LONGREAD: Black Lives Matter roept campussen wereldwijd ter verantwoording

Op 11 juni was het normaliter stille Oriel College door een enorme geluidsmuur omgeven. Meer dan duizend studenten hadden zich verzameld voor het neogotische Rhodes Building. Centraal, boven de massa uittorenend, stond een wit standbeeld; op de sokkel te lezen: 'Rhodes'. Eén van hen riep: 'Take it down!', een ander 'Decolonize!' Alle ogen waren gericht op de figuur in de nis. Een tegen allen.

Sinds George Floyd, een zwarte man uit Minneapolis, stierf nadat een politieagent een knie in zijn nek had geduwd, zijn mensen wereldwijd op straat gekomen tegen racisme en politiegeweld. Binnen een mum van tijd gingen duizenden vuisten de lucht in, niet alleen in de Verenigde Staten, maar ook in steden als Londen, Berlijn en Brussel. Intussen zijn de Black Lives Matter-protesten uitgegroeid tot de grootste protesten in de Amerikaanse geschiedenis en heeft geen enkele burgerbeweging ooit zoveel steun gekregen.

Uit een analyse blijkt dat de boodschap ook in universiteiten diep is doorgedrongen. De cijfers in dit stuk zijn gebaseerd op meer dan dertig lokale kranten, studentenmagazines, televisiezenders en nieuwswebsites.

Standbeelden wankelen in Noord-Amerika

Als je op 13 juni door de University of Oregon wandelde, zal je niets opmerkelijks zijn opgevallen; een kleine, rustige universiteit met veel groen en neoklassieke gebouwen. Een dag later lag het domein er verlaten bij, bezaaid met standbeelden van pioniers. Enkele studenten hadden de beelden van hun sokkel getrokken. Een ervan was zelfs de trappen opgehesen en lag voor de ingang van het hoofdgebouw.

Veto heeft 17 Amerikaanse en Canadese universiteiten geïdentificeerd waar standbeelden een heikel punt zijn geworden in de zes weken na het eerste protest in Minneapolis op 26 mei. Tegen tien universiteiten zijn petities of open brieven opgetekend. Op drie campussen zijn standbeelden beschadigd tijdens studentenprotesten. En voor zes standbeelden is het doodvonnis getekend: zij zijn reeds of zullen nog worden verwijderd.

Onder de ongelukkigen zitten senatoren, zakenmannen, generaals, gouverneurs, pioniers, ontdekkingsreizigers en een predikant.

De grootste namen zijn waarschijnlijk Abraham Lincoln, George Washington en Thomas Jefferson, alle drie Amerikaanse presidenten en founding fathers. Mount Rushmore, waarin hun hoofden samen met die van Theodore Roosevelt zijn uitgehouwen, heeft de laatste weken voor veel misnoegen gezorgd. Op 4 juli, de nationale feestdag, gaf president Trump er een speech waarin hij zei dat 'Mount Rushmore altijd zal blijven staan als een eeuwig eerbetoon aan onze voorouders'.

Voor het hoofdgebouw van de University of Wisconsin-Madison prijkt Abraham Lincoln, een generaal te paard. Hoewel één van de populairste presidenten en een overtuigd abolitionist, heeft Lincoln ook zijn tegenstanders. Ze noemen hem racistisch, verwijzend naar een uitspraak waarin hij beweerde dat het witte ras een superieure positie genoot. De universiteit heeft zich resoluut tegen verwijdering uitgesproken.

Thomas Jefferson krijgt met twee petities een unieke plek op de lijst. Zowel op Hofstra University (Long Island, New York) als de University of Missouri wordt er geprotesteerd tegen een standbeeld van Jefferson. De University of Missouri zal het niet verwijderen, maar de handtekeningen aan Hofstra blijven binnenstromen. Jefferson zou meer dan 600 slaven gehad hebben, waaronder de 14-jarige Sally Hemings, met wie hij meerdere kinderen kreeg.

