Britse en Zwitserse universiteiten zijn politieke spelletjes over onderzoeksgeld beu

Het grootste onderzoeksfonds van de Europese Unie zorgt opnieuw voor controverse. Het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland willen graag deelnemen aan Horizon Europe, maar de onderhandelingen lijken volledig vast te zitten. Britse en Zwitserse universiteiten zijn het beu dat toelating tot het project zou gebruikt worden bij politieke spelletjes.

Groene en digitale transformatie

Om de zeven jaar komt de EU met een nieuwe strategie omtrent onderzoek en innovatie. Binnen haar huidige strategie is Horizon Europe het financieringsfonds dat onderzoek van supranationaal belang moet stimuleren. Horizon Europe werd vorig jaar gelanceerd.

Kort samengevat vallen onder dit supranationaal belang projecten die de grote maatschappelijke uitdagingen van de 21e eeuw aansnijden. In lijn met de Verenigde Naties’ Sustainable Development Goals, moet Horizon Europe bijdragen aan de groene en digitale transformatie van onze samenleving. Allerlei universiteiten, onderzoeksinstellingen, bedrijven en lidstaten kunnen binnen Horizon Europe financiering aanvragen voor onderzoeksprojecten die hier aan bijdragen.

Met 95,5 miljard euro is Horizon Europe het belangrijkste financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie binnen de EU. Om dat bedrag een beetje in perspectief te plaatsen: het is ongeveer evenveel als het volledige BBP van een klein Europees land zoals Slowakije. Het spreekt voor zich dat heel wat landen en universiteiten zeer geïnteresseerd zijn om deel te nemen aan een project van die omvang.

Groter dan de EU

Op het eerste gezicht lijkt het misschien vreemd dat landen die geen deel uitmaken van de EU willen deelnemen aan het onderzoeksfonds. Toch zou deelname van de Britten en Zwitsers een win-winsituatie zijn voor alle partijen. Wanneer onderzoekers onder hetzelfde financieringsprogramma vallen, wordt het namelijk eenvoudiger om internationaal samen te werken. Daarbovenop zouden de Zwitsers en Britten ook hun eigen bijdrage aan het financieringsfonds moeten betalen, wat een toevoeging van 18 miljard euro zou betekenen.

Maar als toetreding een win-winsituatie is, waarom is een akkoord vormen dan zo ingewikkeld? Vanuit de academische wereld komt de kritiek dat de Europese Commissie het fonds als onderhandelingsmiddel zou gebruiken bij bredere politieke conflicten. Zo zit de Europese Commissie met de Britten nog altijd verstrengeld in post-Brexitsdiscussies over de toekomst van Noord-Ierland.

De Zwitsers bevinden zich in een gelijkaardige situatie. Momenteel hangt samenwerking tussen de EU en Zwitserland af van meer dan honderd losse akkoorden. Dat soort akkoorden reguleert bijvoorbeeld zaken zoals de vrijhandel. De Europese Commissie wil echter dat er één grote overkoepelende samenwerkingsovereenkomst met de Zwitsers komt die het merendeel van de losse akkoorden vervangt.

Na zeven jaar onderhandelen gaven de Zwitsers in mei 2021 de brui aan dat overkoepelend akkoord. De Zwitsers waren bezorgd dat bevoegdheden omtrent migratie en arbeidsrechten afgestaan zouden moeten worden aan het Hof van Justitie van de EU. Onderhandelingen over de toetreding van de Britten en Zwitsers tot Horizon Europe waren al succesvol afgerond. Nu deze andere, overkoepelende politieke conflicten echter niet opgelost geraken, houdt de EU de boot af bij de finale goedkeuring tot toetreding tot Horizon Europe.

Zolang die grotere discussies nog lopen, houdt de Commissie Horizon Europe als troefkaart achter de rug bij de onderhandelingen. Zelfs als dat nadelig is voor haar eigen universiteiten. De Europese Commissie speelt het hard.

Nochtans zouden het VK en Zwitserland niet de eerste leden zijn in Horizon Europe die niet tot de EU behoren. Zo zijn er al tien landen buiten de EU die deelnemen aan het project. Een van de meest verrassende is misschien wel Israël, dat in december vorig jaar toetrad. In het verleden bleek samenwerking met de Israëlieten al vaker succesvol. Uit voorlopers van Horizon Europe waar Israël aan deelnam, kwam bijvoorbeeld al een draagbare sensor voort die kanker op basis van iemands adem kan vaststellen.

Petitie

In de tussentijd zijn Britse, Zwitserse én Europese universiteiten de politieke spelletjes beu. Twee maanden geleden riep de European University Association de Europese Commissie al op om de toetreding tot Horizon Europe niet als carrot or stick te gebruiken bij onderhandelingen.

Het kan nog jaren duren vooraleer de overkoepelende politieke conflicten met de Britten en Zwitsers opgelost zijn. Als de toetreding tot Horizon Europe hierop moet wachten, zou dat leiden tot miljarden euro’s aan potentiële onderzoeksinvesteringen die verloren gaan. Dat zou Europa’s internationale positie in een snel veranderende wereld kunnen verzwakken.

Britse en Zwitserse universiteiten hebben de handen nu ook in elkaar geslagen. Door de Stick to Science-petitie te lanceren willen ze onderhandelaars onder druk zetten om de toetreding eindelijk goed te keuren. De petitie vraagt leden van het Europese Parlement, de Europese Commissie en de Europese raad om te erkennen dat “onderzoek en innovatie het best bekomen wordt wanneer onderzoekers over grenzen heen kunnen samenwerken.”

Voorlopig blijft het afwachten of deze pogingen er ook daadwerkelijk in slagen om de onderhandelaars onder druk te zetten. In de tussentijd wachten over het hele Europese continent vele onderzoekers de ontwikkeling angstvallig af.