Studenten in Beiroet overstijgen traditionele tegenstellingen bij verkiezingen

Belgen gaan er graag prat op hoe ingewikkeld en verdeeld hun politieke landschap is. Maar qua complexiteit staat Libanon nog een trapje hoger. De achttien erkende religieuze groeperingen zijn er de bouwstenen van een sektarisch politiek systeem dat het land al decennia in een patstelling houdt.

Een belasting op WhatsApp-berichten om de economische depressie het hoofd te bieden was voor veel Libanezen de aanleiding om op 17 oktober 2019 op straat te komen en verandering te eisen. De gigantische explosie in de haven van Beiroet dit jaar maakte de situatie nog dramatischer en oplossingen nog urgenter. Woede richting de politieke klasse bleek een van de weinige sentimenten die de Libanezen kon verenigen.

Het sektarische kluwen

Bijna alle grote politieke partijen vallen terug te brengen tot de strijdende milities van de uiterst ingewikkelde burgeroorlog van de jaren 70. De huidige kopstukken zijn vaak nazaten van militieleiders. In 1989 werd het sektarisme met een vredesakkoord in het politieke systeem gegrift.

De vastgelegde verhouding in het parlement tussen christenen en moslims was een compromis om de strijdende partijen tevreden te stellen. De president van Libanon moest bij wet een maronitisch christen zijn, de eerste minister een soenniet, de parlementsvoorzitter een sjiiet. Enkele jaren na de vredesakkoorden zou dan overgeschakeld worden op een niet-sektarisch alternatief.

Dat is nooit gebeurd. Veel Libanezen stemden decennialang steeds op de partij die in hun district het sterkst stond, uit traditie of door een gebrek aan alternatieven. Iedereen werd wettelijk verplicht om in zijn geboortestreek te gaan stemmen. Mensen die toch afstand namen van hun religieuze groep, boetten in aan burgerrechten. Zo blijft de patstelling al jaren standhouden.

In Libanon wordt aan politiek gedaan om financiële middelen naar de eigen sekte te schuiven. Als stelregel geldt dat de meeste grote problemen die het land teisteren rechtstreeks of onrechtstreeks te wijten zijn aan het religieuze sektarisme, of het nu de algemene corruptie is, de burgeroorlog, de hyperinflatie, de elektriciteitspannes, de gebrekkige basisdiensten, de massa-emigratie of de ammoniumnitraatontploffing in de haven van Beiroet.

Slechts 19% van de Libanese bevolking heeft vertrouwen in de overheid en haar instituties. In de Arabische wereld doen enkel Irak en Libië het slechter. In de nasleep van de infigar (ontploffing) maakten donors bij restauratieprojecten er regelmatig een vereiste van dat enkel met ngo's en burgerbewegingen mocht worden samengewerkt, zodat alles uit het vaarwater van de politiek kon blijven.

Het verbaast dus niet dat de meest hoopvolle verandering anno 2020 niet vanuit de overheid komt, maar wordt voortgestuwd door studenten aan verschillende private universiteiten in Beiroet, waar de toekomstige elite van het land een opleiding geniet.

Annus horribilis

Voor de studenten van Beiroet was 2020 op de eerste plaats een annus horribilis. Bovenop de gangbare corruptieproblemen kwam er dit jaar een coronacrisis bij, waardoor de revolutie op straat finaal gefnuikt werd. Libanon kampt daarenboven met de tweede hoogste inflatie ter wereld. De politieke klasse bestuurde door mismanagement en schimmige deals met banken de economie de dieperik in.

Jarenlang was de wisselkoers stabiel. Voor 1500 Libanese lira kreeg je 1 dollar. Vandaag is de prijs van de dollar op de zwarte markt gestegen naar 8000 lira. Wie een geïmporteerd blok kladpapier wil kopen (en geen dollars heeft gespaard) betaalt dus vijf keer meer dan enkele jaren geleden. Veel studenten mogen met hun kredietkaart maar 10 dollar per maand uitgeven, net genoeg voor een Netflixabonnement. Een koffie of croissant om de hoek is vaak een luxe.

Als klap op de vuurpijl was er dan de ontploffing van 4 augustus. Een lading ammoniumnitraat, die al zes jaar politiek genegeerd werd, ontplofte in de haven van Beiroet vlakbij enkele van de drukste en populairste buurten van de stad. Deze grootste niet-nucleaire explosie van de 21ste eeuw zorgde voor minstens 200 doden, 7500 gewonden, 300.000 daklozen en 15 miljard dollar schade. De emigratie uit Libanon nam toe met minstens 30%. Aan de universiteitscampussen: wanhoop.

