'Wat een vader zijn zoon geeft wanneer hij veertien wordt? Een vuurwapen'

Donderdag gaf Abay een lezing - over de interactie tussen socio-economische ontwikkeling en het peace dividend (zie sidebar, red.) - voor een gering gevulde Grote Aula. Doodzonde, want de man durft als ervaren rot de harde waarheden van zijn Ethiopië als geen ander recht in de ogen te kijken. In zijn uiteenzetting was de man vlot, kalm en innemend. In het interview daarenboven allesbehalve vreemd van humor met zijn directe stijl van communiceren.

Hoe blijft u loyaal aan een staat die drie verschillende ideologische regimes heeft gekend?

Grum Abay: 'Ten eerste moet ik voor mezelf aanvaarden dat die specifieke overheid de overheid van mijn land is geworden op dat gegeven tijdstip. Maar niet in de zin dat ik ze blind volg. Mijn job als Ethiopisch diplomaat bestaat erin te adviseren en alternatieve wegen aan te geven om het buitenlandbeleid beter te voeren. Maar de beslissing is de hunne. Punt.'

'Ten tweede ben ik nooit persoonlijk geëngageerd geweest in eender welke politieke partij. Dat geeft mij de mogelijkheid om mijzelf te zijn, maar bovenal: een Ethiopiër. De vitale belangen van een volk veranderen ook niet na een regimewissel. Territoriale integriteit en veiligheid, het economische welzijn van je land, het belang van strategisch beleid: verandert nooit, wie er ook in Ethiopië regeert. Je probeert trouw te blijven aan die principes.'

Hoe komt het dat Meles Zenawi, de premier van 1995-2012 zo geliefd was bij zijn bevolking, ondanks de vele inbreuken op de mensenrechten gedurende zijn regeerperiode?

'Zenawi was een intellectueel sterk onderbouwd persoon, als je het mij persoonlijk vraagt. Hij had een zeer groot intellect en was ook één van de grootste politieke strategen die Ethiopië ooit heeft gezien. Dat is niet eenvoudig weet je. Voor een land als Ethiopië, met meer dan zeventig etnische groepen, verschillende politieke doelen, noden en verzuchtingen, ook op economisch vlak.'

'Hij kwam dan op de proppen met de Ontwikkelingsstaat. In een notendop: de overheid zal optreden als grootste investeerder voor een zekere periode, maar maakt de weg vrij voor overname door de private sector. Door publieke investeringen moeten de precondities voor economische groei worden aangelegd. Ook om jobs voor de jeugd te creëren.'

'Wij zijn er echter in gefaald jobs voor de jeugd te brengen! Daarbij kwam dan nog eens het gebrek aan politieke vrijheden en de corruptie in de overheid en het staatsapparaat, en vervolgingen: politiek en religieus. Het werd een luciferdoosje. Het werd explosief.'

'Vandaag weten we dat ondanks wat de Ontwikkelingsstaat Ethiopië heeft gegeven, het op het einde van de dag niet heeft kunnen brengen wat het beloofd had te gaan brengen, zowel op economisch als op politiek vlak. Daarom zitten we vandaag in een hervormingsmodus. We proberen te behouden wat de Ontwikkelingsstaat heeft opgeleverd, maar dan zonder haar minpunten.'

Hoe komt het dat Ahmed Abiy, intussen Nobelprijswinnaar voor de Vrede, zo plots op de voorgrond kon treden?

'Omdat Ethiopië gewoon weg niet meer verder kon. Kijk. Ahmed Abiy is jong, slechts 43 jaar oud. Alle andere Ethiopische politici zijn in hun zeventig (lacht). Het is een generatie van gisteren. Zij bekijken de problemen vandaag met een bril uit het verleden. Bovendien hebben ze vele problemen van vandaag zelf gestart. Je kan niet én degene zijn die problemen creëert én degene zijn die ze moet gaan oplossen.'

Toch hebben we in 2018-19 onder Abiy ook de grootste interne migratie gezien door verdrijvingen in het zuiden van Ethiopië.

‘Maar is dat zijn fout dan? Zo'n problemen bestonden voordien ook al. Hetgeen ik wil zeggen is: Abiy heeft zowel economische als politieke hervormingen geïntroduceerd. Hij heeft de politieke ruimte geopend voor elke politieke opinie die men in Ethiopië wil verkondigen. Geen enkele mening is verboden, enkel diegene die de religieuze en etnische gemeenschappen in Ethiopië tracht te breken of de Ethiopische soevereiniteit. Deze twee terzijde kan je alles zeggen, schrijven of wat je maar wil. Dat is nieuw voor de Ethiopiërs. Hou jij van honden?’

