerst sinds de overdracht van Hong Kong aan China brak er geweld uit tussen betogers en de politie, met 79 gewonden tot gevolg.

Lam bestempelde de tot dan toe vreedzame betoging als 'georganiseerde rellen', wat impliceerde dat gearresteerden voortaan tot een tienjarige gevangenisstraf konden veroordeeld worden. Op 15 juni werd de wet opgeschort voor onbepaalde duur, maar 's anderendaags vond er opnieuw een grote protestmars plaats.

Op 1 juli bezetten de demonstranten het parlementsgebouw, waarbij ze het embleem van de Speciale Administratieve Regio Hong Kong bekladden en de koloniale vlag over het spreekgestoelte hingen. Drie weken later richtten de betogers zich voor het eerst openlijk tegen de Chinese overheid door het Liaison Office, de representatie van China in Hong Kong, binnen te vallen.

Diezelfde nacht verschijnen in Yuen Long, een ondergronds metrostation, gemaskerde wit geklede mannen die demonstranten, maar ook andere passanten in elkaar slagen met bamboestokken en matrakken. De politie duikt verrassend laat op om ze te arresteren. Op 27 juli ontdekten demonstranten vervolgens een auto met daarin bamboestokken gelijkaardig aan de stokken die gebruikt werden bij de incidenten bij Yuen Long, alsook vermeende facturen geadresseerd aan een werknemer van de Liaison Office. Beijing ontkent.

Ondertussen legden ook ambtenaren, verplicht tot neutraliteit en dus tot niet-deelname aan het protest, het werk neer. Na hevige clashes in de luchthaven op 12 augustus en weken van protest kondigde Beijing op 3 september aan dat er een noodtoestand zou worden afgekondigd. Beijing heeft ook bewust aangestuurd op het principe dat zegt dat 'geen van de eisen mochten worden ingewilligd'. Onverwachts kondigt Lam de dag nadien toch de formele intrekking van de wet aan.

Nicolas Standaert, historicus en sinoloog aan de KU Leuven, ziet het als een markant feit: 'Zo'n beslissing is natuurlijk niet zonder Peking genomen, en dat ze een wet begraven hebben, is wel echt iets nieuws dat je niet mag onderschatten. Dan kan ik mij voorstellen dat sommige demonstranten zeggen: "Nu is het met betogen genoeg geweest", en dus toch dat breekpunt hebben, wanneer de aanleiding voor de crisis - de uitleveringswet - is begraven.'

'Die jongeren willen natuurlijk iets veel sterker. Zij willen veel meer democratie. Dat zijn niet alleen de lokale parlementen, maar ook die in de districten. Een van de analyses in de South China Morning Post wijst erop dat in heel dat proces van de beslissing rond die uitwijzingswet de districten eigenlijk veel te weinig betrokken zijn geweest. Carrie Lam heeft in een van haar toespraken dan ook gezegd meer respect te zullen hebben voor de districten', voegt Standaert toe.

Youth for democracy

Volgens een survey afgenomen door de directeur van de School of Journalism and Communication Francis Lee, Gary Tang (Hang Seng University), Edmund W. Cheng (Hong Kong Baptist University) en Samson Yuen (Lignan University) heeft ongeveer driekwart van de betogers een diploma hoger onderwijs en is 60% minder dan dertig jaar oud.

Studentenprotesten kennen een lange traditie in Hong Kong. In 1989 kwam men voor het eerst op straat uit solidariteit met de Tiananmenprotesten. De Hong Kong Federation of Students, een transuniversitaire studentenvakbond, hield fundraisers voor hun collega-studenten op het vasteland. Ook in 2003 en 2012 kwam men op straat ter verhindering van een wetgeving die Beijing meer macht zou geven.

In 2014 sloeg de jeugd het hardst toe in de zogenaamde ‘Umbrella Movement’, een 79 dagen durend protest. Als manifestatie van ongehoorzaamheid blokkeerden Hongkongers toen de hoofdstraten van het stadsgewest en kleurden ze het landschap met verschillende formaten en kleurspectra van paraplu's als bescherming tegen het gebruik van waterkanonnen door de politie. Studentenleiders Joshua Wong en Agnes Chow werden toen al bekend op het internationale forum voor hun moedige verzet.

