KVHV-voorzitter: “Congo was beter af als kolonie”

In de nasleep van het voorval op Pukkelpop, waarbij enkele jongeren tijdens het optreden van Kendrick Lamar gefilmd werden terwijl ze “handjes kappen, de Congo is van ons” zongen, gaat de praeses van het KVHV (Katholiek Vlaams Hoogstudenten Verbond) zover te beargumenteren dat Congo beter af was in de Belgisch-koloniale tijd.

Goris reageerde eerder deze week met een meme en wat uitleg op een Facebook-post van Comac Leuven. De post riep op tot algemene verplichting van geschiedenislessen over het koloniaal verleden in het secundair onderwijs. 'Afrika was beter af als kolonie, a hard pill to swallow', klonk het in Goris' meme.

‘Het debat rond de voor- of nadelen van kolonisatie is tegenwoordig zowat onbestaande’, reageert hij in een lezersbrief aan Veto, die niet als dusdanig gepubliceerd werd. ‘Ik wil als historicus in opleiding een aanzet geven om het debat te doen heropleven.’

Goris benadrukt dat hij in eigen naam spreekt en dat binnen KVHV ieder lid het recht heeft er een eigen mening op na te houden. In hoeverre deze mening er wel gedragen wordt, gaf hij niet te kennen. U vindt Goris' tekst onderaan het artikel terug.

Goris wijst in de tekst voornamelijk op de modernisering van Congo. ‘Congo werd in enkele decennia van de prehistorie naar de moderne tijd gekatapulteerd’, zo stelt hij. ‘Uiteraard was dit niet de verdienste van Leopold II, maar wel van de Belgische overheid die de kolonie van de koning overnam in 1908.’

‘Infrastructuur werd opgebouwd, onderwijs werd ingericht en de constante vrees voor willekeurig stammengeweld was verleden tijd door een performante rechtspraak. Waar Europese landen vele eeuwen over deden werd in Congo in enkele decennia gedaan, namelijk de oprichting van de moderne welvaartsstaat. Kolonisatie was een win-win situatie voor beide partijen’, beargumenteert hij.

De slechte omstandigheden in heel wat Afrikaanse landen zijn volgens Goris niet te wijten aan de aanwezigheid van kolonialen, maar aan de ‘incompetentie en corruptie’ van Afrikaanse leiders. ‘Tienduizenden Belgen hebben hun hele leven vol toewijding gewerkt om van Congo een moderne natie te maken’, luidt het. ‘Het wordt tijd dat men in Afrika stopt met wijzen naar Europa als de schuldige voor alle problemen maar deze zelf onder handen neemt. Genoeg gekoloniseerde landen hebben al bewezen dat het anders kan. Ik hoop het alvast oprecht.’

Moeilijke discussie

De oproep tot debat wordt alvast positief onthaald door Idesbald Goddeeris, als professor geschiedenis gespecialiseerd in postkoloniale herinnering (KU Leuven). Al koestert hij wel zijn bedenkingen bij Goris’ argumenten. ‘Het is complex en verdient zeker verder discussie, maar deze student doet het omgekeerde. Deze tekst wil geen debat, maar een dovemansgesprek, met enkel gekleurde en selectieve argumenten. Bij elke zin kan je opmerkingen maken.’

De argumenten die Goris aandraagt, lijken sterk op die van de kolonialen zelf, stelt Goddeeris. ‘Het debat zoals de student het wil voeren, is inderdaad uitgestorven, omdat het achterhaald is.’

‘Zijn discours is eenvoudig: al het Afrikaanse is slecht en onderontwikkeld en alles wat België deed, is positief. België is modern, bracht welvaart en ontwikkeling en deed alles met goede bedoelingen. Die tweedeling is veel te simplistisch.’

'Het getuigt ook van een vorm van vooruitgangsdenken waarin elk land de evoluties moet doormaken die het Westen aan het doormaken is', stelt hij, 'en miskent de Afrikaanse cultuur van voor het kolonialisme.'