In de presidentiële stad Washington, D.C., leeft de ziel van George Washington in onzekerheid sinds een buste op het domein van de George Washington University ‘s nachts op de grond was geworpen, zoals te zien is op een foto gedeeld op Twitter.

De redenen voor controverse zijn legio, maar de meeste zijn rechtstreeks terug te voeren op racisme en kolonialisme. Velen onder hen waren slavenhouders, segregationisten of geloofden in de superioriteit van het witte ras. Enkelen worden verguisd omwille van hun politiek beleid. Anderen zijn dan weer berucht voor onderdrukking en geweld.

Een opmerkelijke naam op de lijst is Mahatma Gandhi. Studenten van Carleton University (Ottawa, Canada) hebben een petitie gestart tegen een standbeeld van de Indiase politicus. Gandhi was belangrijk voor de Indiase onafhankelijkheidsstrijd, geven de studenten toe, maar hield er ook veel 'racistische meningen' op na.

'Gandhi stond onverschillig tegenover de benarde situatie van contractarbeiders, geloofde dat de staat in witte handen moest blijven, en noemde zwarte Afrikanen "Kaffirs", een denigrerende term', schrijven Ashwin Desai en Goolam Vahed in The South African Gandhi: Stretcher-Bearer of Empire, een boek over Gandhi’s bezoek aan Zuid-Afrika.

Op drie universiteiten keert men zich tegen de oprichter. Studenten van Ryerson University (Toronto, Canada) hebben een petitie opgestart om een standbeeld van dominee en oprichter Egerton Ryerson te verwijderen. Die heeft intussen al bijna 9.000 handtekeningen verzameld. Ze veroordelen zijn racistische ideeën en zijn sleutelrol in het "Indiaanse residentiële schoolstelsel" van 1876, dat een gesegregeerd onderwijs voor inheemse Canadezen beoogde.

Vijf universiteiten hebben beloofd standbeelden te verwijderen. Zo zal Columbus State Community College (Columbus, Ohio) een standbeeld van ontdekkingsreiziger Christopher Columbus verwijderen. Slechts één universiteit, de University of Portland, heeft al een standbeeld verwijderd.

Naast een standbeeld heeft Penn University ook beslist de verzameling schedels van Samuel George Morton uit de collecties van het Penn Museum te halen. De schedels zijn in de negentiende eeuw gebruikt in een poging om neurologische verschillen tussen rassen aan te tonen.

Rhodes Must Fall

Toen in 2015 een standbeeld van Cecil John Rhodes tegen de vlakte ging, klonk er gejuich op de University of Cape Town. Enkele maanden ervoor was "Rhodes Must Fall" (RMF) ontstaan, een studentenbeweging die ondertussen leden heeft in meerdere Afrikaanse universiteiten. Vreemd genoeg bevindt de actiefste tak zich in Oxford.

Cecil John Rhodes was een Brits zakenman die zijn fortuin heeft gemaakt met diamant- en goudhandel vanuit zuidelijk Afrika. Daarnaast was hij zevende premier van de Britse Kaapkolonie en de stichter van Rhodesië, de Britse kolonie die nu Zambia en Zimbabwe is geworden.

De laatste weken is het protest tegen het standbeeld van Rhodes zo hard toegenomen dat de bestuursraad van Oriel College een onafhankelijke onderzoekscommissie in het leven zal roepen en de wens heeft geuit het standbeeld te verwijderen.

In een statement belooft Oriel College dat ze 'de aanwezigheid van symbolen gerelateerd aan Cecil Rhodes zullen blijven bediscussiëren'. Oriel College heeft niet gereageerd op een vraag voor commentaar.

'Cecil Rhodes was een meedogenloze mensenhandelaar, een vurige verdediger van het gewelddadige Britse imperialisme en de belangrijkste architect van Zuid-Afrika’s apartheidsstaat', klinkt het bij Rhodes Must Fall Oxford.

