Hoe de onafhankelijke wetenschap in Venezuela een stille dood sterft

De economische situatie in Venezuela is precair, mensenrechten worden geschonden en interne conflicten maken de straten onveilig. Miljoenen mensen zijn het land ontvlucht. Onder hen het gros van de wetenschappers en onderzoekers, die hun loon en werkingsmiddelen - samen met hun academische vrijheid - zienderogen zien afnemen onder het bewind van president Maduro. 

twintig dollar

Een van hen is Jose*, een Venezolaanse professor die naar Europa migreerde. Hij vertrok omdat zijn positie financieel niet houdbaar was. 'In het begin verdiende ik honderd dollar per maand. Tegen het einde nog maar twintig dollar', vertelt hij. 'Niemand wil in Venezuela professor zijn.' Naast proffen trekken ook studenten weg, zegt Latijns-Amerika-expert Ernesto Rodriguez Amari: 'Sommige faculteiten zijn tijdelijk gesloten, gewoonweg omdat er te weinig studenten zijn.'

Middelbaar onderwijs in Venezuela is gratis, maar het niveau laat te wensen over. Als docent aan de universiteit kreeg José te maken met studenten die nog nooit een wiskundige vergelijking gezien hadden. Een kruisje zetten op een namenlijst was voor hen voldoende om te slagen in het middelbaar.

Universitaire exodus

Budgetten voor universitair onderzoek en onderwijs droogden op, met een uittocht van proffen en studenten tot gevolg. Die exodus neemt stilaan oudtestamentische proporties aan. Waar er in 2004 nog zo’n 7100 wetenschappers actief waren in onderzoek, waren dat er volgens Jaime Requena, lid van de Venezolaanse Academie voor Fysica, Wiskunde en Natuurwetenschappen in augustus nog hooguit 1200. 

Het gaat dan vooral om oudere onderzoekers, die voor werkingsmiddelen op internationale connecties kunnen rekenen. Dat is niet voor iedereen het geval: 'Het budget van mijn onderzoeksgroep was de waarde van een stapel papier. Letterlijk, het was ongeveer één dollar per jaar', getuigt José. Toch beweert de Venezolaanse overheid dat er momenteel nog zo’n 24.000 wetenschappers actief zijn in onderzoek, wat ongetwijfeld een overschatting is, want ook poets- en onderhoudspersoneel werd meegeteld.

Onstabiel Venezuela

Niet alleen academici verlaten Venezuela. 'Tussen 2019 en 2024 zijn er ongeveer vijf miljoen Venezolanen vertrokken', zegt Rodriguez Amari. 'Er zijn veel gebieden die geen toegang hebben tot basisvoorzieningen, zoals water, elektriciteit en voedsel.' De Venezolaanse economie heeft het moeilijk. 'Het oliebedrijf PDVSA, de belangrijkste bron van inkomsten, heeft zijn opbrengsten ongelooflijk zien verminderen', weet Rodriguez Amari. 'Bovendien is er een actieve zwarte markt en zijn de rijkdommen erg ongelijk verdeeld.'

Ook interne conflicten teisteren het land. Oppositiekandidaat Edmundo González is naar Spanje gevlucht uit vrees opgepakt te worden. Volgens de Nationale Kiesraad - die onder Maduro's controle staat - verloor González de verkiezingen, maar het verenigde oppositiefront beweert dat hij 70 procent van de stemmen haalde. Er werd fel betoogd tegen de verkiezingsuitslag en ook vanuit het buitenland kwam felle kritiek. 'Het staat buiten kijf dat de mensenrechten in Venezuela niet gerespecteerd worden', zegt Rodriguez Amari.

Argentijns neoliberalisme

Aan de andere kant van het Amazonewoud, in Argentinië, krijgt de wetenschap het ook zwaar te verduren. 'De Argentijnse president Javier Milei heeft een doorgedreven neoliberaal beleid toegepast aan universiteiten en andere instellingen', vertelt Rodriguez Amari. Budgetten werden drastisch verminderd en veel professoren werden ontslagen. Bovendien werd het studiegeld voor studenten uit naburige landen verhoogd. Desondanks is Argentinië 'het enige land dat Venezolaanse studenten met open armen ontvangt', zegt José.

José benadrukt met klem dat hij een uitschieter is. 'Ik voel me geprivilegieerd', zegt hij, 'Het is erg zeldzaam voor Venezolaanse academici om naar Europa te komen, en al helemaal voor studenten. De studenten aan wie ik les gaf in Venezuela waren allemaal arm.' José behoort tot de groep wetenschappers die de middelen had om het zinkende schip van de Venezolaanse wetenschap hebben verlaten. Maar wat met de rest? José is pessimistisch: 'De overheid probeert de universiteiten aan te tasten, zodat ze ineen storten. En wanneer ze ineen storten, kan ze de controle overnemen.'

*José is een gefingeerde naam. Zijn echte naam is bekend bij de redactie.