KU Leuven onder vuur vanwege bedenkelijke samenwerking

Wat is het LAW-TRAIN project juist? Sarit Kraus, een Israëlische computerwetenschapper en coördinator van het project vertelt: ‘LAW-TRAIN is een project van Horizon2020 (een Europees subsidieprogramma voor onderzoek en innovatie, red.) dat een methode wil ontwikkelen om politie- en veiligheidsdiensten te trainen in een gemeenschappelijk onderzoeksteam. Het doel van het project is om misdaad in verband met drugs te voorkomen. Criminelen werken meer en meer samen over landsgrenzen heen. We hebben ook ontdekt dat het erg moeilijk is voor politiediensten van verschillende landen om samen te werken. Dat is ook een reden waarom we LAW-TRAIN hebben. Zo kunnen verschillende politiediensten samenwerken.’

De coördinator van het project is de Israëlische Bar-Ilan universiteit. Naast de KU Leuven zijn ook de Belgische FOD Justitie, het Israëlische Ministerie van Publieke Veiligheid en de Israëlische Nationale Politie betrokken. Kraus benadrukt daarbij dat ze zich wel degelijk aan de regels houden. ‘We volgen de procedures en regels van de Europese Unie’, stelt ze.

Het project bestaat uit een team dat onderverdeeld wordt in drie groepen. De eerste groep zit in het vakgebied van computerwetenschappen, de tweede groep is het criminologische team, waartoe de KU Leuven behoort, en de derde groep bestaat uit verschillende bedrijven waarmee ze samenwerken. ‘De KU Leuven heeft erg veel kennis over criminologie, ethiek en gemeenschappelijk onderzoek voeren. De universiteit draagt veel bij tot het onderzoek’, zegt Kraus vol lof.

Vernieuwender

Bij de opening van het academiejaar was er minder lof voor de KU Leuven. Op 26 september verscheen er een open brief van een dertigtal KU Leuven-academici die de rector opriep om de samenwerking met Bar-Ilan te stoppen. ‘Gericht op de directe samenwerking met het Israëlische veiligheidsapparaat, helpt LAW-TRAIN de onderdrukking van het Palestijnse volk te legitimeren en faciliteren’, stellen zij.

Over de commotie rond het hele project is rector Rik Torfs duidelijk: ‘We gaan ons niet terugtrekken uit goedgekeurde projecten vanwege actiegroepen.’ Het LAW-TRAIN project is namelijk door de ethische controles geraakt, waaronder die van Horizon2020, op Europees niveau. Ook de KU Leuven heeft een ethische toets. ‘Enerzijds is er de algemene ethische toets en anderzijds de zogenaamde Dual Use-toets. Die gaat over mogelijk misbruik dat zou kunnen worden gemaakt van bepaalde wetenschappelijke resultaten in een context waarvoor die resultaten niet bedoeld zijn’, aldus de rector.

Tegenstanders van het project vrezen echter dat de ethische screening onvoldoende goed gebeurd is. De vrijwilligersbeweging Palestina Solidariteit en Ludo De Brabander, woordvoerder van Vrede vzw, maakten hun twijfels over het project ook al over aan de KU Leuven. Zij vragen transparantie. ‘Als dit project effectief door de ethische commissies is gepasseerd, toon dan eens op grond van welke evaluatie men dat gedaan heeft’, aldus De Brabander. ‘Ik vrees dat het allemaal een beetje pro forma is, dat men daarmee nu schermt zonder dat het grondig werk is.’

De ophef is in ieder geval niet zonder resultaten gebleven. Ook de rector zelf vindt dat de ethische commissie van de KU Leuven vernieuwender kan zijn. Op dit moment zijn, algemeen genomen, de ethische commissies volgens hem ‘vaak gewoon afvinken van de algemene toestand in de samenleving.’

‘De ethische commissie is niet verouderd, maar wij moeten vernieuwend zijn. Daarom denk ik dat we terug naar de fundamenten van de ethiek moeten. Wat in onze tijd erg moeilijk is geworden’, aldus Torfs. ‘We moeten weer proberen om een overkoepelende ethische discussie te voeren over de grenzen van de verschillende subethieken heen. Onze onderzoekers hebben ook al gezegd dat ze daar interesse voor hebben.’

Dat is wel toekomstmuziek, verduidelijkt de rector. Projecten uit het verleden worden niet met nieuwe parameters gecontroleerd. ‘Want dat zou de retroactiviteit van regelgeving betekenen, wat op zich ook tegen de mensenrechten is.’ Nochtans beloofde de rector volgens emeritus professor Jan Engelen, ondertekenaar van de open brief, in onderling gesprek dat de ethische commissie het project nog eens onder de loep zal nemen en herbekijken.

Bedenkelijke partner

De Bar-Ilan universiteit kwam in het verleden al in opspraak vanwege de oprichting van de Israëlische universiteit van Ariel op de Westelijke Jordaanoever, dus Palestijns grondgebied. Bovendien is ze nauw verbonden met het Israëlische veiligheidssysteem. ‘Het is een bijzonder onbetrouwbare partner. Vandaar dat het zeer verbazingwekkend is dat de KU Leuven met hen wil samenwerken’, aldus Engelen. ‘Het gaat bovendien niet zomaar over deelnemen aan het project. Het gaat over meewerken met groepen die bloed aan hun handen hebben.’

Naast de bedenkelijke reputatie van de universiteit, hebben ook de Israëlische veiligheidsdiensten niet altijd binnen de lijntjes gekleurd. ‘Het is gemakkelijk om te zeggen dat LAW-TRAIN niet over de Palestijnse kwestie gaat. Dat het een eerlijke poging is tot ondervraging van drugsdealers. Iets wat ook moet gebeuren. Maar de Israëlische partner daarin heeft een bijzonder slecht palmares wat ondervragings- en folteringstechnieken betreft’, aldus Engelen. Palestina Solidariteit benadrukt dat de Israëlische Nationale Politie bovendien deel uitmaakt van een ‘heel racistisch systeem.'

‘De KU Leuven moet zich uit het project terugtrekken om geen legitimiteit te geven aan dat soort instanties’, meent Engelen over het land dat al meermaals is aangeklaagd door internationale organisaties als de VN. ‘Het is naïef te geloven dat men zinnig onderzoekswerk kan doen of neutraal onderzoek kan voeren met een partner die zo’n slechte reputatie heeft op dat vlak.’

Torfs vindt dat de focus op het project moet liggen: ‘Je moet kijken naar het project, niet naar de landen. Als je nee zegt tegen landen die mensenrechten overtreden, dan kan je met de meeste landen geen samenwerking aangaan.’

Palestina Solidariteit vindt dat echter geen reden om in dergelijk project te stappen. ‘De KU Leuven werkt samen met entiteiten die actief deelnemen aan bezetting en onderdrukking. Die bezetting is op zich echter illegaal en alles wat daaruit voortkomt, daar moet je niet aan meewerken.’ ‘De KU Leuven, die nog altijd een K in haar naam heeft, mag iets meer nadenken, iets meer met de ethica ten gevolge van haar onderzoek bezig zijn’, besluit Engelen.