Erasmussers kunnen (voorlopig) ook na Brexit op beide oren slapen - Longread

Klokslag middernacht, 31 januari 2020: het Verenigd Koninkrijk verlaat de Europese Unie. Wat volgt is een transitieperiode waarin niets verandert; noch het Erasmus+ programma, noch het onderzoeksprogramma Horizon Europe. Tot zover het goede nieuws. Want de onzekerheid blijft overeind. Terwijl hoge heren Johnson en Barnier verder onderhandelen over de Brexit, moeten wetenschappers en studenten bang afwachten voor wat volgt na 1 januari 2021, wanneer de transitie afloopt.

De politiek beslist, niet de academie

'De academische wereld, langs beide kanten, zou graag de huidige situatie van intense samenwerking behouden. Dat kan als het VK een partnerland wordt zoals bijvoorbeeld Noorwegen,' stelt vice-rector internationalisering Peter Lievens. Het VK moet dus volgens hem liefst een 'associated status' of status als partnerland krijgen - net als 16 andere niet-EU landen, waaronder Noorwegen, maar ook Zwitserland en Israël bijvoorbeeld. Die landen dragen bij tot de gemeenschappelijke pot van Horizon Europe en Erasmus + zodat men op gelijke voorwaarden financiering kan aanvragen als EU-onderzoekers. Een grote maar: zij hebben niets meer te zeggen over de regels van deze programma's.

'We hebben in januari een informatievergadering gehad in Brussel, waarop onder meer de Britse ambassadeur en Belgische onderhandelaars aanwezig waren, en wij onze visie gaven.Overleg met Britse universitaire partners, georganiseerd in het netwerk UUK (Universities of the UK), hebben we ook in universitaire netwerken zoals LERU (League of European Research Universities). Maar de eigenlijke onderhandelingen worden politiek gevoerd, dat ligt bij Barnier en Johnson' vertelt Lievens.

Barnier fungeert in tandem met Europees Commissaris voor onderzoek en innovatie Mariya Gabriel. In maart krijgt Barnier dan het finale mandaat waarbinnen hij mag onderhandelen in naam van de lidstaten. Volgens waarnemers zijn de zeven maanden die dan volgen veel te kort en ook Lievens ziet tijdsgebrek als een groot struikelblok: 'Het vervelende is dat de Britse regering zich voorneemt om de transitieperiode niet te verlengen. Wat maakt dat we eigenlijk al tegen de zomer zouden moeten weten wat er gaat gebeuren.' De zaken worden volgens Lievens verder bemoeilijkt doordat de programma's, denk maar aan Erasmus+, samenhangen met het vrije verkeer van personen, wat zeer gevoelig ligt.

Bovendien wil de EU wederkerigheid: Als onderzoekers uit het VK toegang krijgen tot onderzoeksprojecten van Horizon Europe, moeten EU-onderzoekers ook toegang krijgen tot door de VK gefinancierde onderzoeksprojecten. Daarnaast zijn regels rond privacy over onderzoeken in het kader van Horizon Europe ook van weinig nut als onderzoekers uit het VK vallen onder reguleringen die hen een veel laksere omgang met privacy opleggen. De reguleringen moeten dus wederzijds gelijkaardig zijn, zo niet identiek.

EU zegt nee tegen cherry picking

Momenteel is de EU zelf bezig met het intern (goedkeuring vereist van Europees Parlement en Europese Raad) onderhandelen van de meerjarenbegroting 2021-2027. Deze staat in voor de financiering van EU-programma's die over langere periodes lopen, zoals het Europese wetenschapsprogramma Horizon Europe. Nadien pas weten we wat het budget zal zijn voor Horizon Europe en vervolgens pas hoe dat budget verdeeld zal worden over haar verschillende zuilen.

Bovendien kunnen de programma's pas beginnen lopen, wanneer alle 'associate agreements' over mogelijke participaties door niet-EU landen zijn afgerond. En deze kunnen op hun beurt pas worden afgesloten als de 'associate partner' een algemeen akkoord heeft over haar algemene houding tegenover EU-programma's. Gabriel heeft al meermaals laten optekenen dat ook het VK als niet-EU land deze procedure moeten doorlopen. Met andere woorden, er wordt niet gepraat tussen de EU en het VK over Horizon 2021-2027 of Erasmus+ vooraleer een algemeen akkoord wordt bereikt over deelname aan andere EU-programma's.

'Nothing is decided, until everything is decided' is het leitmotiv van de EU, maar ook Johnson zelf wil niet weten van vervroegde deelakkoorden over bijvoorbeeld Erasmus+. Best vreemd, want het VK is de op-één na grootste nettoverdiener (grootste is Duitsland) voor wat betreft onderzoeksfondsen vervat in Horizon Europe. De Britse topuniversiteiten verkeren daardoor in een existentiële crisis als die zouden wegvallen. Lievens legt uit: 'De verdeling van de middelen gebeurt op basis van objectieve evaluaties van de projecten; dus alleen maar op basis van excellentie. Dat is puur competitief en wil zeggen dat de Britse universiteiten meer middelen uit deze fondsen haalden dan de bijdrage van het VK, zolang ze nog lid waren. De EU zal niet zomaar toelaten dat dit blijft in de nieuwe regeling.'

Goede zaak voor KU Leuven?

'Je zou dat kunnen denken: Minder concurrentie van de Britse universiteiten, dan we komen hoger in de ranking,' vertelt Lievens. 'We staan nu op de vijfde plaats wat betreft het binnenhalen van Europese financiering, waarbij drie van de vier universiteiten die voor ons staan Brits zijn. Als het VK niet meer meedoet, staat alleen de Universiteit van Kopenhagen nog voor ons. Maar ongeveer twee derde van alle projecten die wij binnenhalen hebben minstens één Britse partner. Er is zeker een verband tussen ons succes en het feit dat Britse universiteiten zo succesvol zijn.' De KU Leuven gaat er daarom nog altijd van uit dat de mogelijkheden om samen te werken veel meer opleveren, dan dat men eventueel zou kunnen winnen door op te schuiven in de pikorde wanneer de Britten niet meer mee mogen doen.