Jonge Moskovieten zijn Poetin moe: Longread

In Moskou vonden op 8 september lokale verkiezingen plaats. Normaal gezien bestaat daar nauwelijks ophef over, ware het niet dat verschillende oppositiekandidaten door de centrale kiescommissie werden weerhouden van deelname.

Doctoraatstudente Ruslandkunde aan de KU Leuven Eva Claessen begrijpt de misnoegdheid: ‘Normaal gezien moet je in Rusland een lijst binnenbrengen van mensen die jouw kandidatuur steunen. Het aantal was plots serieus naar boven gegaan bij de lokale verkiezingen. De oppositie heeft toen een huzarenstukje opgevoerd om aan die handtekeningen te komen. Een groot deel van de mensen die die kandidatuur steunden, zijn nadien afgewezen geweest, waardoor de kandidaten uitgesloten werden van deelname.’

Moskovieten vinden het welletjes

Van midden juli tot midden augustus was er daarom protest in de Russische hoofdstad. Op het hoogtepunt kwamen 60 000 mensen de straat op, het grootste aantal sinds de protesten op het Bolotnayaplein in Moskou in 2012, toen omwille van verkiezingsfraude.

In totaal werden deze zomer al 2000 mensen opgepakt. Onder grote publieke druk werden de beschuldigingen aan het adres van een groot aantal beklaagden reeds geseponeerd of werden lichte straffen uitgesproken. De huidige protesten van 28 september zijn volgens Claessen een reactie op deze arrestaties, soms slechts omwille van een tweet of retweet over het protest. Ze werden georganiseerd op initiatief van de Libertaire Partij met als slogan “Laat ze vrij!”.

Navalny, de eeuwige kwelgeest

Aleksei Navalny, eeuwige oppositieleider en kwelgeest van Poetin, was één van de geweigerde kandidaten. Hij organiseert nu mee het prostest. Onlangs bracht Navalny de film "Noem hem niet je Dimon" uit, een onthullende documentaire over corruptie door de premier van Rusland, Dmitrij Medvedev (Dimon is de bijnaam van het heerschap). Navalny maakt zo gebruik van de frustratie van de tieners om mee vorm te geven aan zijn politieke booschap: een land creëren waar de belastingen gaan naar infrastructuur en ziekenhuizen, niet naar villa's en boten.

Hoewel Navalny nog veel coördineert, is er vernieuwing op komst volgens Claessen: ‘Mensen beginnen meer en meer vanuit zichzelf acties. Die protesten van twee weken geleden komen dan uit een onverwachte hoek, de Liberale Partij, die zich louter op internetprotest toelegde. Er zijn nieuwe grassroots movements die naar boven lijken te komen. We wachten in spanning af. (lacht)’

24/7

Volgens Claessen is de oppositie bovendien veel bezig met sociale media, nog meer dan in 2011. Dat maakt deze protesten zo uniek. ‘Men is heel stelselmatig berichtgeving gaan brengen over de manier waarop de weigering gebeurde. Ook dat er geen dialoog mogelijk was met de kiescommissie kwam ruim aan bod. Er was bijna twenty four-seven berichtgeving over online.’

‘Navalny is daar toen mee begonnen in 2011-2012, dat was toen met Live Journal, een blogwebsite, die nu nog altijd wordt gebruikt in Rusland. Dan is de actievoering een beetje verschoven naar Twitter. De laatste jaren is het Youtube-kanaal van Navalny ook zeer goed uitgebouwd, met een heel sterke redactie erachter.’

Er werd ook massaal opgeroepen om beelden van de oproerpolitie OMON en de Nationale Gardisten te delen waarin ze mensen in elkaar slaan. Nadien bemaskerden de ordetroepen zich, maar de beelden waren toen al lang verspreid. Zo ook het iconische beeld van oppositiepolitica Ljoebov Sobol die live beelden plaatste van haar aanhouding op 10 augustus. Iedereen kon mee volgen hoe men haar brutaal aanhield, terwijl de juriste de video zelf becommentarieerde.

