analyse> Boetes voor wie de vrijheid niet respecteert
Academische vrijheid, niet vanzelfsprekend in Europa
Europese Parlementsleden pleiten voor duidelijke regels over academische vrijheid. Wie de vrijheid niet respecteert, krijgt straf. Onder andere Hongarije lijkt het doelwit.
Academische vrijheid is opgenomen in Artikel 13 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, maar de exacte betekenis is in die tekst onduidelijk. Daarom pleiten Europarlementariërs voor duidelijke richtlijnen om de academische vrijheid te beschermen.
Principieel is academische vrijheid opgenomen in de Bolognaverklaring, een verdrag uit 1999 om het Europese hoger onderwijs te stroomlijnen. Toch was het pas in 2017 dat de vrijheid voor onderwijs en wetenschappelijk onderzoek ter sprake kwam in de Europese Commissie, toen Hongarije de grenzen ervan opzocht.
Geldboetes
Het Europese Parlement wil de Commissie aanzetten om in alle lidstaten de academische vrijheid te evalueren. Landen die die vrijheid beperken, kunnen door de Commissie financieel onder druk gezet worden. Individuele onderzoekers en instellingen blijven dan wel bespaard van strafmaatregelen.
'Wanneer we praten over handhavingsmaatregelen, komen we vaak uit bij geldboetes'
Christian Ehler, Europees Parlementslid
Christian Ehler, Europees Parlementslid uit Duitsland, verantwoordt de keuze voor geldboetes: 'Wanneer we praten over handhavingsmaatregelen, komen we vaak uit bij geldboetes. We moeten onderzoeken wat we gaan doen met regionale fondsen, maar ook naar het geld dat structureel van het Horizon Europe-fonds komt.' Ehler benadrukt dat het niet de bedoeling is om academische instellingen financieel te raken.
In november organiseerde de Science and Technology Options Assessment (STOA) van het Europese Parlement al een evenement waar academische vrijheid de hoofdrol speelde. De verschillende sprekers benadrukten het belang van academische vrijheid en onthulden hun toekomstperspectieven over de Europese regelgeving.
Central European University
Hongarije is een schoolvoorbeeld van hoe een EU-lidstaat de grenzen opzoekt. In 2018 moest de Central European University (CEU), opgericht door filantroop Georges Soros, ophoepelen uit de Hongaarse hoofdstad. De universiteit is uiteindelijk verhuisd naar het Oostenrijkse Wenen.
De academische vrijheid is een hoeksteen als het aankomt op onderzoek en het ontwikkelen van een kennismaatschappij
Ook in Polen, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk durven ze de academische vrijheid al eens met de voeten te treden, weet onderzoeks- en industrienieuwsmedium Science Business. Docenten worden er weggepest of veroordeeld voor hun onderzoek. Landen die druk uitoefenen op de academische vrijheid of onderzoek onderwerpen aan overheidscontrole, bleven vooralsnog ongestraft.
Hoeksteen in Europees succes
Kurt Deketelaere, secretaris-generaal van de League of European Research Universities (LERU), vindt dat de Europese Unie nieuwe regels moet ontwikkelen om juridische stappen te ondernemen tegen landen die de academische vrijheid schenden. 'We zien nog steeds dat het erg moeilijk is om snel juridisch op te treden tegen specifieke inbreuken of aanvallen op de academische vrijheid', aldus Deketelaere op de STOA.
De academische vrijheid is een van de hoekstenen van het Europese succes als het aankomt op onderzoek en de ontwikkeling van een kennismaatschappij. 'Om de ontwikkeling van openheid in het Europese onderzoeks- en innovatiebeleid verder te zetten, wil ik Europese instituten oproepen om concrete acties te steunen en zo academische vrijheid in de EU te vrijwaren', schreef Ehler in een open brief.
