‘De Egyptische drang om te vechten is gebroken’

‘We are very happy to have Aya back home’, verkondigt een zelfzekere Trump in de lente van 2017 voor een horde journalisten in the Oval Office van het Witte Huis. Hijazi zelf zit naast de president en glimlacht verlegen terwijl ze de gekende stevige handdruk ontvangt. Het kan verkeren. Drie jaar eerder maakte ze kennis met de tralies van een Egyptische gevangenis. De Amerikaanse activiste, die daarnaast ook nog een Egyptisch paspoort heeft, werd door het regime van generaal al-Sisi beschuldigd van mensensmokkel en kidnapping. Dat terwijl ze zich met haar NGO Belady juist inzette voor straatkinderen in de groeiende armoede van Egypte.

Het had heel wat voeten in de aarde, maar na meerdere jaren, rondjes lobbywerk en een controversieel bezoek van al-Sisi aan Washington kreeg Hijazi uiteindelijk haar vrijheid terug. Zij wel, maar vele anderen niet. Vrij en blij? Hijazi’s strijd gaat verder.

Je bent nu iets meer dan een jaar weer vrij. Hoe kabbelt het leven verder?

Hijazi: ‘Eerlijk? Het is best moeilijk om de draad weer op te pikken na mijn gevangenschap. Mijn man die voordien nooit in de VS heeft gewoond is mee verhuisd. We hebben onze NGO weer opgezet maar nu vanuit Amerika. Voordien werkten we in Egypte rond straatkinderen. Nu doen we soortgelijk werk voor minderjarige politiek gevangenen.’

Maar vanuit de VS dus. Omdat je Egypte niet meer binnen mag?

‘Door na mijn vrijlating mijn Egyptisch paspoort in te trekken heeft de staat een duidelijk statement gemaakt. Of ik krijg geen visum meer, of ik word als ‘buitenlandse spionne’ meteen weer in de gevangenis gegooid. Al hoop ik uiteraard op een dag terug te keren.’

Hoe was je tijd achter de tralies?

‘Als vrouw en Amerikaans staatsburger had ik het wel beter dan andere gevangenen. Ik mocht nog kranten, boeken en magazines lezen. Mannen kregen bijvoorbeeld niet eens een matras en werden bijna dagelijks geslagen. Maar goed, ik had het mentaal wel moeilijk. Soms wou ik opgeven maar dan dacht in aan het gevecht dat we aan het leveren waren.’

De beelden van je terugkeer gingen de wereld rond. Uiteindelijk belandde je voor een horde camera’s op een stoel naast Trump in het Witte Huis. Een man die je vrij hielp maar tegelijk niet meteen de gemakkelijkste plek voor een mensenrechtenactiviste.

(lacht) ‘Hoe moet ik dit zeggen? Hij was niet de president van mijn keuze. Ik sta mijlenver af van de idealen van Trump. Het feit dat ik samen met hem voor die camera’s zat, maakt dat ik ook in een zeer moeilijke positie verkeerde. Nog moeilijker was dat ik daar niet echt als een mensenrechtenactiviste kon spreken. Maar uiteindelijk heeft hij wel het leven van mijn man en ik en zeven anderen gered.’

Het is toch vreemd. Trump die voor de vrijheid van een mensenrechtenactivist pleit maar in eenzelfde adem migrantenkinderen in kooien opsluit.

‘Trump bekeek me eerder als een Amerikaanse staatsburger dan als een mensenrechtenactivist. Het is niet dat hij zich echt inzet voor mensenrechten in Egypte. Daarvoor zijn zijn banden met het regime ook te goed.’

Je vrijlating kwam er niet toevallig nadat al-Sisi enkele weken daarvoor op dezelfde stoel als jij in het Witte Huis zat. Ook dat klinkt weer erg dubbel.

‘Dat was een onverwachte winst voor mij maar een even onverwacht verlies voor mensenrechten in Egypte. Andere gevangen zitten nog altijd vast. Door Sisi in het Witte Huis te ontvangen, wat onder de vorige regering ondenkbaar was, legitimeert Trump wel deels wat er gaande is in Egypte. Sisi hoopte ook gewoon op een verderzetting van de wapenhandel met en hulp aan het regime. Zijn bezoek was een deal op zich, genoeg om mijn vrijlating te krijgen.’

Trump pochte wel dat hij erin slaagde waar Obama in faalde, namelijk jou vrij krijgen.

