Hoe jij als student de wereld kan verbeteren

Tien jaar geleden vloog toenmalig Belgisch minister voor Ontwikkelingssamenwerling Charles Michel met een stralende glimlach naar Congo. Zijn regering had net 660.000 euro vrijgemaakt voor grootse waterwerken in Masina, een wijk in het oosten van hoofdstad Kinshasa. Jaarlijks kwamen daar tientallen mensen om door overstromingen, gelukkig een relict van het verleden met deze grootse Belgische investeringen. We mochten trots zijn.

Deze zomer zit zijn opvolger Alexander De Croo met eenzelfde glimlach op het vliegtuig naar Kinshasa. Ook hij heeft een mooi koffertje geld bij: liefst 75 miljoen euro dat naar projecten gaat met aandacht voor goed bestuur, de strijd tegen corruptie en investerengen in lokale landbouwprojecten. In Masina gaat hij niet meer kijken, daar is het wat te gevaarlijk nu de overstromingen terug begonnen zijn. De mooie Belgische projecten zijn er in elkaar gestort en opnieuw komen jaarlijks tientallen mensen om.

Geld

Dit is geen alleenstaand verhaal: westerse landen investeren met de beste bedoelingen enorme sommen in Afrika, maar beschikken vaak niet over voldoende veldkennis om de duurzaamheid daarvan te garanderen. Het westerse recept is nu eenmaal zelden geschikt voor de keuken van de derde wereld, en er dreigt veel goed werk verloren te gaan.

‘Het probleem is dat je in een omgeving zit met zijn eigen cultuur, zijn eigen normen en waarden en zijn eigen samenlevingsverbanden die allen dateren uit de prekoloniale tijd’, stelt Peter Verlinden, Afrikakenner aan de KU Leuven. ‘Al die prekoloniale concepten zijn in de koloniale tijd op een gedwongen manier opzijgezet. De Afrikanen zijn zo gedwongen geweest om onze westerse manier van organiseren, onze normen en waarden, voor een stuk ook over te nemen en dus te gaan leven zoals wij vinden dat je moet leven. Voortaan werd je op die manier geclassificeerd op basis van je status, je inkom, je job, enzoverder. Die norm ging natuurlijk voorbij aan de bestaande sociale verbanden en dat heeft ontwrichtend gewerkt in veel Afrikaanse landen.’

Wanneer de kolonisator echter wegtrok bleken veel van deze normen het niet langer uit te houden, ten dele omdat ze niet meer werden opgedrongen. Een land als Congo bijvoorbeeld, kende in de jaren ’60 eenzelfde welvaartsniveau als Zuid-Korea. Dat de westerse investeringen daar niet werkten had grotendeels te maken met een cultureel aspect: de methode die werd gebruikt paste nu eenmaal niet in de samenleving. Dat probleem toont zich op eenzelfde manier in de humanitaire hulp: ‘Als je aan de basisbehoeften wil voldoen door humanitaire hulp, dan zal dat alleen maar kunnen wanneer je daarbij rekening houdt met de basisbehoeften binnen een lokale cultuur. Want anders ga je zien dat welk project je ook opstelt, er over vijf of zes jaar niets meer van over blijft’, aldus Verlinden.

Duurzaamheid

Ondanks de mislukkingen van de afgelopen 60 jaar is het nog te vroeg om de hoop op te geven. Er zijn meer dan genoeg voorbeelden van projecten die het wél uithouden, de vraag is alleen waar zij het verschil maken. Een geldprobleem is er volgens Verlinden in ieder geval niet. Met de band met de lokale bevolking loopt daarentegen vaak wel spaak. 'Eigenlijk zouden de mensen voor wie het werk geleverd wordt, ook degenen moeten zijn door wie het geleverd wordt. Het is zo altijd de vraag hoe veilig en duurzaam een project is vanaf het moment dat een westerse partner zich terugtrekt. Als je bijvoorbeeld crowdfunding bij ons moet opstellen voor een project in de derde wereld klopt er eigenlijk iets niet want daar is ook geld.'

Daar komt dan nog eens een cultureel probleem bij: ‘Op vele plaatsen in Afrika wordt nog erg opgekeken naar blanken. De meeste mensen daar nemen dan ook kritiekloos op wat je daar als westerling verkondigt. Je moet begrijpen dat je als hulpverlener daar dikwijls de enige hoop bent op een beter leven voor de bevolking. Alleen maar omdat je er "helemaal tot hier bent gekomen" hebben mensen vaak het idee dat wat je vertelt daarom ook wel zal werken.'

Studenten

Ook veel studenten stelden de afgelopen jaren projecten op in het zuiden. Onder meer de door de KU Leuven ondersteunde vzw Humasol probeert jonge mensen aan te sporen hun talenten aan te wenden voor de ontwikkeling van het zuiden, in nauwe samenwerking met de lokale bevolking. Dat is dan ook de werkwijze die Verlinden aan studenten wil meegeven: ‘Jullie hebben een hoop kennis die zinvol is binnen een aantal terreinen, maar het is niet omdat jullie daar meer kennis over bezitten dat jullie ook de meerderen zijn inzake kennis op andere vlakken.'

'Je moet jezelf ook niet laten devalueren natuurlijk: je mag trots zijn over je kennis en wat je anderen kan brengen. Tegelijk moet je heel goed beseffen dat dat kleine stukje kennis maar zal renderen wanneer alle andere factoren in evenwicht blijven. Dan pas zal je op lange termijn het verschil kunnen maken.’