Vloggers tegen doofpotoperatie

Moskou heeft principieel de vrijheid van vereniging verankert in haar grondwet – een argument van Poetin en de zijnen om aan te tonen hoe democratisch het er wel aan toegaat. Poetin negeert het protest zoveel mogelijk en als hij erover spreekt veegt hij ze de mantel uit door te stellen dat de Gillets Jaunes protesten in Frankrijk groter zijn. Volgens de regering is er dus helemaal geen sprake van een politieke crisis.

Met de 24/7-berichtgeving over het protest en de schokkerende beelden probeert de oppositie de tactiek te omzeilen van de Russische administratie en Poetin om de protesten zoveel mogelijk weg te moffelen.

De regering probeert het protest in Moskou niet alleen dood te zwijgen, ze werkt het ook met alle middelen tegen. In december vorig jaar kwam er zo een wetsvoorstel op tafel te liggen dat het strafbaar maakt voor jongeren om deel te nemen aan niet goedgekeurde en dus illegale demonstraties. Ze riskeren daardoor 15 dagen gevangenisstraf en een boete van €650.

‘Interessant in dat perspectief is de deelname van heel veel celebrities, zoals de rapper Face,’ zegt Claessen. ‘Daarom spreekt het protest zo erg aan bij jongeren.’ Zijn deelname en die van andere rappers als Oxymorron, de grootste in Rusland qua volgers, zijn een illustratie van hoe de cultuursector niet meer neutraal en loyaal aan het Kremlin is.

De mobilisatie gebeurt al lang via de jongeren zegt ze ook. Later schakelden oudere Russen zich dan in die protesten in. Daardoor lijkt het alsof Rusland geen traditie van studentenprotesten heeft, al vindt Claesen dat overroepen.

‘Er zijn ook heel veel bekende Russische vloggers, die meegestapt zijn in die berichtgeving,’ aldus Claessen. Jegor Zjoekov, student politieke wetenschappen en videoblogger werd zo het gezicht van de studentenprotesten na zijn arrestatie. Zijn medestudenten en professoren aan de liberale Higher School of Economics (HSE) staan achter zijn vrijlating. Hijzelf houdt een blog bij met een analyse van de protesten.

Slimme Stem

‘Mensen stemden dan maar per regio op de sterkste tegenstander van Verenigd Rusland, de partij van president Poetin. Er bestond een website waarop mensen konden kijken wie dat was,’ stelt Claessen.

Met resultaat: de regeringspartij verloor maar liefst 1/3 van haar zetels in de lokale Doema (parlement) van Moskou, al behield ze wel haar meerderheid. Net zoals in 2014 daagde slechts 1/5 van de kiezers op aan de stembus. De democratie is er dus niet bepaald springlevend.

Hoe moet het verder?

‘Er zijn nu wel al een aantal jaren vragen bij de houdbaarheid van Verenigd Rusland. In hoeverre die partij an sich kan blijven bestaan staat ter discussie. Of moet er een nieuwe partij naar voren geschoven worden? Dat behoort tot de hele discussie over wie er nu na Poetin aan de macht zal komen. Hij is er sterk op achteruitgegaan in populariteitsratings ten opziche van die in 2014. Het is nu zijn laatste termijn. Er zal sowieso iemand nieuw moeten komen, mocht er geen nieuw scenario komen.’

Een grote groep mensen – vooral de jongeren – zijn eerder geneigd om te vertrekken naar het buitenland, omdat ze niet meer geloven dat er verandering mogelijk is. Politicoloog en docent aan de HSE Sergej Medvedev ziet niet echt een grote rol voor studentenbewegingen in het politieke protest weggelegd. De meeste studenten kijken gewoon toe volgens hem.

Maar hij vindt wel dat de huidige generatie vrijer en onbevangener is. Zij willen nu eindelijk kunnen kiezen. Putin is immers aan de macht gekomen voor veel van hen geboren waren en bleef aan de macht sinds die tijd. Nu blijkt dat jonge bevolking toch verrkrachtig. Kan hun straatprésence het begin van Poetins einde betekenen?