‘Hoezeer ik ook achter Obama sta, zijn regering heeft me inderdaad niet vrij gekregen. Ik heb zelfs het gevoel dat hij naar het einde toe het Midden-Oosten, Egypte specifieker, opgaf. De banden met het militaire regime waren bijzonder slecht. Dat is een momentum dat Trump bij zijn aanstelling wel gegrepen heeft.’

Hoe vind je dat de rest van het Westen zich opstelt tegenover het regime?

‘Ze doen niet genoeg. Frankrijk is het ergst. Macron zegt letterlijk dat hij Sisi geen lessen in mensenrechten gaat geven. Hij gaat gewoon door met het verkopen van wapens aan Egyptische staat en Saudi-Arabië. Veel andere landen hebben Egypte denk ik ook al opgegeven.’

Het is vandaag iets meer dan zeven jaar na de Arabische Lente. Is het de paradox dat een revolutie die voor meer vrijheid en mensenrechten moest zorgen er juist voor gezorgd heeft dat veel mensen nu slechter af zijn?

‘Dat is niet eerlijk om te stellen. Het is de counterrevolutie die voor problemen heeft gezorgd. Mensen dachten lang dat het leger aan hun kant stond. Dat ze hen wel zouden beschermen. Nu komt er eindelijk het besef dat dat niet zo is. De economie keldert, de prijzen gaan de hoogte in. Een metroticket kostte vroeger één pond, nu tien. De middenklasse wordt arm. Niemand in een regering die geleid wordt door militairen heeft expertise of een plan.’

In Irak hadden veel mensen na de omverwerping van Sadam Hussein een soort nostalgie naar de tijd onder hun voormalige leider. Heeft Egypte dat punt ook bereikt? Was het beter onder Mubarak?

‘Irak kreeg te maken met een Amerikaanse invasiemacht waar niemand om vroeg. Egypte kende een revolutie door de burgers zelf ontketend. Maar ja, het leven was beter onder Mubarak. Mensen hadden ergens nog de keuze die ze nu niet meer hebben.’

Je werkte in Egypte nauw samen met jongeren. Groeit er iets dat kan uitmonden in een nieuwe opstand?

‘Je voelt inderdaad een groot gevoel van ongenoegen maar tegelijkertijd ook van machteloosheid. Ze voelen zich in de steek gelaten door iedereen. De meesten willen als het kan het land verlaten of gewoon een job krijgen. Ze leven van dag tot dag. Ze hopen dat de revolutie van 2011 zich herhaalt maar de hoop is niet groot. Mensen zijn arm en de drang om te vechten is gebroken.’

Waarom? Sociale media zette de Arabische Lente in gang. Tegenwoordig heeft iedereen een smartphone. De mogelijkheden zijn eindeloos.

‘De vernieuwing is er af. In aanloop naar de revolutie waren sociale media iets waar de politie nog niets van af wist. Het militaire apparaat kon er niet mee overweg. Machtshebbers wisten niet welke impact Twitter had. Nu weten ze dat wel en hebben ze de informatiestromen stevig ingedijkt. We kunnen je zelfs al oppakken als je bepaalde boodschappen een ‘like’ geeft. We communiceren nog wel via versleutelde kanalen als Signal maar daar krijg je geen massa’s mee op de been. En mocht dat toch zo zijn, dan laat Sisi ze gewoon doodschieten.’

Dan kan een reactie van de internationale gemeenschap toch niet uitblijven?

‘Denk je? Sisi verwijst naar de vluchtelingenstromen uit Syrië waar Europa mee kampt. Hij houdt de Egyptische bevolking in bedwang. Als hij wil, komen daar nog eens miljoenen vluchtelingen bij, iets wat Europa absoluut niet wil. Egypte zorgt bovendien ook voor stabiliteit met Israël. Er spelen te veel belangen mee.’

Moet al-Sisi voor het Internationaal Strafhof in Den Haag verschijnen?

‘Ja, hij heeft zoveel bloed aan zijn handen dat dat gepast zou zijn. Een veroordeling zou een mooi voorbeeld zijn. Al vertrouw ik niet veel op de slagkracht van internationale instellingen.’

Ben je nog wel optimistisch?

‘Ik zou niet zeggen dat ik optimistisch ben maar ik blijf hopen. Niemand is tevreden met Sisi. Zelfs in het leger vertrouwen ze hem niet. Bij de vorige verkiezingen kwamen er ook nauwelijks stemmers opdagen, tot zijn groot ongenoegen. Mensen hopen stiekem op een nieuwe coup. Er zijn kleine lichtpuntjes maar ze zijn nog niet groot genoeg.’