Studenten gedood in Nigeria tijdens protesten tegen politiegeweld

Lagos was bijna onherkenbaar, zijn straten leger dan ooit. De steeds uitdijende metropool der bedrijvigheid, waar diplomaten en fruitboeren elkaar kruisten op de bazaar, was in winterslaap, gebukt onder een dodelijk virus. Het was 20 oktober. De strengste maatregelen waren voorbij, maar de stad leek nog niet gerecupereerd te zijn.

Uit het stadscentrum kwam die dag meer geluid dan normaal. Tienduizenden studenten waren samengekomen om te protesteren. Borden met 'End SARS' werden hoog de lucht in gestoken. Geen verzet tegen SARS-CoV-2 hier, maar tegen een andere en even hardnekkige plaag: de Special Anti-Robbery Squad, de meest beruchte eenheid van de politie. De meesten van hen hadden op sociale media een filmpje zien passeren van een jongeman die werd vermoord door de politie.

Het werd stilaan donker. De meerderheid trok, met bord onder de schouder, terug huiswaarts. Alleen een harde kern boze studenten bleef over. De sfeer werd grimmiger. Enkele ogenblikken later was het geluid van trommels verruild voor het zoemen van kogels. De volgende morgen hadden tientallen gezinnen een kind minder.

De moordzuchtige politie-eenheid

SARS werd in 1984 opgericht als antwoord op een golf van ontvoeringen en roofmoorden. De laatste jaren heeft de politie-eenheid de touwtjes stevig in handen en is het gaan functioneren als een paramilitaire macht in Nigeria, waar de struisvogelpolitiek van de 77-jarige president Muhammadu Buhari en de aanwezigheid van terreurgroep Boko Haram ruimte laten voor buitensporig repressief geweld.

Uit een rapport van Amnesty International blijkt dat er onder SARS tussen januari 2017 en mei 2020 meer dan tachtig gevallen van marteling en onwettige executies hebben plaatsgevonden. De slachtoffers zijn veelal jonge mannen uit minder gegoede milieus.

'Ondanks Nigeria's terugkeer naar de democratie in 1999, functioneren het leger en de politie op dezelfde manier als in de periode dat Nigeria nog een militaire dictatuur was, in die zin dat ze niet verantwoordelijk worden gesteld door politici en hun eigen procedures', meent Matthew Page, Nigeria-expert bij denktank Chatham House en voormalig adviseur voor de Amerikaanse regering.

De aanleiding tot de protesten is een filmpje, wijd gedeeld op sociale media, waarop te zien is hoe een onschuldige man door een SARS-agent wordt vermoord. Op 12 oktober, na enkele vredevolle protesten, kondigde president Buhari aan dat SARS ontbonden zou worden. Maar toen bleek dat het korps heringedeeld zou worden bij andere eenheden, zette men de protesten voort en verspreidde de beweging zich naar alle grote steden in het zuiden van het land.

Een groeiende middenklasse

Nigeria is als olie-exporterend land een van de meest welvarende landen van het Afrikaanse continent. Samen met de uitbouw van het onderwijs, heeft dat de middenklasse toegestaan zich uit te breiden. 'Die middenklasse is goed opgeleid en heeft wel enige middelen, en op die manier komt er ruimte vrij voor politiek protest', stelt Peter Verlinden, Afrika-expert en professor aan de KU Leuven.

Verlinden ziet tijd als een belangrijke verklaring voor het feit dat vooral jongeren de straten in trekken: 'Het gewone volk is daar nog niet aan toe, omdat het geen tijd heeft zich daarmee bezig te houden.'

Hoewel politiegeweld de directe aanleiding was, klonk de vraag naar democratisering ook steeds luider, iets wat we vaak zien bij protesten op het continent. 'Heel snel draaiden de protesten ook rond een veel dieper liggende ontevredenheid die Nigerianen voelen tegenover de staat en elites', zegt Page. De slechte olieprijzen in het begin van het jaar en de penibele economische situatie na de uitbraak van het coronavirus, hebben het land ook zeker geen goed gedaan.

De uitbreiding van het onderwijs heeft stilaan zijn democratiserend effect. 'Er is meer politieke bewustwording. Jongeren weten nu veel beter wat hun rechten zijn en wat de staat voor hen zou moeten doen', aldus Page.

Een geëmancipeerde middenklasse is natuurlijk niet genoeg voor verandering. Nu de Nigeriaanse regering denkt aan meer regulatie rond sociale media, vrezen experten dat ook deze protesten niet de aanleiding tot een West-Afrikaanse Lente zullen zijn. 'Als dit een betrachting is van mensen om hun eigen lot te bepalen, dan vrees ik dat we over heel Sub-Sahara-Afrika ver van huis zijn', meent Verlinden.