Tawakkul Karman: ‘Wie zijn democratische waarden kwijtspeelt, zal altijd verliezen van totalitarisme’

‘Waar ik tegenwoordig woon? Op het vliegtuig.’ Er kan nog net een grapje, een vermoeide glimlach en een warme handdruk vanaf alvorens ze zich excuseert. Vranckx wacht. Neen, van grootheidswaanzin zal je Tawakkul Karman niet kunnen beschuldigen. Nochtans mag ze zich al acht jaar lang zonder schroom in een notoir rijtje naast klinkende namen als Martin Luther King, Nelson Mandela of Barack Obama schikken. Stuk voor stuk big shots die in Zweden het hoogste eremetaal voor de Vrede aan hun cv mochten toevoegen.

Dat de Jemenitische activiste in 2011 een retourtje Stockholm boekte, heeft ze te danken aan haar werk voor de mensenrechtenorganisatie Women Journalists Without Chains die ze in 2005 oprichtte. Ze leidde de eerste protesten tegen toenmalig dictator Ali Saleh en toen enkele jaren later de Arabische Lente definitief de oversteek naar het schiereiland maakte, stak ze vanop de barricaden in hoofdstad Sanaa de vlam mee aan.

Salehs hoofd rolde, eerst figuurlijk door het protest van Karman, twee jaar geleden letterlijk door een fatale scherpschutterskogel. Zijn gedwongen exit leek Jemen richting democratie te stuwen maar dat was buiten de sjiitische Houthi-rebellen gerekend die de gewapende strijd met opvolger Abd Al-Hadi aangingen.

Karman zucht. Ze is moe. Al jaar en dag legt ze dit conflict uit. De humanitaire crisis barst uit haar voegen. Kinderen verhongeren. Cholera heerst. Al even lang benadrukt ze dat niets zal veranderen zolang er geen democratie is.

Met die boodschap is ze ook naar Gasthuisberg getrokken waar ze op het moment van dit gesprek onderdeel is van de jaarlijkse PeaceJam voor een tweehonderdtal Belgische jongeren. De lange dag heeft haar uitgeput.

Maar eenmaal de recorder aangaat, laait het vuur in haar op. Terwijl haar meegereisde wederhelft Muhammed naast haar toch even een uiltje knapt, preekt Karman met veel overtuiging de vrede en democratie, wijst ze het Westen op zijn verantwoordelijkheden tegenover Jemen en zet ze België in de strafhoek. ‘Jullie autoriteiten dragen direct en indirect bij tot het doden van Jemenitische burgers’, klinkt het streng. ‘Help ons in het vredesproces.’

Toen in u in 2011 de Nobelprijs voor de Vrede won, richtte u zich namens het Jemenitische volk tot het publiek in Stockholm met de woorden: ‘We love you.’ We zijn nu acht jaar later. Een Westerse coalitie onder de hoede van Saudi-Arabië heeft zich hardhandig in Jemen gemengd. Hoeveel van die liefde blijft er nog over?

(resoluut) ‘Het is dezelfde liefde en overtuiging die overblijft. Ik wil van deze wereld een plek van vrede maken. Een plek vrij van tirannie en corruptie. De chaos die na onze vreedzame revolutie kwam, is niet in onze harten geslopen. Zij heeft onze standvastigheid voor een betere toekomst niet aangetast.’

Maar u sprak tot een zaal vol prominenten uit het Westen. U was erg verzoenend. Koestert u vandaag geen wrok?

‘Wanneer ik vandaag de schuld bij de Westerse regeringen leg, wil dat niet zeggen dat ik haat draag. Wanneer ik hen beschuldig, is dat omdat zij hun verantwoordelijkheden niet zijn nagekomen. Zij hebben hun eigen waarden verraden. Waarden zoals mensenrechten. Waarden zoals gelijkheid, vrijheid en democratie. Wanneer voor ons die waarden in zicht kwamen, sloten zij bondgenootschappen met dictators en steunden zij counterrevoluties. Wanneer ik hen daarop wijs, is dat niet uit wrok maar om hen wakker te schudden. Wij zullen hoe dan ook niet stoppen tot wij ons doel bereikt hebben. Het Westen kan kiezen: of de mensen en de toekomst, of de dictators, het verleden.’

Twee jaar voor uw laureaatschap won Barack Obama de hoogste vredesonderscheiding. In 2015 stapte hij mee in die dodelijke coalitie die duizenden burgerdoden op haar geweten heeft. Wat is dan überhaupt de waarde van die Nobelprijs?

