'Ik denk dat Russen willen leven zoals wij'

Ze interviewde voor de BBC wereldleiders als Vladimir Poetin en koning Abdullah van Jordanië, ze zag als jonge journaliste de Sovjet-Unie uiteenvallen en was tijdens die woelige jaren 90 corresponente in Rusland. Na een loopbaan met vele journalistieke hoogtepunten werd Kendall de eerste vrouwelijke Master van het prestigieuze Peterhouse college in Cambrigde. Een gesprek over pittige poetsvrouwen, Poetin met onzekerheden en het lekkende dak van de kapel.

U werd Correspondent toen de Sovjet-Unie in elkaar stortte in 1991, hoe heeft u die tijd beleefd?
Bridget Kendall: ‘In de jaren tachtig kwam ik als journalist in Rusland, daarvoor was ik er al geweest voor mijn studies. Eerst gingen de hervormingen onder Gorbatsjov traag maar daarna ging de bal aan het rollen. Toen ik voltijds correspondent werd voor de BBC was niets nog zeker, maar er was ook een tegenreactie.’

Die reactie kwam er ook in de vorm van een mislukte coup. Hoe beleefde u die dramatische momenten?
‘De mislukte coup van 1991 was heel dramatisch, met tanks die door de straten rolden. Ik dacht dat het deksel terug op de pot zou gaan en dat de partij opnieuw de controle zou overnemen, of dat het regime zou veranderen. Ik was niet erg optimistisch. Ik dacht dat de KGB (de staatsveiligheidsdienst van de voormalige Sovjet-Unie), het leger en de communistische partij heel hard zouden knokken om hun macht te behouden. Maar ze konden dat niet meer uiteindelijk, de geest was al uit de fles.’

'Als je middenin die omwenteling zit, zie je dat niet goed. Het is alsof je in het oog van een storm zit. Het gewone leven ging voort maar je wist dat niks nog normaal was. Ik was ook bij de laatste bijeenkomst van het parlement van de Sovjet-Unie, toen wisten we dat er geschiedenis werd gemaakt.'

'Het voelde aan alsof we in een spionageroman zaten. Je kon niet geloven wat er zich allemaal afspeelde. We waren ook niet zeker of het wel een coup was, we konden de staatsmedia of de overheid niet vertrouwen, aangezien die eigenlijk gewoon propaganda brachten.'

'Een vriend belde me op om te zeggen dat er tanks naar het Kremlin reden en dat ik meer mocht benadrukken dat er een coup gaande was. Dan denk je: 'Dit is echt aan het gebeuren.’ Even later zei onze producer dat er tanks buiten aan ons kantoor stonden. Maar de mensen reageerden helemaal anders dan verwacht en dat was interessant. Ik herinner me nog dat de poetsvrouw van ons gebouw de soldaten in hun tanks, die voor ons gebouw stonden, de les spelde over hun deelname aan de coup. Het is altijd fascinerend om te zien hoe mensen op zo'n situatie reageren.'

Sovjetpret?

Is de reactie van het volk dan een goede graadmeter?
‘Je moet uitkijken met opiniepeilingen, die bijvoorbeeld aangeven dat veel Russen Poetin steunen. Ik heb heel veel tijd gestoken in het interviewen van mensen, in de straten en dorpen van Rusland. Als je jezelf voorstelt als een buitenlandse journalist dan zullen ze erg positief zijn over Poetin.’

‘Als je de tijd neemt om langer met die mensen te praten dan krijg je een ander beeld en andere informatie. Ook bij ons Groot-Brittannië zien we dat, het leven is erg ingewikkeld geworden en opiniepeilingen zijn misschien niet meer de beste methode om na te gaan wat er leeft onder de bevolking.’

U was ook in de jaren 90 correspondent in Rusland. Hoe was het leven daar toen?
‘Het waren barre tijden maar tegelijk was het een erg opwindende periode. De communistische partij en de KGB waren niet langer oppermachtig. De mensen konden vrij hun mening uiten, ze konden lezen wat ze wilden en meer reizen dan ooit te voren.’

