Tegen de Stroom in: “Einde van Schengen onwaarschijnlijk”

Langs kale wijnranken volg ik de Moezel stroomopwaarts naarhet Luxemburgse dorp Schengen. Op 14 juni 1985 vaarde de “PrincesseMarie-Astrid” hier. Op dat schip ondertekenden vertegenwoordigers vanFrankrijk, Duitsland en de Benelux toen het Schengenakkoord. Vanaf 1995 steekje daardoor in deze regio zorgeloos landsgrenzen over.De locatie van het akkoord was symbolisch gekozen. In de Moezel bijSchengen ligt het drielandenpunt van Luxemburg, Frankrijk en Duitsland.

“Schengen is ontstaan als een initiatief van een aantal landen, los van deEuropese Unie,” weet Jan Van Hove, professor economie aan de KU Leuven. “Dielanden wilden de identiteitscontroles afschaffen en in de praktijk werkte dat.Vervolgens hebben meer en meer landen gezegd dat ze ook willen meedoen.”

Momenteel maken 26 landen deel uit van de Schengenzone. Met een Schengenvisum kan je tussen die landen normaliter reizen zonder grenscontroles. Normaal gezien, want er zijn in het akkoord uitzonderingen opgenomen voor tijdelijke controles.

“Het gaat dan om de nationale veiligheid. De vraag is natuurlijk wat nationale veiligheid inhoudt. Is het feit dat er een paar duizend vluchtelingen een land binnenkomen een bedreiging voor de nationale veiligheid of niet? Daar kan je over discussiëren,” verklaart Van Hove.

Frankrijk

Na de grens tussen Duitsland en Luxemburg steek ikvervolgens de grens met Frankrijk over. Ook hier zijn er geen grenscontroles endat is opmerkelijk. Want hier is zo’n uitzondering van kracht. Sinds de aanslagenin Parijs op 13 november 2015 heeft Frankrijk namelijk voor onbepaalde duurweer controles aan zijn grenzen ingevoerd.

De controles die Frankrijk uitvoert door deterreurdreiging gebeuren echter alleen op de grote autosnelwegen. “Op diekleine weg waarlangs jij naar Frankrijk fietste, zijn er nog nooit controlesgeweest,” vertelt de burgemeester van de gemeente Schengen, Ben Homan. “Zelfs meteenna de aanslagen van Parijs niet. Sowieso zijn onze grenzen zeer doorlaatbaar. Inplaats van de snelweg op te rijden kan een terrorist een binnenweg nemen dieniet gecontroleerd wordt.”

De burgemeester plaatst vraagtekens bij de effectiviteit van de tijdelijke controles. Over de economische impact daarentegen bestaat geen twijfel. Dagelijks komen er ongeveer 166.000 mensen vanuit de buurlanden werken in Luxemburg. Voor de Fransen onder hen betekende dat de laatste maanden vaak filerijden.

“Die controles betekenen tijdverlies en tijd is geld. In die zin is er ongetwijfeld een economische kost,” verklaart Van Hove. In heel de Europese Unie werken 1,7 miljoen mensen over een grens. Als alle andere Schengenlanden ook controles zouden invoeren, zou dat jaarlijks 1,3 tot 5,2 miljard euro kosten. Puur door tijdverlies.

Zes vluchtelingen

In het dorp Schengen is er van een vluchtelingencrisis geensprake. “We hebben hier welgeteld zesvluchtelingen gezien. Ze kwamen te voet over de brug met Duitsland. We hebbenze naar de stad Luxemburg gebracht, waar ze geregistreerd werden als asielzoeker.Als gemeente zijn we wel voorbereid om vluchtelingen op te vangen, als de Luxemburgseoverheid dat vraagt,” vertelt Homan.

Naast de terreurdreiging is het toch devluchtelingenproblematiek die het Schengenakkoord ter discussie plaatst. De Europese Unie dreigde erbijvoorbeeld al mee om Griekenland uit de Schengenzone te zetten en volgens sommigenis Schengen nu al verleden tijd. Onder andere de Franse politici NicolasSarkozy, ex-president, en Marine Le Pen, voorzitter van het extreemrechtse FrontNational (FN), namen al publiekelijk de woorden “Schengen est mort” in de mond. In de zomer van 2015 hield het FN aleen affichecampagne voor de afschaffing van Schengen.

Het deert de christendemocratische burgemeester van Schengenniet. “De extreem-rechtse politici die dat zeggen, gebruiken om het even watom de echte problemen te camoufleren. Je kan de problemen niet uitsluiten ofbuiten zetten: je moet ze oplossen. De grenzen sluiten zal niet helpen,” denktHoman.

Pelgrimstocht

“Heel onwaarschijnlijk,” schat econoom Van Hove heteffectieve einde van Schengen in. “Het Schengenakkoord hangt samen met heel deEuropese interne markt. Alle economische voordelen daarvan gaat men niet overboordgooien voor een fenomeen dat relatief tijdelijk is, zoals de vluchtelingenstroom.”

Toch leeft een mogelijk einde van Schengen onder economen. “Er zijn een aantal studies lopendewaarin de implicaties van de gehele opheffing van Schengen worden onderzocht,”zegt Van Hove. Volgens zo’n studie van het Duitse Prognos zou een afschaffingvan Schengen de landen van de Europese Unie over een periode van tien jaar 470miljard euro kosten.

Mocht het ooit zover komen, dan zou het dorp Schengen inzijn toeristische en economische hart worden getroffen. “Jaarlijks komen ertussen de 40.000 en 50.000 toeristen vanuit de hele wereld naar ons dorp met600 inwoners,” vertelt burgemeester Homan. “Voor de mensen uit Oost-Europa isdit zelfs een echte pelgrimstocht. Hun integratie in de Schengenzone staat voorhen gelijk met vrijheid en het einde van de dictatuur.” Op de oever van deMoezel staan daarom twee stukken van de Berlijnse muur.

“De inwoners van Schengen zijn fiere Europeanen,” zegt deburgervader over zijn inwoners. “De spirit van Schengen zit zelfs in onze wijn.Er zitten zowel Franse en Duitse druiven in onze Luxemburgse wijn.”