Chinees hoger onderwijs: van capaciteit naar kwaliteit

In 2019 stelde Xi Jinping, de president van de Volksrepubliek China, zijn nieuwste plannen voor het Chinese onderwijs voor. Vijf jaar later beginnen de eerste gevolgen van dat nieuwe beleid duidelijk zichtbaar te worden. Zo schrappen universiteiten in China massaal traditionele studierichtingen om ruimte te maken voor nieuwe opleidingen die focussen op opkomende technologieën.

De onderwijshervormingen kaderen in een bredere Chinese trend richting zelfvoorziening. Toenemende geopolitieke spanningen tussen het Westen en China treffen China's hoogtechnologische strategische industrieën. Om deze technologie in de toekomst volledig zelf te kunnen produceren - en dus niet meer afhankelijk te zijn van het Westen - zijn er meer hooggeschoolde werkkrachten nodig.

Waar westerse invloed als kwalijk wordt gezien, verlangt China nog steeds naar westerse kennis. Xi doet dan ook zijn best om uitwisselingsprogramma's met westerse universiteiten levend te houden, tegen de geopolitieke tijdsgeest in. Chinese universiteiten behoren intussen tot de absolute wereldtop, wat maakt dat er ook hier voorzichtig meer initiatieven tot samenwerking genomen worden.

Plaats ruimen voor Big Data

Begin dit academiejaar schrapten negentien Chinese universiteiten zo’n honderd richtingen. Hiervoor keken de universiteiten volgens ScienceNet, een Chinese virtuele wetenschapsgemeenschap en -blog, naar hun relevantie in de samenleving. Opvallend is dat de getroffen masters vooral verouderdere ingenieurs- en wetenschapsrichtingen zijn. Sommige opleidingen werden geschrapt vanwege een lage score op werkzekerheid of werkvoldoening, terwijl andere te weinig sociaal nut hadden.

Door die vrijgekomen ruimte zijn er tussen 2013 en 2022 al 7566 nieuwe ingenieursrichtingen bijgekomen. Zo vervangt de universiteit van Sichuan bijvoorbeeld richtingen als animatie door biomassa-wetenschap. 

Plan 2035

De invulling van dat toekomstbeeld op vlak van hoger onderwijs is al even in de maak, intussen worden de concrete details ingevuld. In een recente uitlijning van het plan worden tien doelen genoemd die tegen het jaar 2035 gehaald moeten worden. Enkele speerpunten: verbeterde digitale ondersteuning, een competitiever hoger onderwijs en meer internationalisering.

De reeds geleverde inspanningen werpen intussen hun vruchten af. In 2022 leidde China voor het eerst in het aantal inzendingen aan het wetenschapsblad Nature. Ook beginnen Chinese universiteiten de top tien van universiteitsranglijsten binnen te dringen. 'We moeten ons geen illusies maken. In heel veel disciplines is China absoluut de top en spelen zij mee op wereldniveau', beaamt Peter Lievens, vice-rector van Internationaal Beleid en Interculturaliteit aan de KU Leuven.

Op een recente nationale onderwijsconferentie vatte Xi het doel nog eens samen: een shift van capaciteit naar kwaliteit, en een modernisering van het onderwijs die hand in hand gaat met de modernisering van China zelf.

Inhaalbeweging

Competitiedrang in het hoger onderwijs is geen nieuwe trend. 'Traditioneel stonden Angelsaksische en Europese universiteiten aan de top. De laatste decennia hebben veel Aziatische landen heel sterk ingezet op hoger onderwijs', vertelt Lievens. Hiermee moest de achterstand van jaren isolatie ingehaald worden.

Zo werd in 1978 de Open-Door Policy uitgerold in China. Dat hield in dat Chinese universiteiten meer vrijheden toegekend kregen om zichzelf te ontwikkelen. Zo konden ze internationale partners uitnodigen om op Chinees grondgebied universiteiten te vestigen.

