Van oorlog tot aardbeving: hoe de situatie in Myanmar haar samenleving ontwricht

Niet alleen een aardbeving doet Myanmar daveren op zijn grondvesten: het land gaat al vier jaar gebukt onder een bloedige burgeroorlog die ondertussen het leven van miljoenen mensen drastisch heeft veranderd. De recente aardbeving eist daarbovenop een hoge menselijke tol. De Myanmarese bevolking verkeert in nood, maar de hulpverlening schiet voorlopig tekort. 

De combinatie van een natuurramp met een aanslepende burgeroorlog maakt de situatie in Myanmar bijzonder instabiel. Ziekenhuizen zijn verwoest of onderbemand, drinkwater is beperkt, de armoede neemt verder toe en hulpgoederen bereiken nauwelijks de getroffen gemeenschappen. De vraag naar solidariteit neemt toe, maar dat is lang niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. 

Escalatie van het conflict

In februari 2021 nam het leger de macht over in Myanmar omdat de parlementsverkiezingen volgens hen frauduleus waren verlopen. Deze staatsgreep lokte veel protestacties uit onder de bevolking, waarop de militaire junta hardhandig terugsloeg met de oprichting van gewapende groepen. 

Demonstraties werden met geweld neergeslagen en de ordediensten arresteerden duizenden actievoerders. Deze gewelddadige confrontaties eisten ook heel wat dodelijke slachtoffers. 

De repressie leidde tot radicalisering van het verzet. Tegenstanders van het militaire regime verenigden zich in gewapende verzetsgroepen, waaronder het prodemocratische People's Defence Force (PDF). Deze verzetsstrijders kregen bovendien steun van etnische milities die zich al langer afkeerden van het centrale gezag. 

Wat oorspronkelijk begon als een massale protestbeweging, escaleerde zo tot een burgeroorlog. Het geweld verspreidde zich over het hele land en eist nog steeds slachtoffers. Ondertussen lijdt de bevolking in Myanmar onder de instabiliteit en het economisch verval ten gevolge van de spanningen. De Verenigde Naties spreken van een humanitaire crisis.

De aarde beeft

Op vrijdag 28 maart werd Myanmar daarbovenop getroffen door een zware aardbeving. Het aantal dodelijke slachtoffers bedraagt intussen meer dan drieduizend. De politieke onrust die het land teistert, bemoeilijkt de hulpverlening voor slachtoffers aanzienlijk. 

Recente data van de UN Human Rights Office identificeerden per 11 april ten minste 120 aanvallen door de junta sinds de ramp, waarvan zestien na de aankondiging van een wapenstilstand. Deze werd vlak na de aardbeving aangekondigd door zowel oppositiegroepen als de junta, maar wordt niet nageleefd door deze laatste. 

'De Veiligheidsraad moet overwegen een resolutie aan te nemen die beide partijen dwingt hun offensieve militaire operaties te staken', stelt Tom Andrews, de Speciale Rapporteur van de Verenigde Naties voor Mensenrechten in Myanmar. 'De junta moet onmiddellijk een einde maken aan haar schendingen van de mensenrechten en het belemmeren van humanitaire hulpverlening.'

Verplichte militaire dienst

In februari 2024 trad de People's Military Service Law in werking. Deze voert een dienstplicht in voor mannen tussen 18 en 35 jaar en vrouwen tussen 18 en 27 jaar. Wie weigert, riskeert een gevangenisstraf van vijf jaar. 'De junta leed onlangs grote verliezen, waardoor ze nu nieuwe strijdkrachten nodig heeft', verduidelijkt Patrick Phongsathorn, belangenbehartigingsspecialist van mensenrechtenorganisatie Fortify Rights. 

Hierdoor is er een massale exodus op gang gekomen. Veel jonge Myanmarezen dromen van een andere toekomst. De visumaanvragen voor buurland Thailand schieten de hoogte in, maar illegaal de grens oversteken blijft voor velen de enige oplossing. 

'Vluchtelingen worden niet goed behandeld in Thailand', legt Phongsathorn verder uit. 'Er wordt aan hen geen juridisch statuut gegeven en vaak worden ze gearresteerd om nadien gedwongen te moeten terugkeren. De gevluchte Myanmarezen leven in de schaduw en zijn bang om hun huizen te verlaten.'

Het militaire regime doet er alles aan om te vermijden dat de dienstplicht wordt ontlopen. Zo mogen jonge mannen geen contracten meer tekenen om in het buitenland te gaan werken. Ook krijgen velen sinds augustus in de luchthaven te horen dat ze 'niet de juiste documenten' hebben om naar een ander land te gaan.

Recent komen er steeds meer meldingen over ontvoeringen van jonge mannen. 'Jonge mannen worden gewoon van straat geplukt', vertelt Phongsathorn. Mandaley Strike Committee meldde dat er in januari 237 mensen werden ontvoerd door de Junta. Het regime probeert de ontvoeringen onder andere te legitimeren op basis van een wetgeving rond cyberveiligheid. Wanneer er op een smartphone een virtual private network (VPN) app wordt teruggevonden, is dit strafbaar met zes maanden cel. 

