Waarom niemand nog in universiteitsrankings gelooft

QS World University Rankings en de Shanghai Ranking behoren samen met de Times Higher Education (THE) tot de meest invloedrijke universiteitsranglijsten wereldwijd. Jaarlijks publiceren zij een ranking op basis van verschillende parameters. 

Daarin doen de Vlaamse universiteiten het al verschillende jaren op rij goed, al fluctueren de plaatsen van de universiteiten erg naargelang de ranking. Zo staat in THE de KU Leuven boven de UGent, maar is dat omgekeerd bij de Shangai-ranking. Dat heeft te maken met de verschillende methodieken die de rankings toepassen. 

Naar aanleiding van de publicatie van de Shangai-ranking vorige week, kwam de rol van rankings in het hoger onderwijs weer even ter discussie te staan op sociale media. De verschillende universiteiten nemen steeds vaker een genuanceerde houding aan tegenover zulke rankings.

Daar komt het persbericht aan

Elke universiteit communiceert op haar eigen manier over rankings, maar haast elke instelling doet het wel. Zowel de UAntwerpen als de VUB publiceerden bijvoorbeeld persberichten over hun plaats in de ranglijsten. 

'Wereldwijd zijn er naar schatting 18.000 universiteiten. Of je nu op de honderdste of driehonderdste plaats staat in een ranglijst, je behoort tot de paar procent beste universiteiten in de wereld', relativeert Peter De Meyer, woordvoerder van de Universiteit Antwerpen, de recente resultaten van zijn alma mater. 

Ook Luc Sels, rector van de KU Leuven, reageerde naar jaarlijkse gewoonte tevreden met het resultaat van zijn universiteit in de QS World University Rankings. 'Het toont aan dat de koers die we volgen de juiste is.'

In diezelfde editie van de QS ranking scoorde UHasselt dan weer niet hoog. Hanne Poelmans, coördinator informatiemanagement en strategische data-analyse van de Universiteit Hasselt, laat dan ook weten genuanceerd te staan tegenover rankings: 'We gebruiken de rankings wel,' zegt Poelmans, 'maar hechten er een genuanceerde waarde aan.'

Daarmee bedoelt ze dat ze de resultaten interpreteren op basis van wat er 'echt' gemeten wordt en binnen de context van hun universiteit. Ook de VUB en de UAntwerpen lieten weten kritisch gebruik te maken van de ranglijsten. De UGent was niet beschikbaar voor commentaar.

Nieuwe parameters

Nathalie Vlaemynck, de woordvoerder van de VUB, vindt niet dat je de huidige editie van QS World University Rankings met die van vorig jaar kan vergelijken. 'Voor editie 2024 schudde de ranglijst haar methodologie immers grondig door elkaar, en dat maakt dat vergelijkingen met resultaten van vorige jaren geen correcte indruk geven.'

De QS World University Rankings worden sinds 2004 gepubliceerd. Dit jaar werden inderdaad nieuwe parameters toegevoegd. Naast de zes bestaande parameters deden de volgende drie hun intrede: duurzaamheid, employment outcomes - inzetbaarheid van afgestudeerden garanderen - en het internationaal onderzoeksnetwerk . 

De Shanghai Ranking, die op 15 augustus uitkwam, legt ook andere klemtonen. Zo besteedt ze meer aandacht aan onderzoek dan onderwijs – en dat levert vanzelfsprekend andere scorebords op. Ze focust voornamelijk op het aantal Nobelprijswinnaars, het aantal geciteerde wetenschappers en het aantal publicaties in de tijdschriften 'Science' en 'Nature'.

In die ranking loopt de KU Leuven achter op de UGent. Luc Sels relativeerde het belang van de Shanghai-ranking op X, het vroegere Twitter. 'De Shanghai-ranking negeer ik elk jaar wegens buitensporig gewicht voor Nobelprijzen uit de jaren stillekes', klinkt het. 

Rankings weerspiegelen de realiteit niet

De ranglijsten liggen dan ook steeds meer onder vuur. Niet alleen in eigen land zijn instellingen en onderzoekers kritisch, ook internationaal ontstaat er een beweging die zich openlijk uitspreekt tegen de ranglijsten. Ze vinden dat universiteiten de ranglijsten te lang legitimiteit verleenden, terwijl die eigenlijk veel gebreken bevatten.