‘Het was tegelijk ook beangstigend toen de economie in elkaar stortte. Mensen werden niet meer betaald en er was hyperinflatie. De jongeren waren soms beter af, zij konden zich sneller aanpassen aan de markteconomie. Hun ouders, die vaak anticommunistisch waren, hadden plots spijt toen bleek dat de oude wereld met jobzekerheid verdwenen was.’

‘In de andere Sovjet-republieken was dat minder erg. Daar was er de opwinding van de onafhankelijkheid en waren er veel mogelijkheden. Rusland was enkel maar zaken kwijtgeraakt.’

Hebben die ervaringen Rusland gevormd ?
‘Zeker, de Sovjet-Unie is niet met een grote revolutie of een bloedbad geëindigd. Dat moet je de Russen geven, zeker als je kijkt wat er bijvoorbeeld vandaag in Syrië gebeurt met de bloedige burgeroorlog. Maar de prijs voor hen was hoog, het is begrijpelijk dat er een soort reactie kwam op die periode, wat we gezien hebben in de Poetin-jaren.’

‘Ik denk niet dat deze situatie op lange termijn zal blijven. Ik denk dat Russen willen leven zoals wij. Ze willen een gewoon, waardig leven met hun families, waar hun kinderen deftig onderwijs genieten. Zoals we dat in Europa kennen. Maar het zal tijd kosten, misschien wel decennia.’

Is de stem van het Russische volk goed vertegenwoordigd in de Russische media?
‘Er zijn veel zaken nu minder vrij dan twintig jaar geleden. Maar niet alle media zijn Kremlin-propaganda. De kranten publiceren heel veel opiniestukken die soms erg kritisch zijn. Hun impact is echter beperkt tot Moskou en enkele andere grote steden.’

‘Vroeger kochten miljoenen mensen in Rusland kranten, ze waren goedkoop en overal verkrijgbaar. Nu vind je die enkel nog in de grote steden en niet meer in de kleine stadjes en dorpjes. Daarom dat het Kremlin zoveel interesse toont in de tv, want iedereen kijkt tv.'

'Maar de kritische stemmen zijn er als je ernaar zoekt en je vindt ze zeker op het internet. Veel opposanten leven nu in de buurlanden zoals Litouwen en hun stemmen komen via het internet terug.’

Begrijpen we in het westen de gevoeligheden van de Russen voldoende?
‘Rusland is een erg ingewikkeld land, het heeft een erg andere 20ste eeuw gekend dan wij. Zeventig jaar communisme en de isolatie van de rest van de wereld hebben het denken van de Russen gevormd.’

‘Het is ook een erg groot land. Ze zijn een culturele gemeenschap die niet de nood voelt, zoals kleinere landen, om te weten wat er in de nabijheid gebeurt. Veel Russen zijn heel erg bezig in hun eigen wereld. Ze zijn dan ook erg geografisch verwijderd van ons. Dat vormt hun denken. De kloof is ook wijder geworden, de regering raadt mensen af om naar het buitenland te gaan.’

‘Die attitudes zijn echter niet vast, ook in Europa is er verandering met de brexit en Trump. We weten niet hoe het westen er in de komende jaren zal uitzien, dat houdt ook de Russen bezig. Want veel Russen kijken ook naar ons, ze beschouwen zich Europeanen, ze kijken ook naar ons, naar Europa en het westen en wat er hier zal gebeuren. Dat is ook voor de Russen van belang.’

Mannencolleges

U bent de eerste vrouwelijke Master van Peterhouse. Hoe voelt u zich bij die functie?

‘Ik hou van die functie. Ik heb dertig jaar lang nagedacht over de grote vragen in de wereld zoals Rusland tegen de VS, de situatie in het Midden-Oosten of de richting die Europa uitgaat. Nu hou ik mij bezig met een kleine gemeenschap, maar het is een welkome afwisseling voor mij.’

‘Ik was dertig jaar lang een journalist en volgde iedere dag het nieuws. Ineens ben ik met geheel andere zaken bezig. Je moet nu aan andere dingen denken zoals de studenten, de alumni maar ook aan het lekkende dak van de kapel.’

Waarom duurde het zolang voordat een vrouw aan het hoofd van Peterhouse kwam te staan?
‘Toen ik in het midden van de jaren 70 naar de universiteit van Oxford trok, hoewel de situatie gelijkaardig was in Cambridge, waren de meeste colleges enkel toegankelijk voor mannen. Er waren een paar colleges enkel voor vrouwen.’

