Klimaatonderzoek valt bij Trump in dovemansoren: 'Wetenschap blijft wetenschap'

Sinds de Amerikaanse verkiezingen van 5 november heerst er grote onzekerheid over de toekomst van het klimaatbeleid en -onderzoek, zowel in de Verenigde Staten als op het internationale toneel. Zal Trump opnieuw uit het Akkoord van Parijs stappen? Blijft de Environmental Protection Agency (EPA) voortbestaan? Kunnen universiteiten hun onafhankelijkheid behouden? 

Die vragen klinken enkel luider na de recente klimaattop in Bakoe, Azerbeidzjan. Daar was de verdeeldheid over het bereikte akkoord voelbaar, ondanks de hoopvolle woorden van John Podesta, hoofd-klimaatdiplomaat voor de VS: 'Feiten zijn nog steeds feiten, wetenschap blijft wetenschap.'

De strijd tegen de EPA

Tijdens zijn eerste termijn ondernam Trump talloze pogingen om de Environmental Protection Agency (EPA) (het federaal agentschap belast met milieubescherming, red.) te verzwakken. Zo'n 672 wetenschappers verlieten toen de EPA door Trumps beleid. Federale agentschappen zoals de EPA zijn immers sterk afhankelijk van overheidsfinanciering, wat hen extra kwetsbaar maakt. 

Trump wil opnieuw bezuinigingen doorvoeren, en stelde intussen de conservatieve Lee Zeldin aan om het agentschap vanaf volgend jaar te leiden. Zeldin gaf reeds aan te willen focussen op deregulatie en een afgeslankt ambtenarenkorps.  

De Silencing Science Tracker — Columbia Law School's database die antiwetenschappelijke acties vastlegt — registreerde maar liefst 346 van zo'n acties door de federale overheid onder Trump, tegenover slechts drie onder Biden. Zo probeerde Trump herhaaldelijk wetenschappelijke budgetten drastisch te verlagen. Hoewel het Congres dat grotendeels blokkeerde, werden sommige projecten, zoals onderzoek naar de gezondheidseffecten van steenkoolmijnbouw, volledig stopgezet. 

Het controversiële Project 2025 — een conservatief draaiboek dat aandringt op het beëindigen van financiering aan organisaties die klimaatactie ondersteunen — belooft een prominente rol te spelen tijdens de volgende Trump-termijn. Hoewel Trump officieel afstand heeft genomen van het project, zijn verschillende van zijn teamleden nauw betrokken. 

Wetenschap onder vuur

Wetenschap is cruciaal in de strijd tegen klimaatverandering, maar wetenschappelijke instellingen stonden onder Trumps beleid zwaar onder druk. Hij schilderde universiteiten vaak af als 'linkse bastions die moeten worden heroverd' en pleitte voor het verminderen van federale steun voor onderwijs en onderzoek. 

Een van de plannen die op tafel liggen, is het afschaffen van het Department of Education, waardoor de onderwijsbevoegdheden naar de staten zouden worden teruggebracht, in plaats van op het federale niveau te blijven. Dat zou universiteiten nog kwetsbaarder maken voor financiële tekorten en politieke beïnvloeding.

Wetenschappers en universiteiten zijn vaak de eersten om alarm te slaan. Zo inspireerde Rachel Carsons boek Silent Spring in de jaren zestig de start van de globale milieubeweging en de oprichting van de EPA. Juist deze organisatie wordt nu een belangrijk doelwit van Trumps beleid.

Volgens Bart Muys, professor bosecologie aan de KU Leuven, zijn universiteiten essentieel voor het ontwikkelen van oplossingen voor klimaatverandering. 'Ze luiden niet alleen de alarmbellen, maar werken ook aan mitigatie en adaptatie', zegt hij. Muys benadrukt het belang van interdisciplinaire samenwerking: 'De sociale wetenschappen bieden inzichten in waarom klimaatactie soms stagneert, waarom apathie ontstaat, en hoe klimaatverandering hele gemeenschappen hervormt.' 

Naast interdisciplinariteit duidt Muys ook op de rol van transdisciplinaire samenwerking, waarbij wetenschap, beleidsmakers, burgers, en middenveldorganisaties samenkomen. Het zijn echter die samenwerkingen bedreigd worden door de binnenlandse politieke koers in de VS.

Samenwerking als antwoord op onzekerheid 

Net omdat de klimaatverandering zo'n grensoverschrijdend fenomeen is, is internationale samenwerking cruciaal. Ook de KU Leuven heeft partnerschappen met Amerikaanse universiteiten. Voorbeelden hiervan zijn Yale en de University of Florida met projecten zoals C-Urge en SoilTemp, beide gefinancierd met Europese middelen. Vanwege de Europese verantwoordelijkheid en het feit dat de projecten reeds lopende zijn, zal er aan deze samenwerkingen weinig veranderen.

Vicerector internationalisering Peter Lievens maakt zich voorlopig geen grote zorgen over de impact van Trumps beleid op de samenwerking met Amerikaanse universiteiten. Hij benadrukt dat deze instellingen belangrijke partners blijven voor de KU Leuven, met een grote bereidheid om samen te werken met Europa. 'Veel van die onderzoekscontacten verlopen informeel, wat de onafhankelijkheid van onderzoek versterkt.' 

Zelfs al mocht er een verhoogde druk komen op die samenwerkingen, dan verwacht Lievens geen grote problemen: 'Die druk zal dan wel beheersbaar blijven, voor alles bestaat er een oplossing. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat de KUL achterover leunt. We blijven de situatie opvolgen en onze contacten onderhouden.'

Een globale consensus?

Trumps herverkiezing was heel zichtbaar op de COP29 in Bakoe. Veel diplomaten en wetenschappers herinneren zich immers maar al te goed hoe Trump de VS terugtrok uit het Akkoord van Parijs van 2015. Tijdens zijn campagne kondigde hij aan opnieuw uit dat akkoord te willen stappen. Trump dreigde er zelfs mee nog verder te willen gaan, en het klimaatverdrag van de Verenigde Naties (UNFCCC) te zullen verlaten.

Ook het Intergouvernementele Panel over Klimaatverandering (IPCC) kreeg harde klappen te verduren tijdens Trumps eerste ambtstermijn. Dat VN-orgaan beoordeelt klimaatonderzoek en biedt beleidsadvies aan lidstaten, die op basis daarvan hun beleid vormen. Trump annuleerde in zijn eerste jaar de volledige Amerikaanse bijdrage, die toen twee miljoen dollar bedroeg. In de daaropvolgende jaren droeg de VS slechts driehonderdduizend dollar bij, tegenover de 1,3 miljoen dollar die Biden sinds 2021 jaarlijks doneerde. 

De afgelopen COP in Bakoe was een bewogen bijeenkomst, waarbij enkele landen ontevreden achterbleven over de afgesproken klimaatfinanciering. Op vlak van samenwerking in klimaatonderzoek leek er echter wel overeenstemming te zijn, en werd er snel een akkoord bereikt. Toch blijft de vraag of die globale consensus stand houdt onder Trump 2.0.