KU Leuven en Staatsveiligheid beducht om Chinese spionage

Het is een steeds belangrijker segment van de studentenpopulatie in België: Chinese studenten, die voor vaak technische opleidingen naar Vlaamse universiteiten trekken. Dat hoeft niet problematisch te zijn, ware het niet dat steeds meer verhalen van spionage, intellectuele diefstal en politieke inmenging in de academische wereld de gemoederen bedaren.

Ook de KU Leuven is zich bewust van het nieuwe rode gevaar, en maakt steeds meer werk van een verdedigingslinie in een voor hen noodzakelijk samenwerking. Zij worden daarin bijgestaan door de Dienst Staatsveiligheid, die een weerbaarheidscampagne voor universiteiten opstelde. Hoognodig zo blijkt, want ook in België blijkt China actief op zoek naar industriële en militaire kennis.

Code rood

Aanleiding voor die campagne was een voorval op de VUB vorig jaar. Daar werd de plaatselijke directeur van het Confuciusinstituut een inreisverbod opgelegd na klachten van verregaande spionage. Niet veel later kon het Brusselse Confuciusinstituut zelf de deuren sluiten.

Spionage aan universiteiten via de diverse Confuciusinstituten is breed gedocumenteerd. Officieel dienen de instellingen ertoe culturele ervaringen tussen Oost en West uit te wisselen, vergelijkbaar met de Goethe-instituten in Duitsland. In praktijk wordt echter vaker meer dan taal en cultuur uitgewisseld: technologie, patenten en knowhow. Ook censuur is courant.

Leuven heeft haar eigen Confuciusinstituut op Campus Groep T. Het instituut zelf is een erfenis van de integratie met de vroegere hogeschool in 2013, en is niet in de KU Leuven geïntegreerd, maar in een afzonderlijke vzw: Group T Academy. KU Leuven zelf heeft steeds gepoogd een zekere afstand met de instelling te bewaren.

Het instituut zelf afficheert op haar site wel de naam 'University of Leuven'; verder lijkt de band niet te gaan. Wanneer Veto in 2018 onderzoek voert naar het instituut lijkt nauwelijks iemand op de campus weet te hebben van wat het instituut exact doet. Wat wel geweten is, is dat de huidige samenwerking maar loopt tot eind 2021. Ingewijden achten de kans op een verlenging evenwel klein. De universiteit zit bovendien verveeld met de associatie.

Academisch en financieel gezien zijn contacten met China essentieel, alleen is een link met de politiek nooit veraf. Daarnaast bestaan reële risico's in de samenwerking voor staatsveiligheid, in het bijzonder wanneer Belgische kennis naar het Chinese leger doorsijpelt. Vorig jaar bestempelde de FOD Justitie om die reden universitaire samenwerking met China nog als een van de drie grootste staatsbedreigingen, naast salafisme en rechts-extremisme.

'Matig tot hoog' veiligheidsrisico

Recent werd die dreiging nog gevisualiseerd door onderzoekers van de Koninklijke Militaire School. Zij onderzochten 321 samenwerkingsovereenkomsten tussen Belgische en Chinese universiteiten; 31% daarvan bleken een 'matig tot hoog' veiligheidsrisico te bevatten. 'Dat is dan het geval omdat de Chinese partneruniversiteit wordt aanzien als risicovol', verklaart Cind Du Bois, die het onderzoek leidde.

Een voorbeeld daarvan is de National University of Defense Technology uit Changsa, een universiteit die rechtstreeks onder het gezag staat van het Chinese Volksbevrijdingsleger. De KU Leuven zelf heeft twee personeelsleden die alumnus zijn aan die universiteit: een specialist in radarsignaalverwerking en een gastprofessor die onderzoek voert naar UAV-netwerken en drones. De Morgen vlooide daarnaast uit dat de KU Leuven tot zeker drie samenwerkingen heeft lopen met universiteiten die verbonden zijn aan het Volksleger.

Ook doctorandi in die domeinen vormen een concreet gevaar. Du Bois kon achterhalen dat in België 1005 Chinese doctorandi en 38 onderzoekers aanwezig zijn. 'Velen van hen komen ook van instellingen waar er naar veiligheid toe vragen kunnen heersen.' Drie vierde van die onderzoekers bevindt zich in het risicovollere domein van de wetenschappen, 45% is ingenieur.

Dubbele screening

In Leuven wordt door die tendensen steeds meer behoedzaam naar de samenwerking met China gekeken. Georges Gielen, departementsvoorzitter van bij het Departement Elektrotechniek (ESAT), bevestigt dat binnen KU Leuven bijzondere veiligheidschecks gelden. ESAT voert onderzoek naar toepassingen van elektrotechniek - zaken als cryptografie, antennes, elektronica en sensoren. Gevoelige sectoren die enerzijds uitzonderlijk vatbaar kunnen zijn voor spionage, maar anderzijds, ook om economische redenen, veel Chinese onderzoekers en studenten aantrekken.

'Wanneer er een doctoraatsapplicatie aankomt is een dubbele screening vereist. Voor sommige onderwerpen is het zelfs mogelijk dat wij kandidaten uit bepaalde landen nooit accepteren.' Dat is het geval voor landen die op de zwarte lijst van de Verenigde Staten staan, denk aan Irak, Iran of Noord-Korea. 'China zit daar strikt genomen niet bij, maar ook daar zijn er bepaalde topics waar men best geen Chinese doctoraatsstudenten aanstelt. Daar is dan wel geen strikt verbod.'

Naast een screening van de KU Leuven, zijn ook Buitenlandse Zaken en wellicht de Staatsveiligheid betrokken bij visumaanvragen voor nieuwe niet-EU doctorandi. Zo bestaat de mogelijkheid dat visa van onderzoekers geweigerd worden op basis van spionagegevaar. Gielen zag zoiets nooit in de praktijk, 'maar binnen het departement proberen we daarop dan ook proactief te screenen. Ik weet anderzijds wel dat ze ons computernetwerk wel degelijk in het oog houden.'

Proactieve screening hoeft voorts niet enkel te bestaan voor illegale drain van informatie in de vorm van spionage en diefstal, maar is er ook voor legale kennisdrain. 'Als mensen hier opgeleid zijn, kan men perfect die kennis elders gebruiken', zegt Gielen. 'We zijn dus ook proactief over wie op welk project kan staan, omdat – stel dat het bijvoorbeeld een Chinees is – hij nog altijd terug kan keren naar zijn thuisland en de kennis die hij hier verworven heeft daar kan gebruiken.'

'China policy'

Verder dan proactieve screening werkt de KU Leuven, in navolging van nationale en Europese instellingen, aan haar eigen 'China policy'. Roel Leus, voorzitter van het adviescomité voor de Chinese Regio binnen KU Leuven, nuanceert wel: 'Een China policy klinkt wel heel gewichtig. Ik denk dat de huidige manier van werken bij de KU Leuven en haar partners met al haar checks al wel goed werkt. Anderzijds is China wel een heel belangrijke speler met een redelijk unieke positie. Het is belangrijk dat we daar wel wat grondiger over nadenken.'

De eerste initiatieven van een dergelijk beleidsplan kunnen dan de vorm aannemen van een informatiecampagne en mogelijk ook een beleidsnota bij professoren en mogelijke promotoren. Via concrete richtlijnen zou 'naïviteit' binnen samenwerkingen vermeden moeten worden. 'Ik denk nu wel dat onderzoekers binnen echt delicate materies zich persoonlijk al zeer bewust zijn van de gevaren binnen hun onderzoeksgebied', aldus Leus.