Geen goederenmarkt, geen onderzoeksgeld? Europa speelt het hard

Nu er opnieuw discussie is over de toekomst van Noord-Ierland, doet de Europese Commissie moeilijk over de toelating van het VK tot Horizon Europe.

'De Commissie speelt het keihard. Zij zeggen dat ze nog eens nauwgezet gaan moeten kijken of het VK wel ten volle geassocieerd lid kan worden van Horizon Europe', vertelt professor Kurt Deketelaere, secretaris-generaal van de League of European Research Universities (LERU, het samenwerkingsverband van Europese onderzoeksintensieve universiteiten).

Op de achtergrond speelt het feit dat zolang de bekommernissen over Noord-Ierland niet opgelost zijn, de Commissie geen flexibele houding gaat aannemen, vermoedt Deketelaere.

Horizon Europe

Met 95,5 miljard euro is Horizon Europe het belangrijkste financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie binnen de EU. Via dat programma kunnen onderzoeksinstellingen beurzen aanvragen voor projecten van supranationaal belang.

Voorbeelden van zulke projecten zijn onderzoek dat bijdraagt aan het behalen van de klimaatdoelstellingen of de Sustainable Development Goals. Horizon Europe werd vorig jaar gelanceerd en loopt tot 2027.

Brexit

De Britten zaten eerder al samen met de EU om te kijken of ze na de Brexit alsnog lid konden worden van Horizon Europe. De onderhandelaars hebben toen besloten dat het perfect mogelijk is voor het VK om 'geassocieerd lid' te worden. Toch doet de EU nu erg moeilijk over de finalisatie van die overeenkomst. Noord-Ierland speelt daarbij een grote rol.

Om een harde grens op het Ierse eiland te vermijden, besloten de Brexit-onderhandelaars vorig jaar dat Noord-Ierland deel blijft uitmaken van de Europese goederenmarkt. Premier Boris Johnson zegt nu dat hij enkel akkoord is gegaan met het Noord-Ierlandprotocol omdat hij onder tijdsdruk stond om de Brexit af te ronden. Bijgestaan door zijn regering, heeft Johnson de discussie over de toekomst van Noord-Ierland nu heropend.

Bij de Europese Commissie kan die kritiek op weinig begrip rekenen. Ze vinden dat de Britten zich maar dienen te houden aan de gemaakte afspraken.

Politieke spelletjes

Eigenlijk heeft Noord-Ierland niets te maken met Horizon Europe. De Europese Commissie gebruikt het fonds puur als hefboombij de onderhandelingen over Noord-Ierland. Ze stelt dat de Britten pas lid kunnen worden van Horizon Europe wanneer alle bredere overeenkomsten, zoals die over Noord-Ierland, helemaal in orde zijn. De EU denkt dus dat ze de Britten onder druk kunnen zetten om de Noord-Ierse situatie te laten voor wat het is.

Britse universiteiten staan wereldwijd hoog aangeschreven en zijn een nationale trots. Door de onderhandelingen over Horizon Europe te draineren hoopt de EU waarschijnlijk dat de Britse universiteiten druk gaan zetten op hun regering om dat associatieverdrag in orde te brengen.

Wat nu?

Momenteel worden er in het VK begrotingsgesprekken gevoerd. Daardoor ziet professor Deketelaere nog een bijkomend probleem: 'De Britten zeggen klaar te staan om hun bijdrage te betalen om toe te treden tot Horizon Europe. Als de EU die bijdrage van zeven miljard echter niet wil hebben, dan kan de Britse regering beslissen die in de eigen uitgavenschema's voor onderzoek en innovatie investeren.'

Als het associatieverdrag er niet komt, dreigen veel Britse onderzoekers hun financiering kwijt te spelen. Daarom is er vanuit de academische wereld al veel druk uitgeoefend om een einde te maken aan de politieke spelletjes. Zo werd er op 4 november een open brief naar Commissievoorzitter Ursula von der Leyen gestuurd, ondertekend door meer dan duizend universiteiten. Kortom: wordt vervolgd.