China op zijn eentje

China’s politieke situatie kan echter roet in het eten gooien bij de mars naar de top. 'Door geopolitieke spanningen raakt het land steeds meer afgezonderd. Sancties en embargo’s teisteren de economie', vertelt Dorien Emmers, assistent-professor bij de Onderzoeksgroep Chinese Studies aan de KU Leuven. 'Zo schorten zowel de VS, Japan als Nederland hun chip-gerelateerde export naar China op. Dat vormt een grote belemmering voor onderzoek, aangezien die chips essentieel zijn in het ontwikkelen van bijvoorbeeld artificiële intelligentie.'

De nieuwe studies sluiten dan ook aan bij Xi’s concept van Strategic Emerging Industries: een lijst van prille industrieën met veel potentieel. De meeste high-tech buzzwords zijn er terug te vinden: AI, Big Data, Quantum Computing, … Vanwege hun strategisch belang zijn het vaak net deze industrieën die de eerste slachtoffers worden van internationale sancties. 

Bijgevolg bouwt China zijn afhankelijkheid van andere landen af en promoot de Chinese Communistische Partij een nationaal toekomstbeeld waarin het land zichzelf kan voorzien van deze technologieën. Hierbij is het voor Xi van vitaal belang dat Chinese studenten de kennis vergaren om deze zelfvoorziening de bewerkstelligen.

Ook academische samenwerkingen zijn de dupe van toegenomen internationale spanningen. Onderzoeks- en andere samenwerkingen worden vaak opgestart op basis van wederzijds vertrouwen en de goede reputatie van de betrokken onderzoeksinstellingen, twee criteria waar China steeds meer aan inboet. 

De laatste jaren nemen de beschuldigingen van spionage door Chinese universiteiten toe. Australië stelde laatst een blacklist op van verdachte instituties, in Amerika worden onderzoeks­samenwerkingen met Chinese instellingen verbroken wegens wantrouwen.

Hengelen naar studenten

Die politieke en academische isolatie heeft ook invloed op de internationaliserings­plannen van westerse universiteiten. De geopolitieke situatie van de voorbije vijftien jaar zorgde ervoor dat steeds minder studenten interesse hadden om in China te gaan studeren. Desondanks lijken die cijfers nu te stabiliseren. 

Volgens Roel Leus, voorzitter van het adviescomité voor de Chinese Regio van de KU Leuven, merken de Chinese partner-instellingen dat ook. Sinds de Coronacrisis is er nog steeds geen balans gevonden tussen inkomende en uitgaande studenten. Er komen immers meer Chinese studenten naar Leuven dan dat er Belgische studenten naar China gaan. 

'We slagen er niet altijd in om grote groepen studenten warm te krijgen voor een uitwisselingssemester in China, ondanks het feit dat het land academisch gezien topscholen kent die hoger staan dan de KU Leuven', zegt Leus. Hier en daar zijn er wel initiatieven, ook binnen de KU Leuven, om de negatieve trend tegen te gaan. Zowel Groep T als de Faculteit Rechten hebben dit jaar een China-reis gemaakt met een grote groep studenten.

Blik op het buitenland

De oplossing kan liggen in het negende puntje van het Chinese hervormingsplan: een grotere nadruk op internationalisering. Universiteiten worden aangespoord om internationale uitwisseling aantrekkelijker te maken. Zo krijgen inkomende studenten al gratis accommodatie en een rijkelijke beurs, uitgaande Chinese studenten worden bij hun terugkomst aangemoedigd hun kennis ten dienste van Chinese bedrijven te stellen door er te gaan werken. 

Daarenboven wordt er gehamerd op de kwaliteit van internationale universitaire samenwerk­ingen. De Chinese overheid wil eveneens meer onderwijsinstellingen in het buitenland stichten, zogenaamde Confucius-instituten - een programma dat laatst door de Verenigde Staten als propagandamissie werd bestempeld. Met deze resem aan maat­regelen hopen ze nieuwe ideeën uit het buitenland op te nemen en diversiteit te bevorderen.

In China zijn politiek en onderwijs sterk met elkaar verweven. Volgens Emmers gebruikt China academici soms als propagandamiddel: 'Chinese professoren krijgen meer middelen van de overheid en universiteiten om op uitwisseling te gaan. Door talent naar het buitenland te sturen, hoopt China zich wellicht in een goed daglicht te zetten.' Zo hoopt Xi het beeld van China toch een beetje op te krikken.