Ja, ik hou wel van honden, ja (lacht).

'Wel. Als jij je hond vastketent en 's avonds laat je hem los, dan gaat die rennen, rennen en nog eens rennen, want hij is blij. Dit is net hetzelfde. Alle politieke partijen die zolang niet hebben mogen functioneren zijn plots vrij.'

'Sommigen weten echt niet hoe ze daarmee moeten omgaan en misbruiken de herwonnen vrijheid. Anderen zijn beangstigd om er gebruik van te maken. De eerste opvatting is een extreme, de tweede ingesteldheid een negatieve. Dat stookt mensen op. Want de politieke liberalisering heeft jammer genoeg ook ongewenste resultaten opgebracht.'

'Wanneer je alle ramen en deuren van een kamer voor tien jaar sluit en plots open je die, dan komt er stank naar buiten omdat er geen lucht meer was. Open je de politieke ruimte, dan drijft slechte politiek boven.'

'Zodoende krijg je etnisch-politieke mobilisatie die nu bovendrijft en een groep die zegt: jij bent niet van mijn etnische groep, dus jij moet mijn territorium verlaten. Dat is nieuw voor Ethiopië en dit mag niet blijven duren en zal ook niet blijven duren. Want al komen we van verschillenden etnische groepen, we zijn allemaal Ethiopiërs.'

'Recent hebben we deze mensen trouwens teruggebracht naar hun thuis. Allemaal (moeilijk te verifiëren door gebrek aan data bij NGO's, red.). Ten tweede stel ik persoonlijk een daling vast in het geweld. En daarom vind ik dat de verkiezingen van augustus 2020 een test zijn voor het nieuwe politieke paradigma in Ethiopië.'

Dus u zegt eigenlijk dat het een proces is dat tijd vraagt om te wennen aan het democratische systeem? Het zal tijd nemen, wat er ook gebeurt.

'Ja, zeker. We zullen het beleid verderzetten. Want de alternatieven hebben we gezien! Die werkten niet.'

Een van de partijen waarmee Ethiopië het lastig heeft is het Oromo Liberation Front (OLF). Eigenlijk zegt u dat Ethiopië nog niet goed weet hoe men met deze extreme partij moet omgaan.

'Weet je, Ethiopië is een heel oud land. Zo is er deze cultuur in sommige gebieden, voornamelijk in de noordelijke Highlands op het platteland: wanneer een jongen de leeftijd van veertien bereikt, weet je wat zijn vader hem dan geeft? Zijn vader geeft hem een rifle. Weet je wat dat betekent? Het betekent dat men eigenlijk zegt: verspil geen tijd aan dialoog. Blaas de vijand gewoon weg.'

'Als we dan spreken over de OLF of andere extremen. Enerzijds, zoals ik al zei, moet men de politieke maturiteit bereiken om politieke activiteit niet uit te voeren ten nadele van het land als geheel. Anderzijds kan men deze extremen niet beantwoorden met krachtvertoon of door elke vorm van politieke oppositie te onderdrukken. Dus of het nu gaat om het OLF of IS (sinds eind 2019 in Ethiopië gesignaleerd vanuit Somalië, red.), dat is iets tijdelijk. Het geweld langs weerszijden is al verminderd sinds het begin van de hervormingen twee jaar geleden. Alles is er nu uitgekomen.'

'Trouwens. De Ethiopische staat is behoorlijk machtig. Ik bedoel maar: we kunnen onmiddellijk iedereen in het gareel duwen. Maar dat zou betekenen dat we hetzelfde doen als voordien en daar werden we niet beter van.'

Hoe kijkt u als ervaren diplomaat en ambassadeur bij de EU naar de recente top tussen de EU- en de AU-commissies, neem nu het gevoelige thema migratie.

'De Europese Commissie is door de positie van haar lidstaten verplicht om de kwestie zo hoog op de agenda te plaatsen. Maar als je kijkt naar hoeveel Afrikanen illegaal migreren, dan gaat er maar 6% daarvan naar Europa. 6% Percent! Ik begrijp dan ook niet waarom het zo'n belangrijk issue is tussen de EU en de AU.'

'De cijfers tonen duidelijk aan dat het niet zo'n belangrijk thema moet zijn in onze relatie. Want wij dragen voor zo'n 70% van de migranten in Europa niet bij, die komen van elders. Wij zouden niet verplicht mogen worden om onze aandacht te concentreren op een probleem waar wij grotendeels niet toe bijdragen.'

Lees het volledige interview met uitgebreidere antwoorden en extra vragen online op veto.be.