Maar ook in de details vindt Goddeeris de argumenten problematisch. Bijvoorbeeld het verschil dat hij maakt tussen de Congo Vrijstaat (1885-1908) en Belgisch-Congo (1908-1960). ‘Dat eerste beschouwt hij als zeer negatief, terwijl het tweede een modelkolonie zou zijn. Dat is het klassieke beeld, zo beschouwde België zich ook in de koloniale periode. Maar er zijn heel wat argumenten van continuïteit, eerder dan discontinuïteit. De segregatie, de economische uitbuiting en het geweld waren ook na 1906 een structureel onderdeel van het koloniale systeem. Ook al waren er minder excessen en zijn er evoluties tussen pakweg de jaren 1920 en de jaren 1950.

‘Kolonialisme is ook niet louter ‘beheer', zoals de student in zijn definitie stelt. Het ging om veel meer. Het was een volledige transformatie van de maatschappij,onder meer op cultureel (religieus), demografisch, sociaal, politiek en economisch vlak. In zijn positieve verhaal rept hij met geen woord over racisme, uitbuiting of repressie.’

En zo kunnen we nog lang verder gaan, zegt Goddeeris. ‘Het deeltje over de gescheiden budgetten gaat voorbij aan het feit dat de Belgische frank en de Congolese frank sinds 1920 aan elkaar gekoppeld waren. Het Belgisch monetair beleid was enkel gericht op België en Congo moest daarvoor geregeld offers brengen, bijvoorbeeld bij devaluaties van de Belgische frank. Hij zwijgt ook over hoe België profijt haalde uit gunstige voorwaarden voor de aankoop van Congolese goederen, hoe de invoer uit Congo in belangrijke mate heeft bijgedragen aan de wederopbouw van België na de Tweede Wereldoorlog.

'En dat terwijl de Belgische staat, de Belgische belastingbetaler dus, amper iets betaald heeft aan de kolonisatie van Congo. Het totaal dat de Belgische overheid tussen de jaren 1880 en de jaren 1950 heeft uitgegeven voor Congo, is maar de helft van wat zij op het einde van de jaren 1950 op één jaar tijd uitkeerde aan pensioenen. Congo heeft zelf zijn kolonisatie betaald', aldus de professor.

Gepolariseerd klimaat

Goddeeris vindt het toch belangrijk om op dit stuk te reageren ‘omdat het om een student gaat. Het valt op dat zo’n discours aanwezig is bij jongeren en je mag dat niet negeren.' Hij merkt ook op dat de herinnering aan het koloniaal verleden sterk gepolitiseerd aan het raken is. 'Dat is spijtig omdat het een serene discussie onmogelijk maakt.'

'Je kan je terecht afvragen waarom het zo slecht gaat met Afrika’, luidt het. ‘Maar je kan niet bij voorbaat zeggen dat zwarten incompetent en corrupt zijn. Je moet ook stilstaan bij de rol van België, dat ook na 1960 maatregelen nam die de levensvatbaarheid van onafhankelijk Congo hebben gehypothekeerd.'

‘De argumenten van de student zijn op zich genomen ook niet allemaal onjuist. Ze zijn wel zo tendentieus en eenzijdig dat zijn conclusies niet overeenkomen met de realiteit.’

Voordelen van kolonisatie?

Aandacht voor de ‘positieve kant’ van de koloniale periode is zeker gepast, stelt Goddeeris: ‘Er zijn ook positieve dingen gebeurd. Maar wat deze student doet, is een zwart-wit verhaal brengen waarin hij de witte man enkel als positief voorstelt, de zwarte enkel als negatief. Dat is het basisprobleem van deze tekst. Geschiedenis is veel genuanceerder.’

'Misschien moeten we ook niet altijd denken in termen van positief-negatief’, besluit Goddeeris: ‘Wellicht spreken we beter in termen van ervaringen, herinneringen, motieven en gevolgen.’

Kolonialisme in het onderwijs

Goris gaat in zijn brief ook in op het voorstel van Comac om geschiedenislessen over het koloniaal verleden te verplichten. Hij riposteert dat dit onderwerp op veel scholen al een vast onderdeel van het geschiedenisonderwijs vormt. 'Dat klopt, maar het valt me toch elk jaar op hoeveel studenten in het secundair onderwijs geen les kregen over de koloniale geschiedenis’, zegt Goddeeris. ‘Ik pleit er dan voor dat toch te expliciteren. Het zou een verplicht onderdeel mogen zijn, ook al zijn er al veel leraren die het geven.’

Lees hieronder het opiniestuk van Maxime Goris.

