Erasmus or no Erasmus, that’s the question

Chaos alom over het kanaal, nu het Britse parlement het door Theresa May hardbevochten uittredingsakkoord met de EU heeft afgekeurd. Waar de nukkige Brexiteers het withdrawal agreement niet lustten, bracht het voor de academische wereld nochtans een flinke opluchting: Erasmusprogramma’s zouden nog even doorlopen en ook gedeeld onderzoek zou gefinancierd blijven. Vandaag zal menig Europese rector echter toch eens flink zuchten bij het academisch limbo dat momenteel heerst. Niet alleen uitwisselingen staan op de tocht, maar ook het lot van de vele onderzoeken die in samenwerking met universiteiten in het Verenigd Koninkrijk worden uitgevoerd, is onzeker.

Erasmus no more?

Een flinke streep door de rekening van de vele Belgische studenten in het Verenigd Koninkrijk dus. Als er tegen 29 maart geen akkoord uit de bus komt verliezen zij theoretisch gezien alle burgerschapsrechten; een enkeltje op de Eurostar naar Brussel is dan het enige waarop zij van de Britse overheid mogen hopen. De situatie is niet veel anders voor de Britse studenten hier: zij zouden met een onordentelijke Brexit vast komen te zitten in hun eigen land.

In reactie op het verwerpen van het withdrawal agreement heeft de Europese Commissie een pakket noodmaatregelen aangenomen, waarin staat dat Britse studenten die nu op het continent studeren hun rechten zouden behouden, mits dit ook voor de Europese studenten in het Verenigd Koninkrijk wordt ingepast. De Britten zijn daaraan gretig tegemoet gekomen in de zogenaamde ‘Government’s guarantee’, dat hetzelfde belooft voor Europese studenten in hun land.

Daarmee zijn de uitwisselingen echter nog niet gered. Voor de studenten die de komende jaren op Erasmus in het Verenigd Koninkrijk willen intekenen is het namelijk een ander verhaal. Mocht het land over een paar weken uit de EU crashen, kunnen geen toekomstige Erasmus-programma’s meer aangegaan worden. Een eventuele deal daaromtrent is daarna dan wel waarschijnlijk, maar aangezien de Britten intern diep verdeeld zijn, zal deze er niet in een-twee-drie zijn.

De universiteiten vullen het gat van de politiek

Dat wil nochtans niet zeggen dat de academici zomaar de kat uit de boom kijken, meent Kurt Deketelaere, secretaris-generaal van LERU (League of European Research Universities): ‘Eigenlijk is het onverwachte van de zaak dat de Brexit ertoe geleid heeft dat de samenwerking tussen continentale en Britse LERU-leden aanzienlijk versneld is geraakt.’ Zo sloot de universiteit van Edinburgh recentelijk nog akkoorden met zowel de KU Leuven als de Vrije Universiteit Amsterdam.

Lees ook: Rector uit bezorgdheid om Brexit

Een geïntensiveerde academische samenwerking lijkt op papier misschien wel mooi, politieke dekking blijft onontbeerlijk. Volgens Reine Meylaerts, vice-rector voor onderzoeksbeleid aan de KU Leuven, zijn bij maar liefst 65% van de door de EU gefinancierde onderzoeksprojecten aan de KU Leuven partners uit het Verenigd Koninkrijk betrokken. Een harde Brexit zou de financiering vanuit Europa ernstig bedreigen, tenzij het Verenigd Koninkrijk zelf het bedrag dat door de EU gefinancierd wordt, inbrengt. 'Als er een no-deal is, dan wordt alles geïmpacteerd', aldus Meylaerts.

Gevraagd naar de schade voor specifieke onderzoeksdomeinen antwoorden zowel Meylaerts als Deketelaere dat de schade universiteitsbreed zal voorkomen. Volgens Deketelaere gaat er puur monetair gezien het meeste geld om in de biomedische en exacte wetenschappen. Bijgevolg zouden deze domeinen door het verdwijnen van de funding financieel ook het meest geraakt kunnen worden. Niettemin moet de impact van deze monetaire klap in perspectief worden geplaatst. Zo heeft het Verenigd Koninkrijk al toegezegd lopend onderzoek onder bepaalde voorwaarden te blijven financieren, al geldt dat nog niet voor toekomstig onderzoek. Daarnaast blijkt het financiële aspect nog wel het minst belangrijk: het verdwijnen van de samenwerkingsverbanden zou veel schadelijker zijn.

A special place in hell?

Het blijft natuurlijk de vraag of er een winnaar is in dit alles: de academische samenwerking is zowel voor Europa als het Verenigd Koninkrijk belangrijk, en eigenlijk zit niemand te wachten op de scheiding. Volgens Deketelaere is er nochtans geen sprake van kwade wil. ‘Zowel het Erasmus-programma als de internationale onderzoekssamenwerking worden eigenlijk zeer gewaardeerd door beide partijen’, zo meent hij. ‘Dat er nog geen aparte deal is gesloten om de samenwerking te garanderen komt eerder uit de angst van de EU voor het zogenaamde ‘cherry picking’ door het Verenigd Koninkrijk. De Unie wil niet dat het Verenigd Koninkrijk als toekomstig derde land of als toekomstig geassocieerd lidstaat een betere deal zou krijgen op welbepaalde domeinen dan andere lidstaten. Daarom wijkt men in Brussel met geen millimeter van de opgestelde lijn. No deal on anything, if no deal on everything.’

Maar niet iedereen aan de Europese zijde is het eens met deze harde opstelling. Zo heeft Vlaams Europarlementslid Ralph Packet (N-VA) zijn twijfels bij de in zijn ogen riskante strategie van de Unie. ‘Die houding die ik nu voel in de Europese instellingen, daar sta ik niet helemaal achter. Ik denk dat we ons uiterste best moeten doen om de Britten zo dicht mogelijk bij ons te houden. Dit in het belang van handel, in het belang van samenwerking tussen de universiteiten.’

Always look on the bright side of life

Hoe vreselijk de gevolgen van een no-deal ook mogen zijn, onverwachte voordelen lijken eveneens denkbaar. Met het wegvallen van haar Britse concurrenten wordt de KU Leuven in een klap een van de beste universiteiten in de EU, nog steeds een markt van 450 miljoen inwoners. Volgens Steven van Hecke, docent aan het Instituut voor de Overheid, kan dat zeker mooi staan, maar zou het de positie van de KU Leuven allicht niet werkelijk verbeteren. Sterker nog, het gevaar van zelfgenoegzaamheid ligt dan op de loer. ‘Gaat Anderlecht beter spelen als Brugge en Genk niet meer in de eerste klasse gaan meespelen? Zo werkt dat niet’, meent Van Hecke.

Anderzijds zou het de aantrekkelijkheid van de Britse universiteiten wel verminderen. Als gedeeltelijke concurrent kan dit de KU Leuven helpen onderzoekers aan te trekken die anders naar het Verenigd Koninkrijk zouden gaan. Vice-rector Onderzoeksfinanciering Meylaerts ziet alvast een grotere interesse op vacatures van de KU Leuven door onderzoekers uit het Verenigd Koninkrijk. Of dat betekent dat Leuven het ‘Oxford aan de Dijle’ wordt, blijft alleszins nog even onzeker.