Wong (23) is ondertussen een veteraan van de democratische beweging en dat reeds op drieëntwintigjarige leeftijd. Hij participeerde aan betogingen tegen de toegenomen Chinese invloedssfeer in Hong Kong sinds zijn veertiende, is mede-oprichter en huidig secretaris-generaal van de democratische jongerenbeweging Demosisto (opgericht in 2016) en heeft zich nu ontpopt tot het gezicht van de beweging - al blijft die in principe zonder leider.

Wong schreef en schrijft nog steeds columns voor de New York Times, South China Morning Post en The Guardian, ook toen hij nog in de gevangenis zat twee jaar geleden. De gevangenis kent hij door zijn protestacties en de toegenomen arm van Beijing in het veiligheidsbeleid van Hong Kong maar al te goed. Meermaals werd hij reeds gearresteerd en mishandeld.

Agnes Chow (22) verschijnt wel vaker aan de zijde van Wong. Zij was net als hem demonstrant in de betogingen van 2012 en 2014 en zit nog steeds in het bestuur van Demosisto, de beweging die ze samen met hem en de vorige secretaris-generaal Nathan Law oprichtte.

Chow kwam begin vorig jaar ook op bij de verkiezingen voor het parlement, maar mocht uiteindelijk niet deelnemen van de electorale commissie omdat de self-determination die door Demosisto bepleit wordt, in tegenspraak zou zijn met de Basic Law die stelt dat Hong Kong een deel is van China. Begin deze maand oordeelde een rechtbank in Hong Kong evenwel dat de beslissing ongeldig was, aangezien de commissie Chow geen kans had geboden om haar politieke standpunt zelf te komen toelichten, vooraleer een beslissing te hebben genomen in de zaak.

Kruistocht in spijkerbroek

Een van de bijzondere aspecten van het protest, wel vermeld maar niet toegelicht door vele Belgische media, is de zichtbare aanwezigheid van christenen tijdens de marsen. 'Sing Hallelujah to the Lord' is een van de weinig verwachte strijdliederen geworden in het pleidooi voor meer democratie. Het is moeilijk te zeggen hoeveel christenen participeren, of ze hun inspiratie voor hun democratische kruistocht uit hun geloof halen evenmin.

Toch geven velen het op als een van de redenen waarom ze meewandelen in de protestmarsen. Zo ook Chow, die meent haar sociale engagement te putten uit haar katholieke opvoeding. Ook Wong kwam er al meermaals voor uit dat zijn inzet voor de maatschappij voortkomt uit zijn protestantse (Lutheraanse) overtuiging en zijn ijver voor een betere samenleving:

'For me, the teaching of Christianity has laid a good foundation to be concerned about elderly people who live alone, and many other social justice issues. The church has also had a big impact on my organizational capacity. When I was a senior high student, I had to lead junior high students in Bible classes. I learned how to lead small group meetings and games, as well as public speaking.'

De kardinaal van Hong Kong John Tong Hon, de apostolische administrator van eenentwintig kerken en Dominee Eric So Shing-Yit riepen gezamenlijk op 19 juni 2019 de overheid op om de uitleveringswet in te trekken en een onafhankelijk politieonderzoek in te stellen. Ook in de Umbrella Movement van vijf jaar eerder waren overtuigde christenen leiders van het protest, waaronder bisschop Chu Yiu-Ming. Sindsdien leerde men uit eerder gemaakte fouten: het protest gedraagt zich vandaag als water. Het blijft niet stilstaan maar stroomt doorheen de stad om zoveel mogelijk uit de greep van de politie te blijven.

Insta-stalemate

Het digitale tijdperk bracht ons de sociale media en die brachten revoluties op hun beurt in een stroomversnelling. Denk maar aan de Arabische Lente en hoe Facebook de menigte op het Tahrirplein in Egypte samenbracht, de blauwe profielfoto op Instagram en Twitter als toonbeeld van solidariteit met de protesten in Soedan. Nu doen verschillende applicaties een kwart van de bevolking in Hong Kong de straten van de stad ronddwalen.

Die apps zorgen er voor dat de demonstranten met elkaar in contact staan en zo uit de handen van de politie blijven in een stromende, maar onvoorspelbare waterbeweging ('Be water!'), maar geven ook aan waar en wanneer er wordt geprotesteerd.

