De Trump van Argentinië

Daar waar in Brazilië de linkse president Lula da Silva onlangs nog een comeback maakte, is sinds 19 november in buurland Argentinië de extreemrechtse Javier Milei verkozen. In 2021 richtte hij de extreemrechtse partij genaamd 'Freedom Advances' op. Pas vanaf dan genoot hij politieke bekendheid, maar met zijn kettingzaagcampagne en zijn populistische standpunten wist hij afgelopen maand 56 procent van de stemmen te winnen.

Het Argentijnse politieke systeem

Sinds 1983 is Argentinië van een militair bestuur overgegaan naar een democratie. In Argentinië heb je momenteel drie verkiezingsrondes voor de presidentsverkiezingen. 'De eerste ronde wordt ook wel de PASOs genoemd', vertelt Mateo*, een student met Argentijnse nationaliteit. Hij legt uit dat dit een simulatie van de verkiezingen is. 'De PASOs kunnen bijvoorbeeld partijen met meerdere kandidaten helpen om er een naar voren te schuiven.'

Bij de PASOs behaalde de populistische Milei maar liefst dertig procent van alle stemmen, wat hem in die ronde tot de kandidaat met de meeste stemmen maakte. 'Ik vermoed dat hij vanaf dat moment pas inzag dat hij daadwerkelijk kans had op de winst en zijn kandidaatschap serieus is gaan nemen', zegt Werner Thomas, professor in de Geschiedenis van Latijns-Amerika aan de KU Leuven.

El loco

Milei groeide uit tot een ware sensatie onder de Argentijnse jongeren. Volgens Mateo komt dat door verschillende redenen: 'Er was hoe dan ook niet zoveel keuze, maar jongeren vinden hem vooral interessant omdat hij in alles overdrijft. Milei is een echte mediafiguur.'

Een bekend voorbeeld is de kettingzaag die Milei als overtuigingsmiddel in zijn campagne gebruikte. Patricia Morales, professor Master in Ibero- en Ibero-Amerikaanse studies aan de KU Leuven en zelf ook van Argentijnse oorsprong, legt uit: ' Hij probeert daarmee te tonen dat hij de staat tot zijn minimaal mogelijke expressie wil reduceren, om ongelijkheid en corruptie uit te bannen.'

'Daarnaast ging een filmpje rond waarin hij bijna alle ministeries, geschreven op verschillende post-its, van een whiteboard trok', zegt Mateo. Op die manier deelde hij zijn ideeën op een makkelijke manier met de Argentijnen. 

'Zijn acties zijn natuurlijk heel symbolisch en herkenbaar. Mensen gaan het zich blijven herinneren', vertelt Thomas. 'Dat kan je een beetje vergelijken met de campagne van het Vlaams Belang in 1991, toen ze met een bokshandschoen door Vlaanderen trokken.'  

Beide campagnes vertolkten een bepaalde radicale aanpak voor een probleem: zoals de migranten met de bokshandschoen moesten worden aangepakt, wil Milei met de kettingzaag duidelijk maken dat er op radicale manier gesnoeid moet worden in de overheid.

Controversieel

In zijn toespraken pleitte Javier Milei immers consequent voor radicale hervormingen. Hij spreekt zich onder andere uit over het elimineren van de centrale bank en het opheffen van de ministeries van Cultuur, Gendergelijkheid en Onderwijs. 

Binnen het huidige ministerie van Onderwijs is Milei van mening dat studenten zouden moeten profiteren van kosteloos onderwijs, gefinancierd door belastingbetalers. Hij beschouwt hen als slachtoffers van wat hij ziet als staatsindoctrinatie. 'Hij vindt dat overheidsbedrijven te veel geld kosten en meer geprivatiseerd moeten worden', aldus Mateo.

Een afschaffing van het onderwijs zou een radicale verandering betekenen. Argentinië staat namelijk bekend om hun gratis onderwijs aan publieke universiteiten sinds 1949. Sindsdien is het analfabetisme aanzienlijk verlaagd. 

Morales legt uit dat de Argentijnen trots zijn op hun traditionele openbare onderwijssysteem en het bereikte niveau van wetenschap en onderzoek. Om deze reden vindt ze het 'uiterst tegenstrijdig' dat de meerderheid van de bevolking op een president heeft gestemd die in de campagne de sluiting van CONICET - National Scientific and Technical Research Council of Argentina -, opgericht door een van de vijf Nobelprijswinnaars van het land, voorstelde.

Hoop?

Echter benadrukken zowel Thomas, Mateo als Morales dat er sprake is van een enorme economische crisis in Argentinië. Met een inflatiepeil van ongeveer honderdveertig procent leeft momenteel ruim vijfenveertig procent van de Argentijnse bevolking onder de armoedegrens. 'Mensen voelden zich wanhopig. Uit vermoeidheid kozen ze een nieuwe figuur met een korte politieke carrière, zonder veel rekening te houden met de inhoud van zijn voorstellen, waarvan sommige zeer twijfelachtig waren,' vertelt Morales.

Ondanks de campagnevoorstellen kan CONICET, zoals Morales bevestigt, niet gemakkelijk worden afgeschaft. Ze hoopt dat de academische gemeenschap voldoende ondersteund blijft. 'Daarnaast gaan er waarschijnlijk een aantal van zijn campagnevoorstellen terzijde verschoven worden. Dat zegt Milei zelf.'

'Bovendien heeft Milei geen meerderheid in het parlement en zou hij die wel nodig hebben voor zijn campagenvoorstellen door te voeren', vervolgt ze.  Ook blijft ze optimistisch in de Argentijnse traditie, die erin geslaagd is de geldigheid van de democratie te herstellen. 

'Daarnaast zou het me niet verbazen dat, als Milei er niet in slaagt de inflatie onder controle te houden en de armoede terug te dringen, er vóór het einde van zijn ambstermijn nieuwe verkiezingen worden aangevraagd', aldus Morales.

Thomas volgt haar: 'Hij heeft inderdaad geen meerderheid, maar het gaat natuurlijk wel over een presidentieel systeem, dus presidenten hebben meer macht.' De toekomst zal moeten uitwijzen in hoeverre Milei zijn radicale uitspraken kan waarmaken.

*Mateo is een gefingeerde naam