De toekomst van Europa: zeven Vlaams-Europese boegbeelden en hun visie

De Conference on the Future of Europe werd aangekondigd als een spraakmakende, twee jaar durende top met Guy Verhofstadt (Open VLD) als voorzitter. Ze zou de verdragen van Europa herdefiniëren of waar nodig amenderen, maar belangrijker: dat moet mét betrokkenheid van de burger.

De top is jammer genoeg uitgesteld (door de coronacrisis), maar wij polsten alvast hoe onze Vlaamse Europarlementsleden die burger, en meer bepaald de student, willen tegemoet komen, eens de top van start gaat.

Erasmus

'Europa is van belang voor interne solidariteit en identiteit, en put ook zijn bestaansreden hieruit. Uitbreiding van Erasmus is al gebeurd en moet post-Covid worden verdergezet', zegt Van Brempt. In de eerste plaats om de blik van jonge mensen te verruimen, vindt Bourgeois: 'Het toont het Europees basisprincipe eenheid in verscheidenheid.'

Petra De Sutter (Groen) en Kris Peeters (CD&V) benadrukken beiden: de blikverruimende meerwaarde en de Europese gedachte van Erasmus. 'Erasmus zorgt voor internationale ervaring en geeft invulling aan wat de Europese identiteit kan en moet betekenen: de vervaging van binnengrenzen en de vrije bewegingsruimte', zegt Peeters. 'Het Erasmusprogramma is daarvoor één van de vlaggenschepen.'

De Sutter wil net als Kathleen Van Brempt (SP.A) hogere fondsen en 'een openstelling naar andere onderwijsvormen'. Peeters wil nieuwe groepen aanboren: 'We hebben ervoor gepleit om het budget te verdubbelen en het programma uit te breiden naar beroepsstudenten.'

Hilde Vautmans (Open VLD) ziet de voordelen nog breder: uitwisseling van innovatie en kennis, leren op eigen benen staan en oplossingsgericht denken en tot slot een Europagevoel. 'Het Europagevoel creëren is voor mij geen doel op zich - we zijn de Sovjet-Unie niet - maar het is mooi meegenomen.'

Marc Botenga (PTB/PVDA) duidt wel aan wat volgens hem een pijnpunt blijft: 'De financiering moet afdoende zijn zodat elke student kan deelnemen, sommigen moeten nu een lening aangaan voor het Erasmus+-programma. Het kan ook een kennisvlucht geven, maar willen we niet eerder een solidair wetenschapsbeleid waarin we elkaar niet beconcurreren om talenten?'

Geert Bourgeois (N-VA) ziet evenmin het risico van een 'kennisvlucht': 'Jongeren kunnen ook hier studeren, blijven en zich hier integreren. Blijven ze niet, dan is het internationaal netwerk nog steeds een meerwaarde: jongeren worden een soort ambassadeurs van hun gastland.' 'Een braindrain is absoluut niet de bedoeling, studenten kunnen net kennis opdoen en die meenemen naar huis', besluit De Sutter.

'We willen Vlaanderen niet afsluiten van de wereld, maar Erasmus wordt wel al te vaak als drogreden gebruikt om de EU in stand te houden', reageert Gerolf Annemans (Vlaams Belang). 'Een Erasmusprogramma kan ook intergouvernementeel georganiseerd worden. Het is duur, dus het mag voor ons zeker gesubsidieerd worden.'

Onderzoek & Ontwikkeling

Botenga heeft onmiddellijk het cijfer klaar: 'We stellen een verhoging naar 1% van het bnp voor - nu is dat 0,7% -, mits een goed evenwicht tussen fundamenteel en toegepast onderzoek. Toegepast onderzoek lijkt alleen maar efficiënter, maar fundamenteel onderzoek is essentieel. Er moet ook meer geld naar publiek onderzoek: daar ontstond de afgelopen eeuw de meeste innovatie. Klimaat- of pandemieonderzoek kunnen we niet overlaten aan privé-instellingen die winstgedreven keuzes maken.'

De socialisten gaan akkoord en willen tout court een groter Europees budget, maar niet voor rijkelijk bedeelde sectoren als landbouw, wel voor onderzoeksmiddelen, zegt Van Brempt. 'Voorwaarde is wel dat een groot aandeel naar klimaat en de gezondheid gaat. Een voordeel van deze crisis is dan ook dat de experts aan het woord komen, maar dat moet ook in het klimaatbeleid.'

'Wij zijn voorstander van een veel groter Europees budget,' treedt Vautmans haar bij, 'waarbij Europa ook eigen inkomsten kan genereren'. 'Want mensen verwachten veel van Europa, maar er zijn amper middelen. Misschien helpt de crisis om budget voor onderzoek vrij te krijgen. Binnen dat budget zijn onze prioriteiten klimaat en energie, digitalisering en volksgezondheid.'

