'Nonnen en vrouwelijke leken leiden hier de lokale gemeenschappen'

De professor behaalde haar tweede master en doctoraat in Systematische Theologie aan de KU Leuven. Haar onderzoek spitste zich toen toe op Rooms-Katholieke kerkleer en de oecumene: het streven naar wereldwijde (christelijke) eenheid. Inmiddels is ze naar haar thuisland teruggekeerd, waar haar Leuvense voorgeschiedenis haar bijstaat in hedendaagse vraagstukken.

Sandra Arenas Pérez: 'Mijn doctoraatsonderzoek dwong mij na te denken over de Kerk en de manieren waarop mensen tot de Kerk behoren. Ik raakte geïnteresseerd in de instorting van het huidige ecclesische systeem door de recente schandalen van seksueel misbruik. Dit heeft in Chili, maar ook wereldwijd, voor de zwaarste crisis binnen de Katholieke Kerk gezorgd.'

'En dan is er in Chili ook nog hevig sociaal protest. De kerkelijke en sociale crisissen verlopen parallel. Ik bestudeer momenteel hoe de kerkelijke beweging opnieuw relevant kan worden in de sociale en publieke sfeer.'

Hebben de schandalen ook een invloed gehad op uw eigen geloof in de Kerk?
'Het heeft me erg geraakt, zowel als gelovige en als theoloog. Die zaken kan ik niet scheiden; mijn persoonlijke overtuiging is verstrengeld met mijn werk. Dus ging ik op zoek naar de wortels van mijn geloof. Kon ik wel nog verder werken als theoloog?'

'Mijn onderzoek is immers verbonden aan de vragen die gelovigen hebben. Ik heb zelfs getwijfeld om gewoon sociaal werk te gaan doen. Het was niet dat ik niet langer geloofde in God. Ik had mijn hele leven binnen de Kerk gewerkt en was theoloog geworden omdat dat voelde als mijn roeping binnen de Kerk. Nu moest ik opeens grondig reflecteren daarover.'

Wat zegt u tegen die gelovigen die niet langer banden willen onderhouden met de Kerk?
'Allereerst dat ik hen absoluut begrijp (lacht). Het instituut heeft ons allemaal in de steek gelaten! Daarna wil ik samen met hen kijken waar hun geloof vandaan komt. In mijn ervaring zijn mensen die de Kerk verlaten vaak nog steeds gelovig. Niet God, maar de Kerk is het probleem. Het leiderschap, de manier waarop de macht wordt verdeeld, de politieke structuur.'

'Daarom probeer ik hen tegemoet te komen en beetje bij beetje samen het instituut weer op te bouwen. Dat is een moeilijk en traag proces, maar ik geloof erin. Maar ik blijf doorgaan.'

Hoe ziet u die heropbouw?
'Ik denk dat de hele lokale gemeenschap standaard betrokken moet worden bij de besluitvorming. Echte inspraak van alle gelovigen, man en vrouw, leek en priester, maar ook de nonnen en de diakens.'

'We moeten ook de geestelijkheid op een nieuwe manier benaderen. In oktober werd de Amazonesynode afgesloten in Rome. De hele aanloop daarnaartoe toonde aan dat in Latijns-Amerika verschillende andere vormen van geestelijkheid dan louter de priesters een belangrijke rol spelen. Nonnen, diakens of zelfs vrouwelijke leken leiden hier de lokale gemeenschappen. Dit verdient meer aandacht, maar ligt zó politiek gevoelig binnen de Kerk.'

Is er niet gewoon een afstand tussen Rome en de lokale gemeenschappen, of zelfs tussen de Latijns-Amerikaanse en Europese houding?
'Absoluut. Er gaapt een enorme kerkelijke kloof tussen de zogenaamde Derde Wereld en Europa. Politiek gezien is het vóór Paus Franciscus vooral een Europese kerk geweest in haar centrale organisatie. Nu hoop ik dat we de eerste stappen naar een globaal katholicisme zetten.'

'Franciscus presenteert zich anders dan de vorige pausen en durft over dingen praten die zij vermeden. De Kerk moet naar buiten kijken en onder de mensen komen. Latijns-Amerikanen zijn cultureel reeds meer vertrouwd met de Paus zijn pastorale aanpak, het dicht bij de mensen staan en op straat komen. Europeanen hebben het daar moeilijker mee. Maar ik denk dat deze fundamentele verandering noodzakelijk is, anders blijft de geloofwaardigheid van de Kerk maar kelderen.'

Denkt u dan dat Franciscus zijn hervormingen slechts mondjesmaat doorvoert om geen nieuw schisma te veroorzaken?
'Ik geloof niet dat een historisch schisma mogelijk is. Niettemin is er binnen de Kerk een conservatieve oppositie sterk gekant tegen hervormingen, het Tweede Vaticaans Concilie en zelfs tegen Franciscus. Maar ook dat is een ontwikkeling: het is nu mogelijk om je publiekelijk te kanten tegen de Paus, te zeggen dat hij zich vergist of dat hij feilbaar is. Dat had je je nooit kunnen voorstellen bij Pius XII, of zelfs bij Ratzinger.'

Hoe vindt u dat de Chileense Kerk moet reageren op haar specifieke crisis?
'Eerst en vooral moet ze ze erkennen. Verschillende kerkelijke autoriteiten proberen ze nog steeds te minimaliseren. Zo worden veel slachtoffers van seksueel misbruik nog steeds niet geloofd. De Kerk luistert niet of doet alsof het geen misbruik is. Ze moet ook voor compensatie zorgen.'

'Het eerste slachtoffer dat in het Jezuïtenschandaal naar buiten kwam was een collega van mij. Zij werd misbruikt door een nationaal gerenommeerde priester. Ze leeft nog steeds, maar heeft een erg moeilijk leven gehad. Onder andere haar psychologische behandeling zou vergoed moeten worden door de Kerk.'

'Als instituut heeft de Kerk een sociaal engagement en moet het verantwoordelijkheid nemen voor wat binnen haar muren gebeurde. Ik steun absoluut alle zaken waar men op zijn minst financiële compensatie eist. Dat is niet dé oplossing. De slachtoffers zullen natuurlijk nooit meer hetzelfde zijn.'

Ten tijde van de Pinochetdictatuur waren geestelijken erg betrokken bij de burgerprotesten. Zijn ze aanwezig bij de huidige grootschalige betogingen?
'Vandaag heeft het sociaal engagement van de Kerk geen enkele geloofwaardigheid in Chili. Er staan geen kerkelijke leiders op de barricaden zoals ten tijde van Pinochet. Wel zijn er kleine christelijke gemeenschappen, voornamelijk leken, die op de betogingen komen zingen en bidden. Maar in deze enorme sociale beweging is er geen enkele kerkelijke stem officieel aanwezig.'

Hoe komt dat?
'De sociale onlusten braken pas uit na het misbruikschandaal. De Chileense bisschoppen boden in 2018 gezamenlijk hun ontslag aan en hullen zich sindsdien in stilte, weg van publiek en media. Logisch ook, ze hebben geen enkele autoriteit meer. Daarom denk ik dat de lekengemeenschappen deelnemen aan de sociale protesten. Ik ben ook mee op straat getrokken. Er is weinig dat je kan doen, maar het is toch betekenisvol voor sommigen. Er zijn nog altijd mensen die vanuit hun geloof iets relevants en juists proberen te doen.'