Standaert ziet het als volgt: 'De digitale ruimte kan je platleggen, zoals de Chinese Volksrepubliek dat doet, maar je kan er ook massa's mensen via gaan mobiliseren. Het belet wel om compromissen te sluiten. Als je zegt: "Er moet nu in één keer algemeen stemrecht zijn", dan ga je dat heel moeilijk halen. Als iedereen gewoon met zijn gsm kan stemmen of zijn of haar mening uiten, dan heb je geen kleine delegatie die bereid is om effectieve compromissen te sluiten met gezagsdragers.'

Thomas Friedman, Amerikaans journalist en gespecialiseerd in buitenlandse betrekkingen, zinspeelde eerder op deze analyse in een opiniestuk in de New York Times (17/09/19): 'Iedereen die probeert een compromis te bereiken zal zich online verbranden. Deze moderne bewegingen wordt gecrowdsourced, maar ook crowd-enforced, en dat is intimiderend voor al wie een deal wil sluiten. Deze door sociale media gedreven onrust is geen uitzondering. Maar van Gezi Park in Istanbul tot het Tahrirplein in Caïro, revoluties en rebellieën gedreven door sociale media, zijn uiteindelijk allemaal gefaald.'

De Umbrella Movement, de vorige grote protestbeweging, brak in september uit, ironisch genoeg nadat Beijing had aangekondigd dat de bevolking in Hong Kong voortaan zelf haar leiders kon kiezen uit een door Beijing bepaalde selectie van kandidaten. Op zich verre van een volwaardige democratie, maar wel al een hele stap vooruit vergeleken met de Beijing-getrouwe commissie van 1200 kiezers die voordien de Chief Executive aanduidde.

In het voornoemde geval zou elke burger immers kunnen stemmen voor de meest democratische kandidaat. Het compromis werd door de straat verworpen en daarmee ging een kans op meer democratie verloren. Thomas Friedman: 'Ik bewonder de moed van de Hongkongers om het unieke karakter van hun stad te verdedigen. Maar mijn hoofd zegt dat 'perfect' zelden op het menu staat en dat 'beter' 'goed' is wanneer men tegenover een mogendheid als China staat. Was op 31 augustus 2014 het gelimiteerde stemrecht aanvaard, dan zou men nu in een veel sterkere positie zitten om eisen af te dwingen.’

Five Demands

Ook voormalige leiders van de democratische beweging in Hong Kong, zoals Martin 'De vader van de democratie' Lee, staan achter het protest. Hij richtte eind jaren tachtig, begin jaren negentig de democratische beweging op en is net als Wong en Chow een overtuigde katholiek.

Lee wijst er op dat twee van de vijf eisen cruciaal zijn: de begraving van de wet (die ondertussen het geval is) en het onafhankelijke onderzoek naar de protesten en de geweldpleging. Over deze twee eisen bestaat er immers de meeste eensgezindheid, zelfs onder conservatievere Beijing-aanhangers. Volgens Lee is er geen groot publiek te vinden voor onafhankelijkheid, omdat men beseft dat die niet te bereiken valt. Dat was hen volgens de Basic Law van 1997, of de mini-constitutie van de stad, na tien jaar beloofd, maar ondertussen zit men al aan het 23ste.

De vijf eisen zijn: (1) terugtrekking van het wetsvoorstel, (2) een onafhankelijk onderzoek naar het brutale politiegeweld, (3) het aftreden van Carrie Lam, (4) de vrijlating van iedereen die tijdens de protesten werd gearresteerd en het erkennen dat het gaat om protesten en niet om rellen (die wel strafbaar zijn) en (5) tot slot: democratische verkiezingen.

Wat nu?

'De Volksrepubliek vreest dat de 'chaos' in Hong Kong over zal slaan naar het Chinese vasteland. Maar ik vind het wel belangrijk dat we niet spreken over Peking als één geheel, want je ziet dat je binnen de regering in Peking ook een variatie van standpunten hebt', stelt Standaert.

'Er zijn beleidsmakers die een militair ingrijpen bepleiten, maar er zijn ook anderen die veel gematigder zijn, zeker met de op til zijnde zeventigste verjaardag van de Volksrepubliek (op 1 oktober). Je hebt de indruk dat voor het ogenblik de gematigden gewonnen hebben. Meer democratie, ja, daar wordt in Peking niet over gesproken.'

Bij publicatie van dit artikel op 1 oktober vindt de zeventigste verjaardag van de Volksrepubliek China plaats. Kijk dus zeker nog met een extra oog naar de internationale media vandaag of er protesten plaatsvinden in Hong Kong.