Robert I. Rotberg, professor aan Harvard University en auteur van de biografie The Founder: Cecil Rhodes and The Pursuit of Power, liet ons zijn twijfels weten: 'Hoewel heel begrijpelijk, zijn de protesten niet noodzakelijk historisch accuraat.' Daarbij verwees hij vooral naar de aantijgingen die betrekking hadden op Rhodes als persoon: 'Terwijl ik al zijn geschriften en toespraken las, ben ik nooit tot de overtuiging gekomen dat hij als persoon antagonistisch was.'

Niettemin begrijpt Rotberg waarom Rhodes zo controversieel is: 'Hij was vastberaden de Britse beschaving en moderniteit zo ver mogelijk te verspreiden, wat vandaag uiteraard racistisch is. Wat hij deed was heel schadelijk voor de belangen van Afrika.'

Als politicus probeerde Rhodes stemmen te winnen van extreemrechtse hoek, zei Rotberg. In dat proces beperkte hij stem- en arbeidsrechten voor Afrikanen, en orchestreerde hij een invasie op de Ndebele, een volk in Zimbabwe.

RMF Oxford is opgelucht te horen dat Oriel College het standbeeld wilt verwijderen, maar stelt zich vragen bij de onderzoekscommissie: 'De keuze van Oriel College om de verantwoordelijkheid af te schuiven op een onderzoekscommissie wiens opdracht en deadlines onduidelijk zijn, gaat in tegen de steun die onze campagne heeft gekregen van een meerderheid van professoren aan onze universiteit.'

De studentenbeweging vernieuwde zijn campagne in juni, nadat het sinds 2015 grotendeels stil is gebleven. Toen had het college een debat beloofd en zou het een plakkaat plaatsen bij het standbeeld. 'Die contextualisatie is niet gebeurd en het debat abrupt onderbroken', vertelde RMF Oxford.

Hoewel ze hoopvol zijn, maken ze zich in Oxford geen illusies: 'Ons optimisme blijft voorzichtig.'

Dag, Leopold II

In België heeft de KU Leuven een buste van Leopold II verwijderd uit de Universiteitsbibliotheek. Die beslissing kwam er na de publicatie van een open brief, ondertekend door een vijftigtal organisaties en academici, hoewel de gesprekken al langer liepen.

Paulien Heylen en Sander Claessens, studenten antropologie, duidden de reden achter de brief: 'Wij vonden het belangrijk om dat wat we leren in onze colleges om te zetten in de praktijk en zo deel te kunnen zijn van de strijd tegen racisme.'

In de brief staat te lezen dat 'het onvoldoende is deze koloniale beelden te voorzien van duiding', stellend dat ze 'slechts dienst zouden doen als schaamlapjes voor de symboliek die achter de beelden schuilgaat'.

Rector Luc Sels schrijft in een bericht op de website KULeuven blogt dat de buste 'geen speciale historische of artistieke waarde heeft'.

De schrijvers zijn opgetogen over de beslissing van de universiteit, maar blijven kritisch: 'Dat zulke borstbeelden nog tot voor kort een plaats kregen in onze universiteit, laat zien dat de kritische houding die de KU Leuven zo stimuleert niet altijd leidt tot reflexiviteit en actie.'

Bij de handtekeningen stond Idesbald Goddeeris, professor Geschiedenis van de Europese Kolonisatie aan de KU Leuven. Verbaasd was hij niet toen hij hoorde van de beslissing: 'De buste werd heel snel na de publicatie van de open brief verwijderd, volgens mij omdat het snel kon gebeuren en het beeld geen functie had. Bovendien is de centrale bibliotheek een plaats waar veel internationale studenten komen. Dan wordt het moeilijk dat uit te leggen.'

Het probleem is niet zozeer dat er veel standbeelden zijn van controversiële figuren, meent Goddeeris. 'Het probleem is vooral dat de publieke ruimte eenzijdig is. Naast witte Belgen zouden slachtoffers en helden van de anti-koloniale strijd dringend monumenten moeten krijgen.'

