Olaf Koens over Rusland

In 2007, ergens in een bruine kroeg in Brussel, werd Olaf Koens verliefd op de Russische Anna. De liefde was dermate groot dat hij haar naar haar moederland achterna reisde. In de acht jaar die hij er verbleef, werd hij er correspondent voor verschillende nieuwsmedia, zoals Knack en De Tijd, werd Anna mevrouw Koens en kregen ze een kindje.

Koens zette onlangs een punt achter Rusland en gaat vanaf oktober werken in Tel Aviv. In Oorlog en Kermis schrijft hij zijn ervaringen neer. Met zijn dochtertje onder de arm mochten wij Koens interviewen in het decor van de Brusselse Anspachlaan, volgens Koens "a poor man's Paris."

U noemt Rusland het meest absurde land ter wereld.

Olaf Koens: «Soms denken mensen dat ik het over België heb. Het is niet voor niets dat men in België erg houdt van stripboeken, want België lijkt echt op een open stripboek.»

«Ik noem Rusland het meest absurde land ter wereld omdat ik me er altijd aan moet herinneren dat het het grootste land ter wereld is. Er wonen 143 verschillende volkeren die allemaal een andere taal spreken en een eigen cultuur hebben.»

«Het land wordt bovendien bestuurd op een bepaalde manier waarvan niemand echt weet hoe. Het wordt een beetje bestuurd door Vladimir Poetin, maar nog veel meer door toevalligheden.»

U zegt dat wij het belang van Poetin overschatten. Is de vraag “Wat na Poetin” dan compleet irrelevant?

Koens: «Er werd me onlangs gevraagd hoe Rusland er zonder Poetin zou uitzien. Wel, exact hetzelfde. Het zou echt helemaal niets verschillen. Wij in het Westen zijn heel erg op die man gefixeerd.»

Slaagt Poetin zo dan in zijn opzet om zichzelf, ook naar het buitenland toe, als machtige leider te profileren?

Koens: «Jazeker. Alles wat er in Rusland gebeurt, is bedoeld voor binnenlandse consumptie. Eigenlijk geeft Rusland niet zoveel om de rest van de wereld.»

«Er is in Rusland een persoonscultus wat Poetin betreft en die slaagt heel goed: iedereen heeft het over die man. Maar gek genoeg nemen wij dat over omdat we denken dat, als we die man begrijpen, we dan ook Rusland begrijpen. Dat is niet zo.»

Betekent dat dan dat Poetin eigenlijk de koers vaart die het volk wil?

Koens: «Absoluut. Het Kremlin heeft zeer goed in de gaten wat het volk wil en kan dat natuurlijk bijsturen, maar stuurt ook zichzelf bij. Wat je vaak ziet is dat de Doema bepaalde wetsvoorstellen op het volk loslaat, waarna gekeken wordt of de bevolking goed reageert.»

«Dat heeft niets te maken met de democratie zoals wij ze kennen maar wel met het aftasten van bepaalde grenzen. Poetin is gewoon het systeem. Rusland wordt eigenlijk geregeerd door duizenden mini-Poetins.»

Is het daarom dat u een boek schrijft waar Poetin bijna niet in voorkomt?

Koens: «Hij komt er zelfs helemaal niet in voor. Er zijn zoveel boeken over Poetin geschreven en het is allemaal bullshit. Ik heb ze allemaal gelezen. We weten niet wie die man is, niemand weet het. Zijn eigen vrouw weet het waarschijnlijk ook niet eens.»

SOVJETHEDEN

U schrijft in Oorlog en Kermis dat de Rus het verleden nog niet heeft verwerkt.

Koens: «Het Sovjetverleden heeft nog steeds een heel grote impact. Groter dan wat wij verwacht hebben. Zeker onze politici hebben altijd gedacht dat tien jaar kapitalisme zeventig jaar communisme zou uitwissen. Dat blijkt niet zo.»

«Rusland heeft geen Sovjetverleden, maar een Sovjetheden. Het zit bijvoorbeeld nog steeds in de verhouding tussen man en vrouw, tussen mens en staat. Je voelt het om je heen in de architectuur. Lenin is nog steeds niet begraven en vele gebouwen hebben nog een hamer en een sikkel.»

Hoe reageert het volk op de gevolgen van de westerse sancties?

Koens: «Op de Russische televisie zie je hoe die sancties de schuld van het Westen zijn en hoe het Westen Rusland probeert klein te krijgen. Daar komt de rol van propaganda dus om de hoek kijken.»

Is er dan terug een soort Koude Oorlog-retoriek?

Koens: «Absoluut, maar het is nog erger dan de Koude Oorlog. Ik zag onlangs een aflevering over een overstroming in het oosten van Rusland. Daarin ging het ongeveer als volgt: “Grote overstromingen bij ons in het vaderland, maar het is natuurlijk al lang gekend dat de Amerikanen het klimaat inzetten als wapen. Zouden de Amerikanen ons proberen te verzuipen?”»

«Dat was gewoon een uitzending op de nationale tv. Maar toch werkt het; propaganda werkt trouwens voor ons allemaal.»

Geven de Westerse media ook een verkeerd beeld van Rusland?

Koens: «Ik denk dat het Westen vooral last heeft van slechte journalistiek. Kijk, er zijn vier Nederlandse journalisten die in Rusland wonen en nul Vlaamse journalisten in Moskou. Nul. Dan krijg je natuurlijk een vertekend beeld.»

RUSSISCHE WINTERS

Keert u ooit terug naar Rusland?

Koens: «(resoluut) Ik hoop het niet. Ik ben iemand die bruggen verbrand, want ik ben heel erg bang voor nostalgie. Nostalgie is een valse minnares, je moet niet met je eigen verleden bezig zijn. Rusland is nu afgerond. Ik heb er een boek over geschreven en heb er letterlijk een punt achter gezet. Daarom ga ik nu naar het Midden-Oosten. Ik wil écht iets totaal anders doen.»

Hoe kijkt u tegen die nieuwe uitdaging aan? Schrikt de complexiteit van het Midden-Oosten u niet af?

Koens: «Willen jullie een eerlijk of een academisch antwoord?»

Een eerlijk natuurlijk.

Koens: «Ik kijk ontzettend uit naar het klimaat. Tel Aviv ligt aan de zee, het is er altijd mooi weer. Ik heb achter jaar lang Russische winters meegemaakt. Russische winters zijn, ook al kan het soms iets moois zijn, vooral iets verschrikkelijks. Koud, geen zon, bibberen. Daar ben ik vanaf.»

«Het academische antwoord is dat ik ontzettend uitkijk naar een nieuwe baan en een nieuwe uitdaging. Ik hoop natuurlijk die complexiteit van het Midden-Oosten op een bepaalde manier te begrijpen en zichtbaar te maken.»

Tot slot: uw houding ten opzichte van Rusland lijkt enorm dubbel. Enerzijds lijkt u enorm van het land te houden, anderzijds lijkt u het te verachten.

Koens: «Ja, maar is dat eigenlijk niet met alles zo? Ik heb bijvoorbeeld net hetzelfde met Brussel. Ik vind het een prachtige stad met de mooiste cafés. Tegelijkertijd heeft het de lelijkste huizen hier op de Anspachlaan. Maar toch hou ik enorm veel van deze stad.»