Hongarije dankt genderstudies af: 'Ideologisch niet neutraal'

Toen de staatsuniversiteit ELTE in februari 2017 haar masteropleiding in de genderstudies aankondigde, bibberde de Hongaarse politiek meteen. Lorinc Nacsa, leider van de jeugdafdeling van de christendemocratische partij (KDNP), kwam er onmiddellijk met een open brief: genderstudies is een gevaar voor de Hongaarse waarden en de demografische toestand van het land. Een studiecentrum voor families zou in die opzichten veel geschikter zijn. Politiek zwaargewicht Bence Rétvári, coalitiepartner van premier Orbán, noemde de richting marxistisch-leninistisch en stelde dat geen belastinggeld mag gaan naar een discipline waarnaar geen vraag is op de arbeidsmarkt, noch bij studenten zelf.

Ideologische strijd?

Dat genderstudies niet bepaald een hoog aanzien genieten blijkt onder meer uit de consequente onthoudingen van Fidesz-parlementsleden bij Europarlementsvoorstellen die de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen willen aanpakken. Veerle Draulans, expert genderstudies en coördinator van de interuniversitaire master aan de KU Leuven, plaatst de afschaffing ook in dit perspectief: 'In het Hongarije van Orbán is er kennelijk geen ruimte voor het onderzoeken van dergelijke demografische trends naar bijvoorbeeld 'regenboogfamilies'.' Ook het argument van de vraag op de arbeidsmarkt is voor haar niet serieus te nemen. 'In heel wat sectoren is genderexpertise een belangrijke troef. Aan de oprichting van een masterprogramma gaat een zeer intensieve voorbereiding vooraf, inclusief een 'arbeidsmarktverkenning' en gesprekken met mensen in diverse beroepsvelden.'

Recent werden nochtans zeven 'bullshitpapers' gepubliceerd in Noord-Amerikaanse gendervakbladen. Draulans nuanceert: 'Ik heb in Nederland een van de zwaarste gevallen van wetenschapsfraude, met hoogleraar psychologie Diederik Stapel van de Universiteit van Tilburg, in 2011 van nabij meegemaakt, want ik was toen deeltijds verbonden aan de UvT. Een enorme schokgolf. Maar werd daarmee het hele vakgebied psychologie in vraag gesteld? Neen.'

Daar komt dan nog eens bij dat de publieke opinie nauwelijks wakker ligt van de kwestie. 'Het belangrijkste punt is dat je er niet zomaar mag vanuit gaan dat wanneer een politieke partij een bepaald idee naar voor schuift, dat iedereen die daarvoor stemt het eens is met die opvatting. Mensen hebben heel verschillende redenen om voor Fidesz te stemmen', zegt Peter Vermeersch, coördinator Leuvense Internationale en Europese Studies (LINES). De publieke opinie is inderdaad minder bezig met een ideologische strijd over waarden en traditie, blijkt uit een publieke survey van het International Republican Institute (2-8 maart 2017). Ze is in eerste plaats bezorgd over armoede, corruptie en veiligheid.

Europa en academische vrijheid

Expert in Centraal- en Oost-Europese politiek en gastdocent aan de KU Leuven, Tom Casier, duidt het belang van de Hongaarse werkwijze: 'Ik denk dat het de zoveelste stap is in een proces waarbij men stelselmatig probeert de academische vrijheid uit te hollen en probeert de universiteiten te dwingen, niet door grote actie, maar door kleine stapjes, lessen te geven en onderzoeken te doen die meer passen bij de ideologie van het regime.'

'Je moet het zien als een soort van actie tegen bepaalde intellectuelen. Er was een tijdje geleden een tijdschrift, verwant aan Fidesz, dat een lijst publiceerde van gevaarlijke wetenschappers; wetenschappers die geen nuttig of goed onderzoek deden. Die wetenschappers worden gezien als een soort van intellectuele elite, die vaak achter de protestbewegingen zit.'

Zowel Vermeersch als Casier zien geen onmiddellijke oplossing komen vanuit Europa. Het Sargentini-rapport dat recent artikel 7 van de Europese Unie heeft opgestart en het stemrecht van Hongarije kan afnemen is geen echte oplossing. De procedure vereist immers dat alle landen in de Europese Raad zich uitspreken over de schending van EU-principes. De huidige Poolse regering heeft laten verstaan dat het haar veto zal stellen. 'In Polen is er een gerechtelijke procedure gestart voor het schenden van EU-wetgeving en die kan leiden tot boetes. Dat kan een effectiever drukkingsmiddel zijn', aldus Casier.

Wordt vervolgd?

'Het gaat er naar mijn mening helemaal niet om om de Centraal-Europese Universiteit beter de regels te doen naleven. Het gaat er echt om dat het een soort van hub is, een hotspot van progressieve academische opinies en dat protestacties voor een stuk uit dat soort universiteiten worden aangedreven', aldus Casier. Op dat punt heeft Orbán alvast een eerste overwinning behaald: de Central European University, een van de twee universiteiten die het vak aanbood, trok inmiddels haar conclusies en verhuist in januari naar Wenen.

'Tot we een academische wereld zullen hebben die zich beter inpast in de ideeën van het huidige regime, gaat die strijd voortduren. En Orbán is net terug aan de macht voor vier jaar dus dat betekent ook dat we op dat punt niet veel verandering moeten verwachten', weet Casier. Het laatste woord is aan Draulans: 'Tegelijkertijd zie ik dat heel wat collega’s in hun reguliere onderwijs een genderbenadering als vanzelfsprekend hebben ingebouwd, zodat studenten, ook zij die niet kiezen voor een specifieke cursus genderstudies, in hun onderwijs en onderzoek geconfronteerd worden met genderanalyses. Dat stemt mij optimistisch.'