'Hoe kan ik ooit nog zeggen dat ik trots ben om Rus te zijn?'

'Glorie aan Oekraïne! Glorie aan de helden', galmt het gedurende enkele uren na in de Regentstraat. Het gescandeer spreekt tot de verbeelding, maar de situatie in Kiev is allesbehalve glorieus. Russische troepen zijn het land binnengevallen in de nacht van woensdag op donderdag en voeren sindsdien een zware strijd om het hart van Oekraïne.

Terwijl beelden van Russische tanks de wereld rondgaan, komen in Brussel Oekraïners op straat: 'Ik moest wel íets doen' vertelt Anastasia, student 3D animatie aan de Howest in Kortrijk. 'Ik heb vrienden in Kiev en mijn familie zit in Dnipro. Ook daar komen de Russische soldaten nu dichterbij. Ik kon niet anders dan hier zijn.'

Het overgrote deel van de betogers wordt uitgemaakt door Oekraïners die in België verblijven, samen met hun familieleden en vrienden. 'Thuis zat ze toch maar haar kas op te fretten', vertelt ook een Belgische man over zijn Oekraïense vriendin. 'Nu komt ze tenminste nog eens buiten.'

Tussen trots en machteloosheid

Buiten al het geel-blauw van Oekraïne vallen vlaggen van Georgië op. Ook enkele Russen sluiten zich aan bij de manifestatie in Brussel. 'Ik voel me machteloos', vertrouwt Jelena* ons toe. 'Als Russische student die tegen de invasie is, is hier opdagen het minste wat ik kan doen.'

'Sinds de invasie ben ik echt in shock', vertelt Jelena. 'Ik ben boos, maar ook teleurgesteld en bang. Bang voor de mensen daar en ook voor groeiende russofobie overal. Hoe kan ik na deze invasie ooit nog met trots zeggen dat ik Rus ben?'

Naast de machteloosheid blijft er ook vaak een patriottistische trots nazinderen in de getuigenissen. 'Onze soldaten vechten echt moedig en burgers helpen hen en elkaar. We zijn trots dat we zo verenigd zijn', vertelt Anastasia. Talrijke protestborden luiden: 'Go Fuck Yourself'. Dat zouden de dertien Oekraïense verdedigers van het Slangeneiland als laatste antwoord aan Russische oorlogsschepen hebben gegeven, alvorens het te bekopen met de dood.Achteraf blijken ze nu toch nog in leven te zijn.

'Om de opmars van de Russische tanks te vertragen blies een Oekraïense soldaat zichzelf op om een belangrijke brug te laten instorten', zo noemt Oksana talloze verhalen van gewone burgers, zowel mannen als vrouwen, die het opnemen tegen de Russische overmacht. 'Echte helden', klinkt het. 'Langs beide kanten sterven er veel soldaten, maar voor wat? Waarom moet ik 8 jaar na de Krim hier nu nog staan', roept Oksana vol ongeloof boven het protest uit.

Kinderen geboren in schuilkelders

Oksana Bulda, een van de organisatoren van de protestactie, toont ons foto's van haar familie in Kiev – een foto toont een meisje dat schuilt in haar kelder. 'Normaal dienen die om reserves op te slaan', verduidelijkt Oksana. 'Gisteren belde ik met mijn zus, het meisje op de foto, en moest ze plots afleggen omwille van de sirene. Ze vluchtte naar diezelfde kelder, maar die zijn niet gemaakt voor zo'n overleving. Er zijn nu kinderen die daarin geboren worden.'

'POETIN TERRORIST. POETIN TERRORIST.' De demonstranten blijven scanderen en gedreven Oekraïense liederen zingen. Ondertussen vertelt organisator Oksana hoe haar zus hun ouders in veiligheid probeerde te brengen: 'Ze woont op amper vijf kilometer van Kiev. Toen ze vertrok werd de auto voor haar beschoten door Russische troepen. Ongelofelijk toch?'

'Mijn oudere zus zit op dit moment vast op de veertiende verdieping van een flat in Kiev', vertelt ook de Oekraïense Anya. 'Laatste nacht hoorden ze continu explosies. Ze is verward. Moet ze in de flat blijven of toch ergens ondergronds gaan? De weinige bunkers zitten vol en schuilen in een metro is ook riskant.'

'Kan je je dat voorstellen? Nee, je kan je niet voorstellen hoe dat voelt. Je ligt niet wakker 's nachts. Het gaat niet om jouw familie. Beeld je gewoon in dat je familie in een stad zit die gebombardeerd wordt en waar tanks binnenrollen', vertelt Anya emotioneel.