In Nederland bijvoorbeeld probeert Koepelorganisatie Universiteiten Nederland (UNL) aan de academische wereld duidelijk te maken dat het volgens hen tijd wordt om afstand te nemen van de zogenaamde league tables – ranglijsten die de prestaties van een universiteit meten op basis van prestatie op het gebied van onderzoek, onderwijs en impact. 

Hoe de ranglijsten van die league tables berekend worden, strookt niet met de uitgangspunten van Erkennen & Waarderen, een programma waarbij sommige Nederlandse universitaire instellingen meer ruimte geven aan verschillende kwaliteiten in de wetenschap, en niet langer enkel focussen op een kwantitatieve maat. UNL vraagt hulp aan experts voor verandering. Uiteindelijk willen ze de verandering doortrekken naar Europees niveau. 

Daarnaast uit ook het internationale toneel kritiek op het hoge black box-gehalte van de rankings: het is niet altijd duidelijk welke gegevens de ranglijsten gebruiken. Aangezien de UHasselt op dit moment geen gegevens bewaart rond het tewerkstellingspercentage van haar afgestudeerden, kon ze die ook niet geven aan de QS World University Rankings. Welke gegevens de ranglijst uiteindelijk voor die indicator heeft gebruikt, blijft een vraagteken.

'Als mensen niet met voldoende aandacht kijken naar wat de ranglijsten meten en of dat wel degelijk de kwaliteit van een instelling weerspiegelt, is het resultaat niet genuanceerd,' stelt Hanne Poelmans van de UHasselt. Ze benadrukt ook dat het belangrijk is om na te denken waar de data vandaan komt. 

Ook de VUB is kritisch tegenover de QS-methodologie: 'Er ontstaat een gebrek aan transparantie over het gebruik, de interpretatie en weging van de data. De keuze van indicatoren en interpretatie ervan is sterk gericht op de grote Angelsaksische universiteiten,' zegt Vlaemynck.

Klein zijn is nadelig

Jonge universiteiten zoals de Universiteit Hasselt hebben minder publicaties dan hun collega-instellingen, en dat speelt in zulke rankings in hun nadeel. 'Maar zulke dingen vragen tijd,' reageert Poelmans. 

Eerder vertelde ze in De Standaard dat de drie nieuwe parameters bij de QS ranglijst vooral een voordeel zijn voor grote internationale instellingen. Verschillende parameters in die ranglijsten kijken naar hoeveelheden. 'Een unief met 1.000 onderzoekers kan nu eenmaal meer publiceren dan een instelling met 100 onderzoekers', klonk het.

De UAntwerpen deelt die mening: 'Dat we geen volledig onderwijsaanbod hebben, speelt soms ook in ons nadeel, terwijl dat niets zegt over de opleidingen die we wel aanbieden', zegt De Meyer. Een universiteit als de KU Leuven biedt meer diverse opleidingen aan binnen de verschillende wetenschappen.

Op de folders

Een van de belangrijkste voordelen van een goede score op universiteitsrankings is dat de universiteiten meer internationale studenten aantrekken en diverse samenwerkingen kunnen aangaan. Of dat ook studenten in eigen land beïnvloedt, is bij de meeste rankings niet duidelijk.

'Ik zou niet zeggen dat Vlaanderen ernaar streeft om het goed te doen op de ranglijsten,' zegt Poelmans. Vlaamse universiteiten willen het volgens haar wel goed doen, maar ze pakken er minder mee uit dan in sommige landen. 'Maar resultaten krijgen wel aandacht, zeker bij een daling.'

Peter De Meyer legt uit dat de Universiteit Antwerpen niet actief communiceert over rankings. 'Het is niet zo dat we zwijgen wanneer we achteruit gaan, maar wel een persbericht uitsturen als we een mooie sprong maken.'

Dat is nochtans een populair kritiekpunt op de instellingen die naar eigen zeggen een genuanceerde houding innemen ten aanzien van de rankings. Rik van de Walle, rector van de UGent liet op X dan wel weten 'met heel wat korrels zout' de rankings te interpreteren, toch plaatste zijn universiteit er wel een nieuwsbericht over op haar website.

Willen de Vlaamse universiteiten elkaar de loef afsteken? Concurrentie tussen de Vlaamse universiteiten is er niet, gelooft Poelmans. 'We kennen de sterktes en zwaktes van onze universiteiten. Gezien de methodologie van de ranglijsten zou het vreemd zijn als de UHasselt plots de 'beste' universiteit van België zou zijn.' Het jaarlijkse gekibbel bij iedere nieuwe ranking wijst nochtans eerder op het tegendeel.