Met uitsterven bedreigd: de Oeigoerse student

De Oeigoeren zijn een Turkse moslimminoriteit en wonen in Xinjiang, een provincie in het noordwesten van China en tevens de grootste van het land. Voor de Chinezen komt dat ontzaglijke landoppervlak meer dan goed van pas. De streek is van grote natuurlijke rijkdom en ligt op het kruispunt van vele wegen die deel uitmaken van de Nieuwe Zijderoute, het grootschalige economische project van spoorwegen, zeeroutes en pijpleidingen dat het Chinese binnenland moet verbinden met de rest van Azië, Europa en West-Afrika.

Met de bevolking van Xinjiang zijn de Chinese autoriteiten echter minder opgezet. Er doken al meermaals cijfers op van enkele tientallen duizenden tot wel een miljoen mensen in detentiekampen. De Communistische Partij van China deed lang alsof haar neus bloedde, maar spreekt nu in termen van ‘heropvoeding’ of ‘training’. Feit is dat de praktijken gekant zijn tegen etnisch getint separatisme van de Oeigoeren. Transparantie over de cijfers is er evenmin en de schattingen zijn zeer ruw. De VN maakt gewag van een miljoen moslims in centra voor bestrijding van extremisme en twee miljoen in zogenaamde heropvoedingskampen.

Tegen de Oeigoerse cultuur

De identiteit van de moslimbevolking zelf wordt bovendien al jaren uitgewist door een grootschalige immigratie van Han-Chinezen, deels op aanmoedigen van de overheid. Stijn Deklerck, professor Modern Chinees recht aan de KU Leuven, verduidelijkt de situatie. ‘Het aanmoedigen van immigratie gebeurt op verschillende manieren. Han-Chinezen krijgen in Xinjiang bijvoorbeeld gemakkelijk een hukou.’ Dat is een registratiesysteem dat de Chinese bevolking bindt aan haar verblijf in de stad of op het platteland en op basis daarvan toegang verleent tot sociale voorzieningen. Een verblijf in de stad is doorgaans voordeliger dan op het platteland wat betreft sociale zekerheid en werkkansen, zeker in Xinjiang, waar het de aanleiding is voor arbeidsmigratie van etnische Chinezen naar Oeigoers grondgebied. ‘Wat ook vaak gebeurt is dat Chinese bedrijven rechten opkopen en vooral binnenlandse werkkrachten aantrekken.’

De Chinese overheid viseert ook veel academici en studenten. ‘Uit talrijke rapporten blijkt dat de Chinese overheid in Xinjiang het openlijk beleven van niet-Han etnische identiteit en cultuur als verdacht beschouwt’, aldus Deklerck. Het land vaart immers al jaren weer een autoritaire koers. ‘Er zijn verhalen van boekverbrandingen en Oeigoerse literatuur die niet meer verkocht mag worden, en Oeigoerse intellectuelen worden massaal vastgezet. Het gaat om meer dan enkel het stigma op de islam. Het gaat om een rechtstreekse aanval op de Oeigoerse identiteit en cultuur.’

Ook repressie in het buitenland

De lange arm van Peking kan zich overal laten voelen.‘Als er een betoging is in het buitenland tegen het Chinese beleid in Xinjiang, is er steevast een tegenbetoging, georganiseerd door de Chinese ambassade of andere instituten. Er is een heel apparaat dat ervoor zorgt dat de overheids- en partijlijn ook uitgedragen wordt in het buitenland.’

In het binnenland is Peking momenteel het toneel van de jaarlijkse plenaire vergadering van het Nationaal Volkscongres. Ook daar zijn steeds afgezanten van etnische minderheden aanwezig. Met de groeiende kritiek op de detentiekampen in Xinjiang is het uitkijken wat er over de zogenaamde politieke heropvoeding van de Oeigoeren wordt gezegd. Het Chinese beleid heeft echter niet de gewoonte om van de verwachte uitkomst af te wijken.

Een aantal maanden geleden publiceerde Deklerck een opiniestuk in De Morgen en de Volkskrant over de internationale stilte bij het onderwerp, samen met nog 23 andere China- en Azië-kenners, onder wie China-expert Jonathan Holslag en verschillende professoren van Belgische en Nederlandse universiteiten. Of ook de politiek op die kar springt valt af te wachten.