Van sektarisme naar pluralisme

Maar de studenten die niet vertrokken uit Beiroet zagen zich gesterkt in hun revolutionaire strijd. Veel van de laatste twijfelaars werden over de streep getrokken om zich in te zetten voor een nieuw politiek systeem. Als professor aan de Franstalige Université Saint-Joseph de Beyrouth heeft Rita Chemaly de emmer voor vele studenten zien overlopen. Ze omschrijft de explosie als 'de olie op het vuur' die de drang naar verandering bij veel studenten heeft 'aangewakkerd'.

Dat vuur weerspiegelde zich dit jaar in de studentenverkiezingen aan de topuniversiteiten van de hoofdstad. Onafhankelijke groeperingen die zijn geïnspireerd door de revolutie van 17 oktober 2019 haalden gigantische overwinningen. In oktober en november werden opeenvolgend verkiezingen gehouden aan de Lebanese American University (LAU), de American University of Beirut (AUB) en de Université Saint-Joseph (USJ). De onafhankelijke kieslijsten haalden 52% van de stemmen aan de LAU. Aan de AUB haalden ze 80 van de 101 zetels, tegenover 24 in 2018. Aan alle twaalf faculteiten van de USJ werden onafhankelijken tot president van de studentenraden verkozen.

Tarek Sarhan, verkozen kandidaat van de Secular Club, wordt geïnterviewd door de nationale media.

De grootste winnaars zijn de diverse areligieuze Secular Clubs. Myriam Kodeih is verkozen lijsttrekker aan de faculteit politieke wetenschappen van de USJ. Zij omschrijft de idealen van de Secular Clubs in termen van democratie en sociale rechtvaardigheid: 'Onze onafhankelijkheid is een pluralisme, los van alle sektarische spanningen, los van het huidige politieke systeem.'

De toekomst is aan de studenten

De verkiezingen aan de universiteiten zijn een microkosmos van de landelijke politiek. De resultaten worden tot ver buiten de campus met een vergrootglas gadegeslagen en gelden als barometer voor de toekomst van het land.

Traditioneel worden studentenverkiezingen gewonnen door groeperingen die gelieerd zijn aan politieke partijen als de christelijk-nationalistische Lebanese Forces of het sjiitische Hezbollah. Kopstukken van die partijen spoorden studenten aan om te stemmen op 'hun' lijsten. Inschrijvingsgeld en verkiezingskosten werden door de partij betaald. Professor Chemaly beaamt dat: 'Ik ben heel trots op de studenten van de seculiere clubs. Ze hebben geen groot geld achter zich en werken met de middelen die ze hebben. Anderen worden vaak financieel gesteund door hun partijen.'

Aan de schoolpoort leidde de politieke inmenging vaak tot gewelddadige schermutselingen. Maar dit jaar gaven de meeste traditionele partijen verstek, officieel omdat ze niet achter een onlinecampagne stonden. Een meer geloofwaardige reden is de angst voor een nederlaag. De traditionele partijen deinsden terug om het op te nemen tegen de onafhankelijken.

De concrete problemen die de studenten van de Secular Clubs aankaarten verschillen niet zoveel van die van de kandidaten op andere lijsten, zoals de hoge inschrijvingskosten en de digitalisering van het lessenpakket. De overwinning van de onafhankelijken aan de drie topuniversiteiten van Beiroet is een voorteken voor het land. Het is een bevestiging dat de studenten doordrongen zijn van de noodzaak van de verbindende beweging die tijdens de revolutie van 17 oktober 2019 in gang gezet is en door de ontploffing werd versterkt.

'Het kan echt niet meer dat de leiders van de burgeroorlog nog steeds het land leiden via hun zonen in het parlement of door politiek loyale rechters en afgevaardigden. Er is fundamentele verandering nodig', zegt de pas verkozen masterstudent Tarek Sarhan. Hij is verkozen aan de USJ maar ziet de beweging veel breder: 'Dit is historisch. Het is de grootste, radicaal seculiere campagne ooit, met een invloed op heel Libanon.'

De onafhankelijke studenten zijn klaar om het sektarische systeem te hervormen en Libanon uit deze diepe crisis te loodsen. De stemgerechtigde leeftijd in Libanon is 21 jaar. Bij de volgende parlementsverkiezingen in 2022 mogen de meeste studenten dus electoraal meebeslissen over de toekomst van het land. Het wordt afwachten of de trend zich voortzet.