Know Thy Neighbour: waarom Brazilianen opnieuw een dictator willen

Brazilië is de derde grootste democratie ter wereld, maar of dat na 28 oktober nog het geval is valt te bezien. Topfavoriet voor de verkiezingen, de extreemrechtse Jair Bolsonaro, wordt de Zuid-Amerikaanse Trump genoemd, maar met zijn extreemrechtse, homofobe en hyperkatholieke uitspraken doet hij The Donald haast op een teddybeer lijken. Bolsonaro wist in de eerste ronde 46% van de kiezers te overtuigen en dreigde al met een staatsgreep moest hij in de tweede ronde niet over de 50 gaan. Vele zorgen dus, ook voor de vele Braziliaanse studenten in Leuven?

Rogerio Rezende, student ingenieur-architectuur

Hey Rogerio, hoe voelt men zich in Brazilië in het huidige politieke klimaat?

'Het land is erg gepolariseerd. Er is een deel van de jeugd dat Bolsonaro steunt, maar de meeste studenten zijn tegen hem. De andere kandidaat Haddad is een democraat en weerspiegelt veel meer optimisme; dat is een eigenschap die jongeren doorgaans aantrekt. Toen hij nog minister van onderwijs was bestond er het programma ‘Ciência sem Fronteiras’ (‘wetenschap zonder grenzen’, red.) dat veel jongeren de kans bood om in het buitenland te studeren. Veel Brazilianen zijn zo ook hier aan de KU Leuven beland. Bovendien richtte hij rond de vijftien nieuwe universiteiten op, de meeste ervan op het platteland dat armer is. Ook dat zijn de studenten niet vergeten.'

Uit de eerste ronde bleek er een kloof van 20% tussen de overgebleven kandidaten Haddad en Bolsonaro te zitten, gaan we een Brazilië onder Bolsonaro zien?

'Bolsonaro wordt president. Er zou echt een mirakel moeten gebeuren… De socialistische partij verwachte dat Haddad de stemmen van Lula (de populaire ex-president, red.) zou kunnen binnenrijven van zodra Lula zijn steun voor hem uitsprak. Haddad is echter veel minder passioneel. Hij is een professor, geen "leider van het volk".'

Wat zou dit voor Brazilië betekenen?

'Ik denk dat het voorlopig vrij onzeker is. Deze hele situatie bedreigt het politieke systeem zoals we het tot nu toe hebben gekend. Bolsonaro speelt in op gevoelens van onveiligheid en deelt de woede van de bevolking over de corruptie. Je moet begrijpen dat hij niet enkel extreemrechts is, maar ook het leger en de kerk aan zijn kant heeft staan. Deze drie spelers tezamen vormen een kruitvat dat op ontploffen staat. Veel mensen beweren dat het hetzelfde is als bij Trump, namelijk dat hij zich wel wat zal intomen wanneer hij daadwerkelijk president wordt. Nou, kijk dan maar eens naar de Braziliaanse geschiedenis: zoveel politici hebben hetzelfde gedaan! Dus ja, er is een gevaar voor de democratie.'

Wat heeft hem zo populair gemaakt?

'Ik denk dat de geschiedenis zich gewoonweg herhaalt. Brazilianen zijn altijd confronterend, gewelddadig, racistisch en seksistisch geweest, maar onder een democratische regering bleef dit nog min of meer onder de radar. Toen de linkse regering aan de macht kwam ging het lange tijd goed, maar een groot deel van de bevolking, meestal geprivilegieerden, kon niet om met de politiek correcte attitude. Wat er nu gebeurt is de backlash van die vooruitgang op meerdere niveaus. Demografisch gezien zijn het ook de hoogopgeleiden die op Bolsonaro stemmen, het omgekeerd van wat er in Europa gebeurt.'

Maeli Farias, studente Antropologie

Hoi Maeli, hoe beleef jij de verkiezingen in je thuisland?

'Het grootste deel van mijn familie stemt op Bolsonaro. Mijn vader, moeder, broer, … ik zou het alleszins nooit doen en ik maak dus best veel ruzie met hen. Ik probeer hen te begrijpen, want mensen in Brazilië zijn nu ook wel erg gefrustreerd. Veel mensen als mijn ouders hebben hun geloof in de PT (de socialistische partij, red.) compleet verloren, ze geloofden echt dat de dingen onder Lula zouden veranderen. We hebben ook tien jaar van vooruitgang gehad, maar hun beleid was meer gericht op korte termijn dan lange termijn. Toen stortte de politiek wat in.

Er is erg veel geweld en corruptie en mensen proberen daartegen te reageren. Ze stemmen voor Bolsonaro omdat ze iets anders willen, maar ze zijn blind! Mijn vader meent bijvoorbeeld dat het tijdens de dictatuur beter was, maar ja, dat is ook niet moeilijk! In een dictatuur heb je controle, als iemand het niet met je eens is, kan je hem simpelweg wegsturen. Er is een beeld van veiligheid en orde dat een dictatuur zou kunnen brengen. Dat is natuurlijk wel aan een gigantisch hoge prijs.'

Dus als ik het goed begrijp willen Bolsonaro’s kiezers ook effectief een dictatuur?

'In zekere zin wel. Democratie is iets chaotisch, het is een lang proces waarbij iedereen moet geven. Bovendien is democratie ook veel zichtbaarder. We weten bijvoorbeeld dat er corruptie is, omdat we nu democratische instituten hebben die dit aan het licht brengen. Er was net zo goed corruptie ten tijde van de dictatuur natuurlijk, maar niemand wist het gewoon. Daarnaast stemmen ook voor Bolsonaro vanwege zijn traditionele opvattingen: hij is tegen abortus, LGBT-huwelijk, … That’s Brazil. Mensen zijn enorm extreem en vinden geen middenweg. Met Bolsonaro voelen mensen zich vrij om te zeggen wat ze willen.'

Denk je dat Bolsonaro zal winnen?

'Ik denk dat hij zal winnen. Ik denk dat de mensen ook gaan krijgen waarvoor ze gestemd hebben. Het gaat vooral zwaar zijn voor de armen en de minderheden. Zo bestaan er video’s van hem waarin hij zegt dat minderheden niet mogen opstaan voor hun rechten.'

Wat valt onder minderheden in Brazilië?

'Alles wat niet blank is. Rond de 37% van de Brazilianen zou hieronder vallen, iedereen anders is een ‘minderheid’. Sociaal gezien zijn we (Maeli heeft zelf een zwarte vader, red.) in het nadeel sinds de koloniale tijden. Blanken hebben een betere positie, beter leven, … als je Brazilianen in Europa wil zien zijn de meesten blank, uit Sao Paolo dan of het zuiden. We zijn eigenlijk enkel een minderheid vanwege onze positie, niet vanwege de aantallen. Veel zwarten stemmen dus ook op Bolsonaro.'

Hoe komt dat denk je?

'In Brazilië geloofden we lange tijd in een soort rassendemocratie. Mensen geloofden dat er in ons land geen racisme bestond omdat we zo gemixt waren. Dit was in de praktijk helemaal niet waar, maar veel mensen probeerden met dit discours racistische opmerkingen goed te keuren. Als een kind wordt geboren uit een gemixt huwelijk krijgen moeders vaak felicitaties als hun kind meer blank dan zwart is. Ook veel zwarte mensen zien dat niet.'

Keer je volgend jaar gewoon weer terug naar Brazilië?

'Absoluut! Noem het idealistisch maar ik wil de situatie er nu nog meer veranderen.'