N-VA bepleit vooral een shift: 'Tegen massaproductie kunnen we niet op: de Europese kracht schuilt in onderwijs en R&D (Research & Development of Onderzoek & Ontwikkeling, red.). Er is nood aan een budgettaire shift. We moeten vooral inzetten op artificiële intelligentie. De EU moet ook werken aan een groot digitaal netwerk. Op vlak van groene transitie gaat er te weinig aandacht naar aspecten als waterstof en batterijcapaciteit.'

'Wij hebben destijds een lans gebroken om alle fondsen en knowhow te bundelen in de strijd tegen kanker', begint Peeters. 'We hebben er ook alles aan gedaan om voldoende middelen voor R&D uit te trekken. De focus moet liggen bij gezondheid, klimaat en energie, maar ook bij de voedselproblematiek.'

Opvallende eensgezindheid: onderzoeksbudget moet volgens vele partijen gekoppeld worden aan klimaatonderzoek. De Sutter: 'We moeten voor het klimaat voldoende investeren in industrie en exacte wetenschappen, maar ook sociale en menswetenschappen hebben ondersteuning nodig. Wat voor ons ook van belang is, is dat publieke investeringen in onderzoek ook leiden tot onderzoeksresulaten die betaalbaar beschikbaar worden gesteld aan de bevolking. Hoe meer kennis gedeeld wordt, hoe beter.'

Annemans wil wel waarschuwen: 'We willen onderzoek van overheidswege ondersteunen, maar binnen het beleid moet er voldoende vrijheid zijn: enkel zo ontstaat creativiteit. Er mag geen staatswetenschap ontstaan. De EU geeft dikwijls haar geld uit en verwacht dan politieke hulde. Ze noemt haar eigen propaganda wetenschap, daar ben ik cynisch om.'

Betrokkenheid

De casus betrokkenheid proberen we te linken aan een concreet voorbeeld: transnationale kieslijsten met een optie voor een sleutel om de Commissievoorzitter rechtstreeks te verkiezen. N-VA is 'absoluut tegen'.

Bourgeois: 'Een federale staat met federale kieskringen is wereldwijd ongezien: overal stemt men per deelstaat. Het zou de grote partijen alleen maar bevoordelen en een vedettencultus laten ontstaan. De Commissie moet bij de aanstelling van de voorzitter wel rekening houden met de verkiezingsuitslagen, maar de Unie heeft geen president nodig.'

Annemans gaat akkoord: 'Wij vinden dat de democratie zo dicht mogelijk bij de burger moet staan en herkenbare vertegenwoordiging leveren van de verzuchtingen van de nationale burger. Voorstanders van die lijsten denken dat Europese vertegenwoordigers zomaar hun nationaal gewaad kunnen afleggen en enkel de Europese burgers moeten vertegenwoordigen, een volledig abstract concept.'

Botenga ziet er ook niet bepaald de voordelen van in. Hij pleit voor een bindend burgerinitiatief en is ook fan van referenda; hij pareert onmiddellijk kritiek: 'Brexit zou in die zin wat zelfkritiek van het Europese establishment mogen vragen; want waarom heeft het VK, het land van Tatcher en Blair, geen sociaal alternatief gezien in de Unie?'

Van Brempt ziet wel voordelen: 'In een democratie is het belangrijk dat je je kan vereenzelvigen met een leider, maar anderzijds ook verankering blijft houden met het lokale.' Zowel Vautmans als Van Brempt benadrukken dat hun partij altijd al een deel van de zetels wilden voorbehouden voor Europese kieslijsten.

De Sutter en Vautmans wijzen ook op aansprakelijkheid. 'Dat een politicus beleid kan voeren voor een land waar hij/zij niet verkozen is, en daar dus niet weggestemd kan worden, is een democratisch deficit', steekt De Sutter van wal. 'Helaas is dit voor sommige tegenstanders verworden tot een symbooldossier,' zegt Vautmans, 'terwijl dit voor mij vooral een manier is om kandidaten eens een duidelijk Europese verhaal te laten brengen.'

De huidige situatie levert soms namelijk vreemde situatie op, merkt Van Brempt op: 'Ik heb campagne gevoerd met Frans Timmermans in Antwerpen. Dat was heel fijn, maar voelde wat ongemakkelijk. Hij zei dan "als je vindt dat ik goed bezig ben, dan moet je op Kathleen stemmen".'

De EVP (de Europese fractie van CD&V) vindt de lijsten 'niet Europees, noch democratisch, maar eerder centralistisch en elitair', vertelt Peeters. Hij vindt de formule van Spitzenkandidaten transparant en duidelijk genoeg. 'We moeten Europese topbenoemingen absoluut uit de achterkamerpolitiek halen.'

De groenen blijven ook voor deze formule, maar voor hen mag het nog een stap verder gaan: 'Als de voorzitter van de commissie rechtstreeks zou verkozen worden, dan krijg je een soort presidentsverkiezing. Dat zou goed zijn voor de betrokkenheid.'

'Klimaat aanpakken is corona aanpakken'

'De Green Deal nu afzwakken, zou fout zijn', zegt Botenga. 'Wij stonden wel altijd heel kritisch tegenover de emissiehandel en zien nu dat de prijzen van zo'n ton schone lucht inderdaad in elkaar zijn gestuikt.' Dat moet anders voor PVDA.