(zucht) ‘Ik voel me enorm gefrustreerd door het beleid van Obama in het Midden-Oosten. Nog voor de coalitie met Saudi-Arabië sloot hij deals met Iran waardoor zij hun invloed over het Arabisch schiereiland konden verspreiden. Eerst dat, en dan steunde hij een coalitie die schade aanricht in Jemen. Hetzelfde met Trump. Het Amerikaans beleid is een fout beleid. Het steunt het democratisch principe niet.’

Obama staat wel met u in het rijtje van Nobelprijswinnaars.

‘Ik respecteer hem omwille van vele andere dingen. Hij is de eerste zwarte president van de Verenigde Staten. Hij heeft in zijn land fantastische dingen gedaan. Maar ik had gehoopt dat hij met zijn presidentschap en dan die Nobelprijs voor een stabiel Midden-Oosten ging zorgen.’

België is ook niet onbesproken. Ons land voert jaarlijks voor ettelijke miljoenen aan wapens uit naar Saudi-Arabië.

‘Laat me deze kans gebruiken de Belgische autoriteiten op te roepen daarmee te stoppen. Zij dragen direct en indirect bij aan het doden van Jemenitische burgers. Help ons in het vredesproces en de poging een referendum te houden richting verkiezingen.’

Aan de andere kant staan politici wel graag klaar om hulpgoederen en medische assistentie naar Jemen te sturen. Er lijkt sprake van een dubbele agenda.

‘Dat is wat ik je vertel: er gaapt een groot gat tussen de waarden die het Westen wil uitstralen en de voordelen die het uit de situatie kan halen. België huisvest de kantoren van de Europese Unie. Datzelfde Europa dat na de Tweede Wereldoorlog samen met de Verenigde Naties aan de basis lag van de Verklaring van de Rechten van de Mens. Het is een schande dat zij nu zo ver af staan van de waarden van die verklaring door het steunen van dictators of het verkopen van wapens.’

In een uiterst cynische bui kan je stellen dat ze er toch maar mooi winst mee maken.

‘Dat is slechts tijdelijk. Op termijn zullen ze veel meer verliezen dan winnen. Allereerst verliezen ze hun waarden. Er is niets belangrijker en betrouwbaarder dan de waarden die je draagt. Het winstdenken heeft hen trouwens ondergeschikt gemaakt aan geopolitiek sterke dictaturen als Rusland en China. De balans is weg en de weg naar dictatuur ligt open. Als je je democratische waarden kwijtspeelt, zal je altijd verliezen van totalitarisme.’

‘Daarnaast geven ze dictators ook de ruimte om de internationale vrede te destabiliseren. Landen storten in elkaar en dat zorgt voor problemen als terrorisme en de vele vluchtelingen.’

Volgens internationale rapporten vangt Jemen alleen al meer vluchtelingen op dan heel Europa bij elkaar. Hoe bolwerkt een land in oorlog dat?

‘Dit is Jemen! (gedecideerd) Jemen is een geweldig land. Voormalig leider Ali Saleh portretteerde ons vaak als terroristen terwijl we zo een verwelkomend volk zijn. Zelfs in oorlogstijd huizen we vluchtelingen uit Afrika. We zien af, maar dan nog vallen we hen niet aan of behandelen we hen slecht. In Saudi-Arabië worden Jemenitische migranten ontslagen, beroofd, uitgebuit of hun winkels worden kort en klein geslagen.’

Kijkt u met die kritiek ook naar Europa dat zijn grenzen steeds strakker bewaakt en waar de discussie over vluchtelingen erg verhit is?

‘Ik wil de vergelijking met voorgaande voorbeelden niet maken. Europa respecteert in grote mate nog de mensenrechten van zijn migranten. Misschien zijn er enkele uitzonderingen maar ik wil niet gezegd hebben dat mensen mishandeld worden. Wel wil ik zeggen dat de oplossing voor het probleem niet ligt in het sluiten van de deur voor de neus van vluchtelingen. Dat zijn geen terroristen. Dat zijn mensen die tirannie en terreur ontvluchten. Het is aan jullie hen op te vangen! (hevig) Hen te voorzien in onderwijs en publieke diensten. Hen rechten te geven. En tot slot is het ook mee aan jullie om hen in Jemen of elders richting democratie en vrijheid te helpen. Hen te vrijwaren van dictatuur.’