‘Toen waren er een paar van die mannencolleges die begonnen te experimenteren met het toelaten van vrouwen. Maar wij vormden wel een minderheid aan de universiteit.’

‘Dat veranderde echter snel toen bleek dat die gemengde colleges heel populair waren bij de studenten. Naar deze colleges wilden de studenten en snel daarna werden heel veel van die colleges gemengd, het was een soort marktwerking. Het duurde een beetje langer voordat vrouwen ook in leidinggevende posities terecht kwamen, maar zowel in Oxford als in Cambridge hebben ongeveer een derde van colleges een vrouw aan het hoofd. Dat zijn er best veel en ik ben er één van.’

Hoe was het voor vrouwen in de journalistiek toen u begon?
'Ik was één van de eerste vrouwelijke correspondenten van de BBC toen ik in Moskou zat, daarvoor waren het vooral mannen. De reden waarom ik naar Moskou werd gestuurd was omdat ik Russisch sprak en ze hadden iemand nodig die dat kon.’

‘Ook andere televisiestations en kranten hadden veel vrouwen in dienst die net als ik Russisch spraken. Toen begrepen veel nieuwsorganisaties dat het er niet toe deed of je nu een man of een vrouw was maar wel welke taal je sprak. Het was dus een goed moment om onze carrière te starten.’

Nepnieuws

Hoe ziet u de journalistiek evolueren in deze eeuw ?
‘Op technologisch vlak is er veel veranderd. Wij schreven onze stukken op een typemachine of met de hand. We hadden ook maar drie telefoons, waarvan eentje een directe lijn had naar Londen.’

‘Voor de andere twee moest je een gesprek aanvragen en dat kon lang duren, soms zelfs drie dagen. Soms werd onze directe lijn ook onderbroken, door technische storingen of omwille van politieke redenen dat wisten we nooit. Het was een uitdaging om je verslagen te kunnen maken, helemaal anders dan vandaag.’

‘Toen ik een reportage had gemaakt in Lviv (een stad in West-Oekraïne, red.) moest ik de filmrol monteren met een scheermes en plakband. Vervolgens ging die rol met het vliegtuig naar Londen waar het dan met een motor naar de studio werd gebracht. We werden heel bedreven in het werken met scheermessen.’ (lacht)

‘Vandaag de dag is alles anders met het internet. Eerst waren er de burgerjournalisten en de blogs en nu zijn er de sociale media. Die hebben een grote impact op de politiek zoals we gezien hebben. Het is een andere wereld geworden.’

Is het internet de redder of de ondergang van journalistiek ?
‘We zitten in een overgangsfase denk ik. Dus we weten nog niet hoe het zal uitdraaien. Twitter is in het westen wat van zijn pluimen verloren maar het wordt nog steeds door de nieuwsmedia gebruikt om politiek te volgen.'

'Als je kijkt naar Trump: zijn Twitterfeed heeft een grote impact en kan iets teweeg brengen of iets aan de oppervlakte brengen. Misschien zal dat veranderen eens hij president is.’

‘Maar ik vraag me af wat er verder met Twitter zal gebeuren. Jonge mensen kiezen steeds meer voor andere kanalen, misschien uit angst voor hun privacy.’

Hoe moeten we reageren op nepnieuws op het internet?
‘Misschien komt er een terugkeer naar professionele journalistiek omdat de mensen nepnieuws beu zullen zijn. Het is niet zo belangrijk hoe of waar je een verhaal brengt, maar welke toegang tot bronnen je als journalist hebt die gewone mensen niet hebben. Als diplomatiek correspondent volgde ik briefings en had contacten met politici. Dat zijn bronnen die burgerjournalisten niet hebben.’

‘Ik was vaak heel de dag bezig met het bestuderen van rapporten en toespraken. Van deze hele berg informatie verschijnt slechts een klein deel in je verslag, mensen willen je verslag echter wel lezen doordat je basis zo sterk is. Dat is niet veranderd: het gaat over toegang hebben tot informatie en die op een verantwoorde manier brengen. Je moet ook denken aan je reputatie zodat je geen nepnieuws brengt’