Plots schiet ze in de lach. Ze toont een meme van een kat die zich gezellig indekt met een dekentje alsof er niets aan de hand is. Haar man Sander pikt in: 'Humor helpt ons om er toch over te praten, de stress te verminderen. We zijn beiden yogi. Ook meditatie helpt ons nu om de spanning weg te halen.'

Oorlog op de straten, oorlog in de hoofden

Het contact met Russische vrienden en familie lijkt op gespannen voet te staan. 'Een vriendin die ik al twintig jaar ken heeft me geblokkeerd na een discussie over de Russische inval', vertelt Jelena. 'Ze is overtuigd dat Zelenski niet beter is dan Poetin. Ze trok in twijfel of we zeker kunnen weten dat er oorlog is in Kiev. Ik weet dat ze echt een goed mens is, daarom doet het pijn dat ze zo gebrainwasht is.'

'Het is moeilijk om Russen te vragen iets te doen of zelfs te informeren naar hun mening, gezien alle media daar zwaar gemonitord worden', vertelt Jelena. 'Gisteren heb ik ook een uurtje naar de Russische televisie gekeken, maar daar zie je enkel propaganda. Logisch dat je in de war geraakt als je enkel dat ziet.'

'Het is moeilijk, want ik ken ook wel Russen die op straat komen en posts plaatsen tegen de oorlog', gaat Jelena verder. 'Maar je kunt in Rusland vijf tot zeven jaar gevangenisstraf krijgen als je iets post dat tegen de mening van de overheid ingaat. Je moet daar altijd alert blijven om niet opgepakt te worden.'

Oksana toont op haar gsm telefoongesprekken die bol staan van anonieme oproepen. 'Ik word nu nog steeds gecontacteerd door Russen die me bedreigen omwille van de protesten die ik organiseer. Zelfs in België voel ik me niet veilig.' Ze laat ons weten dat verschillende Belgische journalisten ook opgebeld worden door anonieme nummers nadat ze verslag hebben uitgebracht over de Russische inval.

Aan de andere kant kan ze wel van steun genieten van zowel Russische vrienden als familie. 'Mijn moeder is Russisch. Ze was leerkracht in Kiev en leerde haar leerlingen Russisch. Nu schuilt ze in een van die kelders uit pure angst.' Met tranen in haar ogen zoekt ze zorgvuldig naar woorden: 'Hoe blind en doof kunnen mensen zijn?'

Wat doe je, Europa?

'We willen de NAVO, Europa en alle naties om hulp vragen', vertelt Anastasia niet als enige. Met kreten als 'sancties voor Rusland, wapens voor Oekraïne' richten veel betogers zich naar Europa en NAVO. Ook de eis om Russische banken uit het internationaal betalingssysteem SWIFT te halen is op vele borden te lezen. Ondertussen zijn enkele banken effectief verwijderd uit het systeem en komt ook Duitsland met wapens als steun voor Oekraïne.

Het blijft afwachten of Europa, dan wel de NAVO, de Oekraïners een voldoende antwoord kunnen bieden op hun noodkreten, maar een samenhorigheidsgevoel namen velen toch al mee naar huis. Te midden van alle woede, onbegrip en machteloosheid doet het velen duidelijk deugd om samen te komen, te zingen en te spreken met lotgenoten.

Tegen het einde van het protest maken de politiek beladen slogans plaats voor liederen. Een man tokkelt op zijn akoestische gitaar Chervona Ruta terwijl een vijftal Oekraïners arm in arm uit volle borst en met geheven hoofd vrolijk meezingen.

Enkele straten verwijderd van het protest halen we ons laatste verhaal bij twee betogers in een klein café: 'Mensen moeten de eenheid zien, niet de oppervlakkigheden en de illusie van een onderscheid. Dat is slechts een dunne laag van cultuur en verleden gecombineerd, niet meer dan dat.'

Om hun woorden kracht bij te geven schreeuwt een Oekraïner uit het niets: 'Glorie aan Oekraïne!', waarop het hele café davert onder het voltallige antwoord: 'Glorie aan de helden!'. De betoger richt zich terug tot ons en zegt: 'Zolang mensen iemand anders zien onder het licht van een onderscheid, zal er altijd wrijving ontstaan. En dat resulteert, zoals de geschiedenis keer op keer bewijst, in een enorm conflict.'

*Jelena is een gefingeerde naam. De Russische student in kwestie wou liever anoniem blijven.