Afrika was beter af als kolonie, a hard pill to swallow?

Een paar weken terug zong een beschonken Chiro-leider in het openbaar het zeer foute lied, ‘Handjes kappen, de Congo is van ons’. Ondanks de al heersende heksenjacht met bijhorende emotionele schade voor deze jongeman achtte het communistische Comac, jongerenbeweging van PVDA het nodig mee op de kar springen met een Facebook-post. De oplossing voor Comac was simpel: verplichte lessen over het koloniaal verleden. Blijkbaar waren ze niet op de hoogte dat dit op veel scholen al een vast onderdeel vormt binnen het vak geschiedenis.

Het debat rond de voor- of nadelen van kolonisatie is tegenwoordig zowat onbestaande. Het aanbrengen van argumenten pro wordt door de linkerzijde steeds met dooddoeners zoals ‘racist’, ‘fascist’ gepareerd. Toch wil ik als historicus in opleiding een aanzet geven om het debat te doen heropleven.

Wat is kolonisatie eigenlijk? Klinkt zeer negatief, nietwaar? Wel in feite hoeft dit niet zo te zijn. Kolonisatie is in feite de uitbreiding van politiek en economisch beheer over een gebied door een buitenlandse staat die veel verder ontwikkeld is. In het geval van Congo werd het land in enkele decennia van de prehistorie naar de moderne tijd gekatapulteerd. Uiteraard was dit niet de verdienste van Leopold II maar wel van de Belgische overheid die de kolonie van de koning overnam in 1908. Tienduizenden Belgen hebben daarop hun hele leven vol toewijding gewerkt om van Congo een moderne natie te maken.

Infrastructuur werd opgebouwd, onderwijs werd ingericht en de constante vrees voor willekeurig stammengeweld was verleden tijd door een performante rechtspraak. Waar Europese landen vele eeuwen over deden werd in Congo in enkele decennia gedaan namelijk de oprichting van de moderne welvaartstaat. Kolonisatie was een win-win situatie voor beide partijen. Het foutieve beeld dat vaak gecreëerd wordt is dat België ‘Congo’ geplunderd heeft, niets is minder waar. De budgetten van beide landen waren strikt gescheiden, de opbrengsten vloeiden met andere woorden onder meer terug naar de kolonie.

Dat was de situatie tot 1960. Een kleine elite van zwarte Congolezen, die de meeste vruchten van het koloniaal bestuur hadden geplukt, begon een volksopstand die leidde tot de onafhankelijkheid. Onder het bestuur van de uiterst linkse eerste minister Lumumba viel het land in minder dan een week in complete chaos. Uit vrees voor de moordende, verkrachtende en muitende soldaten vluchtten de laatste Belgen het land uit waarmee het hele staatsapparaat in elkaar viel.

De anarchie die toen ontstond is vandaag de dag nog steeds dagelijkse kost in Congo, een van de armste landen ter wereld ondanks de gigantische rijkdom aan grondstoffen. Een tragisch verhaal… Om maar een cijfer te geven, in 2009 bedroeg het bnp per inwoner 200 dollar, in 1960 was dit 450 dollar. De oorzaak hiervoor is echter niet kolonialisme zoals links graag beweert. Het is de incompetentie en corruptie van haar leiders. Er zijn genoeg landen met een koloniale geschiedenis die het nu zeer goed doen. Indonesië, Egypte, Tunesië, Botswana, Algerije zijn maar enkele voorbeelden hiervan.

Deze conclusie is niet alleen door mij getrokken. Een artikel van Time magazine laat zien dat ook veel Congolezen die de kolonisatie nog gekend hebben heimwee hebben naar deze tijd. Het wordt tijd dat men in Afrika stopt met wijzen naar Europa als de schuldige voor alle problemen maar deze zelf onder handen neemt. Genoeg gekoloniseerde landen hebben al bewezen dat het anders kan. Ik hoop het alvast oprecht.

alMalu-Ebonga Charles in het Time artikel: 'Even if you go 1,000 kilometers down this river, you won't see a single sign of development. When the whites left, we didn't just stay where we were. We went backwards.'

Voor enkele feiten in dit stuk baseerde Goris zich op 'Congo, een geschiedenis', door David Van Reybrouck (p.119; 534-536)