Red de Alma Mater!

Het rommelt al jaren aan de grenzen van Europa. In de lente van 2014 werd de Oekraïense Donbas regio, in het uiterste oosten van het land, het decor van een bloedig militair conflict. Zowel de Donetsk als Loehansk oblasten (provincies in Oekraïne, red.) verklaarden zich onafhankelijk uit onvrede met de pro-Europese koers van de overheid in Kiev. Niet veel later wapperde de vlag van de Donetsk People’s Republic (DNR) en Luhansk People’s Republic (LNR) overal in de regio.

Al snel bezetten gewapende vertegenwoordigers van de separatistische en pro-Russische bewegingen strategische plaatsen en overheidsgebouwen in Loehansk en Donetsk. De universiteiten in de twee regio’s stelden het academiejaar uit, met hoop op een snelle anti-separatistische interventie van de Oekraïense overheid. Dit bleek ijdele hoop, want het conflict bleef aanhouden en de universiteiten konden niet op dezelfde manier verder werken.

Op de vlucht

Oleksiy Ryabchyn, Oekraïens parlementslid en professor aan de gevluchte Donetsk National University, ervoer hoe de universiteiten op verplaatsing het aanvankelijk niet makkelijk hadden. De universiteiten kwamen in een nieuwe omgeving terecht zonder gebouwen, materiaal of infrastructuur. Zijn eigen universiteit belandde zo 900 km verder, in provinciestad Vinnytsja. ‘We hadden eigenlijk enkel onze kennis en moesten het educatieve proces weer van de bodem opbouwen’, aldus Ryabchyn.

Bovendien bleef ook een deel van het personeel, met daarbij enkele pro-separatistische professoren, achter in de bezette regio. Ook namen de studentenaantallen van de universiteiten aanzienlijk af; sommigen besloten om in de separatistische regio’s te blijven studeren, anderen verkozen een andere universiteit. Voor de Donetsk National University daalde het studentenaantal bijgevolg met zo’n 10.000 studenten. Daarnaast werd het aantal medewerkers gehalveerd en bleven 500 professoren achter.

Beleid

Volgens Ryabchyn is samenwerking de beste manier om de problemen op te lossen. ‘In juli 2015 begonnen mijn collega’s van de Donetsk National University het Coordination Center of Displaced Universities; als parlementslid ondersteunde ik hen zoveel ik kon.’ De organisatie brengt administratie, professoren en studenten van de universiteit samen met vertegenwoordigers van wetgevende en uitvoerende instanties. ‘Uit deze gesprekken kwamen adviezen naar boven die later werden voorgelegd aan het parlement. Deze behandelden niet enkel de zeventien verplaatste universiteiten, maar ook de studenten en instituties die gedwongen werden in het bezette gebied achter te blijven. Die ontwerpen werden later als wetten aangenomen’, aldus Ryabchyn.

Re-integratie

Dat er nood was aan een politieke oplossing werd inmiddels duidelijk. In 2017 schatte het Coordination Centre of Displaced Universities het aantal omwille van het conflict verplaatste studenten op 40.000. Daarbij kwamen dan nog eens 4.000 verplaatste universiteitsmedewerkers. Zeker niet niks, maar peanuts in vergelijking met de inmiddels 1,75 miljoen personen die de conflictregio verlaten hebben, ongeveer een derde van de vooroorlogse bevolking van de bezette regio.

Ryabchyn is echter hoopvol over een mogelijke terugkeer: ‘Ons doel is niet alleen om Donetsk universiteiten te ondersteunen, maar ook om hen te helpen vooruit te gaan in hun nieuwe locaties. Ook begrijpen we dat we een plan nodig hebben voor wanneer we terugkeren aan het einde van de bezetting. We werken dus aan een re-integratiebeleid.’

Achterblijvers

Voor elke universiteit die vertrok, bleef ook een gelijknamige universiteit achter in het bezette gebied. Verschillende studenten, professoren en medewerkers besloten te blijven in de overgenomen universiteiten en werden aangevuld met vertegenwoordigers van de separatisten.

In november 2015 trok het Oekraïense Ministerie van Onderwijs de vergunningen in van alle instituties van hoger onderwijs die zich bevinden in de bezette conflictregio. Toch blijven verschillende universiteiten functioneren, ondanks het feit dat behaalde diploma’s aan deze universiteiten niet erkend worden in Oekraïne. Sommigen hopen dat die erkenning op termijn in Rusland behaald kan worden. In ieder geval hangt de waarde van het diploma dat ze zullen behalen in sterke mate af van hoe het conflict afloopt, en van hoe Rusland hen tegemoetkomt.