De UMons heeft intussen ook een standbeeld van Leopold II verwijderd. Het beeld zal beheerd worden door het stedelijke museum.

Professoren ontslagen

Er is geen enkele plaats die al voor zoveel ontslagen heeft gezorgd als Twitter. Dat heeft ook historicus David Starkey aan den lijve mogen ondervinden, wanneer zijn tweets zorgden voor een heuse "Twitterstorm".

'Slavernij was geen genocide - anders waren er niet zo verdomd veel zwarten in Afrika of Groot-Brittannië geweest. Een verschrikkelijk groot aantal heeft het overleefd', stond te lezen op Starkey’s profiel.

Canterbury Christ Church University was er snel bij om de gerenommeerde historicus te ontslaan. Fitzwilliam College (Cambridge University), waar Starkey gastprofessor was, zei dat Starkey de relatie zelf had beëindigd.

Scott Senjo, professor strafrecht aan Weber State University (Ogden, Utah), is zelf opgestapt wanneer er protest kwam nadat hij gezegd had met een auto te willen inrijden op mensen die deelnamen aan Black Lives Matter-protesten.

Aan de University of Central Florida (UCF) loopt een onderzoek tegen Charles Negy, professor psychologie. Dat is er gekomen na klachten van ongelijke behandeling en racisme.

Christopher House, een computerspecialist aan Liberty University, heeft ontslag genomen omwille van een afbeelding die rector Jerry Falwell Jr. had getweet, waarop een blackface en mensen verkleed in KKK-kostuum te zien waren.

Namen gewijzigd

In 2015 bereikte de Rhodes Must Fall-beweging ook een kleine universiteit in Grahamtown (Zuid-Afrika), met de weinig subtiele naam Rhodes University. Zowel studenten als academici kantten zich tegen de naam van hun instelling. Enkele academici publiceerden zelfs artikels waarin ze als naam van hun universiteit "University Currently Known as Rhodes" opgaven.

Lindsay Kelland, docente filosofie aan de universiteit, zei dat ze zich meermaals 'oncomfortabel' heeft gevoeld met de naam van haar universiteit. Daarin trad Nhlakanipho Mahlangu, ex-voorzitter van de studentenraad, haar bij: 'De naam Rhodes University is een bron van onbehagen geweest voor mij.'

Mahlangu, die als activiste aanwezig was bij de protesten van 2015, is vastberaden: 'We moeten naar een wereld gaan waar een universiteit vernoemd naar Rhodes niet meer kan bestaan. Dat zal veel moeite kosten van de dekoloniale beweging. Maar het zal gebeuren.'

Kgothi Rapoo, student drama en politiek, zei dat 'de sluier is opgeheven' na de mondiale protesten van de afgelopen weken: 'Eindelijk worden we geconfronteerd met de realiteit.'

Kelland, Mahlangu en Rapoo meenden dat er op de universiteit weinig veranderd is sinds de dood van George Floyd.

Onder de universiteiten die wel namen gewijzigd hebben, bevinden zich Harvard University, Oklahoma State University, Stellenbosh University (Zuid-Afrika) en de University of Texas. De instituten haalden de namen van segregationisten, eugenetici en slavenhouders van hun gebouwen.

De Universiteit Antwerpen zal de grote aula op Campus Middelheim, vroeger de Koloniale Hogeschool, vernoemen naar Patrice en Pauline Lumumba. Patrice Lumumba was de eerste premier van de Democratische Republiek Congo, die in 1961 werd vermoord. Volgens historici waren enkele Belgische politici betrokken bij de moord.

Canterbury Christ Church University, Fritzwilliam College, Liberty University, Weber State University en Jerry Falwell Jr. wilden geen commentaar of contactinformatie geven. De University of Central Florida en Charles Negy waren, ondanks meerdere pogingen, niet bereikbaar. Van David Starkey, Scott Senjo en Christopher House was geen contactinformatie publiek toegankelijk.