Hier spreken bepaalde mensen graag over de ‘Verlichte samenleving’. We hebben het nu eenmaal beter omdat de Arabische wereld onze “superieure” (sic.) vorm van democratie niet kent of wil kennen.

'Dat zullen ze moeten heroverwegen. Ik ben er zeker van dat ze wakker zullen worden. Ze gaan tot de conclusie komen dat ook wij die vormen kennen en dat ze maar beter aan onze kant, de kant van het volk, staan. Voor hun eigen veiligheid en voordeel moeten ze ons, maar ook Latijns-Amerika helpen in het democratisch proces. Met democratie, niet met dictatuur zal welvaart komen.’

Vergis ik me wanneer ik stel dat veel landen slechter uit de Arabische Lente, waar u een belangrijke rol in speelde, zijn gekomen?

‘Eerst hebben we gevochten om ons van een gewelddadige tiran te bevrijden. Dan stonden we oog in oog met een lelijke counterrevolutie met veel gezichten: oorlog, milities, militaire staatsgrepen, terroristen. Maar de gehele revolutie verloopt in fasen en we zijn nu bij fase twee. De Arabische Lente gaat verder. Kijk naar wat er in Algerije en Soedan gebeurt. Zelfs al kreunt Jemen onder het gewicht van Saudi-Arabië en de Houthi-rebellen, zelfs al kreunt het onder oorlog en hongersnood, mensen geloven en offeren zichzelf op met het vooruitzicht op een democratisch land.’

Irak kreunde ook ooit onder de dictatuur van Saddam Hussein. Toen vielen de Amerikanen binnen, stortten het land in oorlog en lieten Hussein aan de galg hangen. Veel Irakezen verzuchtten achteraf dat hun voormalig leider de slechtste nog niet was. Is dat in Jemen ook denkbaar?

‘Je kan niet zeggen dat het leven beter is onder de duim van tirannie. Dat is niet waar! (hevig) De fout ligt niet in het verwijderen van een dictator maar in de slechte interventie. Dat is wat we zagen in Irak en Afghanistan. De Amerikanen kwamen zogezegd “helpen”. Uiteindelijk kwamen ze en verspreidden ze chaos. Aan de andere kant is er ook de afwezigheid van interventie zoals in Syrië. Wij willen geen van beiden. Geen slechte interventie en geen afwezigheid van interventie. Wij willen dat de internationale gemeenschap ingrijpt zoals beschreven in de mensenrechtenconventies.’

'Maar het moet dan wel leiden tot een échte democratie. Geen ingreep die zorgt voor instorting en sektarisme maar een die zorgt voor goed bestuur.'

Iets positiever dan: er lijkt in het Westelijk halfrond een mentaliteitskentering op til sinds de moord op de Saoedi-Arabische Washington Post-journalist Jamal Khashoggi.

‘Ja; dat klopt! (enthousiast) Het heeft hen doen inzien met welke regimes ze aan tafel zitten. Khashoggi’s bloed zal niet voor niets gevloeid hebben. Wereldwijd groeit er bewustzijn over hoe brutaal deze landen, koninkrijken en dictaturen zijn. We gaan, hopelijk, een nieuw tijdperk in, in de houding van Westerse regeringen tegenover autoritaire regimes. Ik wil trouwens benadrukken dat wanneer ik het Westen berisp, ik het niet heb over de mensen, de NGO’s en de media. Zij doen geweldig werk. Wij hebben het over het beleid dat schuldig is en dus de regeringen die moeten handelen.’

Hoe kan iemand als u zo optimistisch blijven in een conflict dat al zo lang aansleept, dat duizenden burgerdoden heeft gekost en waarin kinderen voor het oog van de wereld verhongeren?

‘Omdat ik weet dat er niets ergers bestaat dan te leven onder de duim van dictators. Vrijheid is de énige poort naar de droom van een sterk, goed, democratisch land. Onze weg naar die vrijheid is nog maar net gestart. Het is het verhaal van elke revolutie. Elke omwenteling gaat gepaard met lijden. Het is ongelofelijk triestig wat er momenteel in Jemen gebeurt. Maar ik heb veel geleerd uit de geschiedenis van de Europese beschaving. Elke revolutie bereikt zijn lotsbestemming en dat is het creëren van een mooie samenleving voor de komende generaties.’