Gaat het Duitse hoger onderwijs een nieuw tijdperk in?

Een nieuw politiek tijdperk is aangebroken in Duitsland. Op 26 september hield het land nationale verkiezingen voor haar federaal parlement de Bondsdag. Na zestien jaar bondskanselier te zijn geweest, hield Angela Merkel het voor bekeken en stelde ze zich niet meer verkiesbaar.

Merkels christendemocratische partij eindigde vervolgens op slechts tien zetels minder dan de winnaars van de sociaaldemocratische partij SDP. Desondanks kan dat als een historische nederlaag beschouwd worden. Met 24.1% van de stemmen haalden de christendemocraten hun slechtste score sinds de oprichting van de partij.

Aangezien de SDP met 25.7% van de stemmen het hoogste resultaat behaalde, zal er dus een coalitie gevormd moeten worden om een parlementaire meerderheid te bekomen. In dit vroege stadium van de formatie is alles nog mogelijk, maar momenteel lijkt de zogenaamde verkeerslichtcoalitie de meest waarschijnlijke optie.

Die naam verwijst naar de groene partij Bündnis 90/Die Grünen, het rood van de socialisten van de SDP en de gele kleur van de liberale partij FDP. De afgelopen week zijn er verkennende gesprekken tussen de partijen gevoerd. Voorlopig werden er nog geen breekpunten tussen de partijen gevonden en willen ze alle drie deze formatiegesprekken graag verder zetten.

Onderwijs en onderzoek: een complexe bevoegdheid

Onder Merkel groeide het Duitse R&D-budget uit tot het grootste binnen de Europese Unie. Nu klinkt dat misschien niet zo indrukwekkend voor een land dat fungeert als de economische motor van de Europese Unie, maar ook in relatieve termen spendeert Duitsland best veel aan R&D. De enige EU-landen die een hoger percentage van hun BBP aan R&D spenderen, zijn Zweden en Oostenrijk.

Aangezien ex-bondskanselier Merkel een doctoraat in de kwantumchemie behaalde en ook enkele jaren daarna nog als universitair onderzoeker heeft gewerkt, hoeft dat niet te verbazen.

Duitsland is net zoals België een federaal land. Dat betekent dat de zestien Länder (deelstaten) waaruit Duitsland bestaat over verregaande autonomie beschikken. Een deelstaat vormt ook een eigen regering en parlement.

Onderwijs is doorgaans een bevoegdheid van de deelstaten. Zo werd in 2019 maar liefst 83.3% van de publieke uitgaven aan onderwijs gefinancierd door de deelstaten (tegenover 16.7% vanuit de federale overheid). Toch kunnen de recente Duitse verkiezingen wel degelijk een impact hebben op dit thema.

Wanneer het gaat om zaken van supranationaal belang heeft het Ministerie van Onderwijs en Onderzoek hier namelijk wel bevoegdheid over. Denk hierbij aan onderzoeksprojecten met betrekking tot klimaat, nucleaire energie of ruimtevaart bijvoorbeeld.

Een ander voorbeeld van federaal beleid dat invloed heeft op hoger onderwijs, is de zogenaamde Exzellenzstrategie, die gelanceerd werd in 2019. Dat fonds investeerde jaarlijks 385 miljoen euro in Duitse universiteiten om te waarborgen dat ze competitief genoeg zijn voor de internationale academische wereld.

Digitalisering en betere werkomstandigheden

Maar wat zouden de verkeerslicht-partijen dan concreet willen veranderen aan onderwijs en onderzoek? Digitalisering van de publieke sector speelde alleszins een grote rol tijdens de debatten. De SPD wil dit ook graag doortrekken naar het hoger onderwijs. Door het beschikbaar stellen van een forfaitair bedrag willen zij universiteiten ondersteunen in het uitbouwen van hun digitale structuur.

De liberalen van de FPD zijn zich ook bewust van het belang van de digitalisering van het hoger onderwijs. Zij gaan verder dan de andere partijen op dit vlak en willen zelfs dat er een soort internationale Europese universiteit wordt opgericht die volledig digitaal is.

Om de digitalisering te financieren, mogen de totale uitgaven aan het onderwijs met één procentpunt van de totale BTW-inkomsten stijgen volgens de FDP. Om hier een concreter beter beeld bij te geven: dit zou gaan over een bedrag van ongeveer 2,5 miljard euro.

Historisch heeft de SPD daarnaast altijd al veel ingezet op betere werkomstandigheden. Net zoals bij ons ligt er een hoge werkdruk op Duitse doctoraatsstudenten. Hun effectief gewerkte uren komen hierdoor vaak niet overeen met hun arbeidscontracten. Daarom spreekt de SPD zich uit om doctoraatsstudenten beter te verlonen voor al deze onbetaalde overuren.

Onderzoekers zouden ook meer langetermijncontracten moeten aangeboden worden, vindt de SPD. Momenteel krijgen de meeste onderzoekers, die geen professor zijn, enkel contracten aangeboden van een à twee jaar.

Uiteraard zorgt dit voor veel onzekerheid en stress. De groenen en de SPD benadrukken daarbovenop ook nog dat genderongelijkheid binnen de academische wereld moet verminderen. Voor de pro-vrije markt partij FDP genieten langetermijncontracten minder prioriteit.

Klimaat, academische vrijheid en beurzen

Dat komt misschien als een verrassing, maar voor de groenen is klimaat best wel een ding. Deze verkiezingen hebben zij benadrukt dat klimaatonderzoek doelgerichter moet worden. Concreet wordt daarmee bedoeld dat onderzoeksprojecten die kunnen bijdragen aan praktische oplossingen voor de klimaatproblematiek, meer financiering zouden kunnen krijgen.

Ook de academische vrijheid ligt de groenen nauw aan het hart. Door meer regulering in het leven te roepen omtrent onderzoeksprojecten die bijvoorbeeld met Chinees geld gefinancierd worden, zouden de groenen en de liberalen een duidelijke lijn willen trekken over de academische integriteit. Die wordt de laatste jaren steeds meer onder druk gezet door autoritaire regimes.

De groenen kunnen het dan weer goed vinden met de SPD als het gaat over de uitbreiding van de zogenaamde BAFöG-beurzen. Deze beurzen dienen om studenten te ondersteunen die het financieel wat moeilijker hebben. Momenteel zou ongeveer een vijfde van de Duitse studenten gebruik maken van zo’n beurs. De SPD en de groenen willen de lat om in aanmerking te komen voor zo’n beurs lager leggen zodat nog meer studenten er gebruik van kunnen maken.

Tot slot zijn alle drie de partijen van de verkeerslichtcoalitie voorstander van een Deutsche Transfergemeinschaft (de groenen gaven het wel een andere naam: D.Innova, red.). Dat zou een autonome instelling moeten worden die kennisoverdracht tussen onderzoek uit de publieke en private sector waarborgt.