'De manier waarop de economie geregeld is, heeft epidemieën als deze juist mee in de hand gewerkt', voegt Van Brempt daar nog aan toe. 'Het klimaatprobleem aanpakken is corona aanpakken. Steden moeten er in de toekomst anders gaan uitzien, we nemen de kennis over pandemieën daarin mee!'

'Prioriteit is voor ons wel het economische herstel', zegt Bourgeois, 'maar dit is juist een ongelooflijke opportuniteit voor het klimaat'. 'De EU moet inzetten op interconnectiviteit met duurzaam transport, spoor- en waterwegen, een digitaal en een energie netwerk, GGO's en hernieuwbare energie. Publieke investeringen moeten een economisch herstel combineren met een inzet op duurzaamheid.'

Ook De Sutter en Vautmans zien economische groeimogelijkheden. 'Nu goed investeren zal jobs creëren, innovatie aansturen en mondiaal leiderschap brengen', stelt De Sutter. 'We kunnen met publiek geld de 'grote bedrijven' ondersteunen, die dan ook belastingen moeten betalen en klimaatvoorwaarden naleven.'

Annemans wil de Green Deal wél terug op tafel brengen: 'Niemand weet hoe de postcorona-economie er zal uitzien, dus men moet niet beweren dat Green Deal in huidige vorm nog te redden valt. De coronacrisis is een goede gelegenheid om de klimaatpolitiek meer menselijk en gedragen te maken.'

Vautmans vindt dat de coronacrisis juist iets ander duidelijk maakt: 'De Green Deal zal voor economische sectoren tewerkstelling creëren. De coronacrisis heeft de manier van leven van veel mensen beïnvloed, inzake telewerk en minder vliegverkeer, wat juist helpt om de uitdagingen van het project te bereiken.'

Peeters is voorzichtig: 'We moeten na deze crisis een duurzame en circulaire economie alle kansen geven, maar ook kijken waar de Green Deal, in het belang van iedereen en in het belang van de haalbaarheid, herijkt kan worden. Het mag niet dodelijk zijn voor de bedrijven.'

Rule of Law

De Unie profileert zich naar de buitenwereld steeds meer als een blok van waarden, maar bij iedere nieuwe streek van Orban verliest die positie aan kracht. Moet de EU harder kunnen optreden?

'Absoluut', horen we bij een meerderheid van Europarlementariërs. De Unie is een project dat slechts kan functioneren in een democratie. 'De EU moet sterker optreden, want ook andere leiders lonken naar zo'n autocratische regimes', waarschuwt De Sutter. Van Brempt treedt haar bij: 'Hoe ga je anders aan Turkije uitleggen dat ze er niet bij mogen?'

Vautmans vreest dan weer voor het Europese imago: 'Ik vind het ook gewoon hallucinant dat Orban nog in de EVP kan zitten'. Idem dito bij Kris Peeters, nochtans zelf lid van die EVP: 'Er is geen plaats voor dictaturen in Europa. Ik heb mee de brief ondertekend vanuit de EVP om ook in de fractie tot actie over te gaan. Viktor Orban probeert partijgenoten te overtuigen dat het allemaal een overdreven politiek spel is, maar een grote groep binnen de partij heeft heel duidelijk gezegd: dit gaat niet.'

Ook de N-VA staat open voor zelfkritiek, gericht aan fractiegenoot PiS (Polen): 'Onze houding is duidelijk: tegen schendingen van fundamentele rechten moet opgetreden worden. We zijn meer dan een interne markt: we vormen een waardenunie.'

Enkel Annemans ziet het anders: 'Het taboeïseren van die landen is vooral een manier om alle lidstaten in de pas te laten lopen.' De coronacrisis mag voor hem geen instrument worden om democratieën te beteugelen: 'Dus ook niet voor de EU om haar absurde politiek tegen Hongarije en Polen verder te zetten'.

Alle retoriek ten spijt, de lockdownmaatregelen in Europa leverde Orban en consorten wel kansen om hun democratieën af te bouwen. Hoe harder optreden? 'Fondsen afnemen', horen we bij Open VLD en SP.A. 'Een last resort is het lidmaatschap in vraag stellen', poneert Van Brempt zelfs. 'Als je bij de Unie hoort, moet je ook de waarden mee uitdragen.'

Maar sancties gaan de druk op de ketel niet doen afnemen, denken PVDA en Groen. 'Europa moet sterker optreden', vindt De Sutter, 'maar zomaar de geldkraan toedraaien is niet de oplossing; je mag de zwakke burgers niet treffen.' Botenga vreest voor een vicieuze cirkel: 'De vraag is hoe dit zo ver is kunnen komen. De kiezers in die landen hebben net gereageerd tegen de perceptie van een Europa dat enkel orders en besparingen geeft.'

Europa moet Voor Botenga reageren met meer solidariteit. 'Mensen moeten de voordelen zien van een Europees project.' Peeters schuwt politieke oplossingen: 'Het krachtigste wapen om dit aan te pakken is het Hof van Justitie.'