Een vergeten genocide 

Ook voor de burgeroorlog nam de Myanmarese regering het niet altijd even nauw met mensenrechten. Voor het Internationaal Strafhof loopt er al een zaak omtrent de genocide op de Rohingya, een moslimminderheid, in 2017. 'Deze genocide is nog steeds bezig, de Rohingya leven met duizenden in vluchtelingenkampen in verschrikkelijke omstandigheden', aldus Phongsatorn.

'Ook vandaag krijgen ze nog aanvallen door de Arakan Army te verduren, een etnische, militaire organisatie uit de staat Rakhine die extreem racistisch geörienteerd is', gaat Phongsathorn verder. Inmiddels zijn meer dan negenhonderdduizend Rohingya gevlucht naar Bangladesh, waar de Islam sterk vertegenwoordigd is.

Amerikaanse hulpverlening blijft uit

De gevolgen van de aardbeving worden nog versterkt door politieke keuzes op het internationale niveau. Bij zijn aanstelling als president van de Verenigde Staten besloot Donald Trump een streep te trekken door de steun aan internationale hulporganisaties. Zo werd in februari van dit jaar de United States Agency for International Development (USAID) opgedoekt. 

De stopzetting van USAID heeft een grote impact op de situatie in Myanmar. 'Normaal zouden de VS het voortouw hebben genomen in het voorzien van hulpverlening. Het budget om de gevolgen van de aardbeving op te vangen bedraagt nu tussen de 9 en 10 miljoen euro, dat is heel weinig. De hulp geraakt ook minder goed bij de gebieden die in handen zijn van oppositiegroepen. Deze bestaan grotendeels uit regenwoud en zijn dus gelukkig minder hard getroffen', aldus Phongsathorn.

De Amerikaanse maatregel treft ook studenten uit Myanmar. Er wordt een einde gemaakt aan het USAID Diversity and Inclusion Scholarship Program (DISP). Dat schoolprogramma werd opgestart in februari 2024 en liet ondervertegenwoordigde studenten toe om te studeren in het buitenland. Concreet houdt de beslissing van president Trump in dat de beurzen van ruim vierhonderd Myanmarese studenten geschrapt worden. Op jaarbasis komt dat neer op een besparing van 45 miljoen dollar.

Veel studenten uit Myanmar die dit academiejaar in het buitenland studeren, moeten daarom noodgedwongen terugkeren naar hun thuisland. Zo komen ze in aanmerking voor de verplichte dienstplicht die het militaire regime nastreeft en blijven ze achter met grote vraagtekens over hun toekomst. 

De wereld reageert (niet)

Het conflict in Myanmar heeft weerklank op het wereldtoneel. Zo heeft de Europese Unie al acht sanctiepakketten tegen de junta aangenomen. Hoogstaande individuen binnen het militaire regime kunnen Europa niet meer binnen, en hun activa op de bank worden bevroren.

Bovendien is het verboden om materialen te exporteren die mogelijks gebruikt kunnen worden om de bevolking te onderdrukken. 'De Europese Unie vindt dat ze genoeg sancties heeft opgelegd. Om een duurzame vrede mogelijk te maken is het vooral noodzakelijk om de leiders van de junta aansprakelijk te stellen voor het Internationaal Strafhof', beargumenteert Phongsathorn. 

'Er worden systematisch aanvallen op burgers uitgevoerd. Volgens ons is er sprake van oorlogsmisdaden en schendingen van mensenrechten. De junta wist dat ze hiermee weg zouden komen', gaat Phongsathorn verder. 

'De junta is wantrouwig tegenover hulp uit het westen om de getroffenen van de aardbeving te helpen. Daarom zorgen landen zoals China en Rusland voor de meeste hulp', zegt Phongsathorn. 'Er is een zeer goede relatie tussen China en het regime in Myanmar. Zo levert de grootmacht wapens en zorgen ze voor politieke dekking op het internationale toneel', klinkt het. 

Ook Rusland uit openlijk haar steun voor de junta door het aanleveren van militair materieel. Recent bracht het regeringshoofd Min Aung Hlaing een bezoek aan Moskou. Daarnaast onderhoudt buurland Thailand een goede relatie met het militaire regime. 'Thailand heeft de junta op het internationale toneel al politiek gedekt. Het land denkt dat haar internationale veiligheid het best verzekerd is als het huidige regime aan de macht blijft', vertelt Phongsathorn.

Op 21 december 2022 eiste de VN-Veiligheidsraad in een resolutie de onmiddellijke beëindiging van alle vormen van geweld in het hele land. Aan ASEAN, een intergouvernementele organisatie van tien landen in Zuidoost-Azië, werd een centrale rol toebedeeld in het faciliteren van een vreedzame oplossing. 

'ASEAN heeft niet de middelen en capaciteiten om een crisis van deze omvang op te lossen. Idealiter wordt er door de VN-Veiligheidsraad een wereldwijd wapenembargo opgelegd. In het huidige politieke klimaat ontbreekt echter de wil om dit conflict op te lossen', besluit Phongsathorn.