'YouTube 2.0': een essay over video-essays

Wat is een video-essay? Neem Lindsay Ellis, een video essayist met 847.000 abonnees: door de Disneyfilm Hercules te ontleden op het vlak van de filmtoon, wil ze bewijzen dat consistentie in toon cruciaal is voor een goede en geloofwaardige film. Je presenteert feiten, én de gefundeerde mening die je daaruit afleidde.

Meestal vertrek je in een essay vanuit een werk of ontwikkeling, of een bepaald aspect in een reeks werken, en neem je vervolgens aan de hand van die concrete voorbeelden een stelling in die de besproken werken overstijgt. Dat is voor een video-essay net zo.

Sommige essayisten kiezen ervoor prominent in beeld te komen, terwijl anderen liever op de achtergrond blijven. Lindsay Ellis houdt van een persoonlijke stijl, en een groot deel van haar video-essays bestaat uit zijzelf in een computerstoel met wijn in de hand.

Dan Olson van Folding Ideas, een YouTube-kanaal met 313.000 volgers, verschijnt wel regelmatig zelf op beeld, maar doet dat voor een wit scherm in plaats van een huiselijk decor. Michael Tucker, bezieler van Lessons from the Screenplay, een kanaal met maar liefst 1,14 miljoen abonnees, verschijnt enkel op het einde van elke video even kort op scherm.

In tegenstelling tot geschreven essays, combineren video-essays verschillende mediavormen. Foto's, video's, geluidsfragmenten, tekst … Dat leidt tot een ander effect dan dat van de geschreven variant, en geeft de maker ook meer vrijheid. Bewijs is onmiddellijk voorhanden, en de video-essayist kan de kijker laten zíén wat je bedoelt, in plaats van het enkel te beschrijven.

De geboorte van een genre

Het video-essay is ouder dan YouTube. De grootste bijdrage van het internet aan het genre is volgens Eric Kohn, hoofdredacteur film van filmindustrie-nieuwssite IndieWire, de snelheid waarmee video's verspreid worden.

Het genre komt namelijk voort uit het oudere film-essay. Dit genre ontstond in de jaren 40 en heeft sindsdien een breed gamma aan films afgeleverd, met als bekendste voorbeeld wellicht F for Fake van Orson Welles.

Het doe-het-zelf-aspect heeft het video-essay als genre dan weer overgenomen van experimentele films. Afgehuurde locaties, duur materiaal en professionele crews komen nauwelijks voor.

Dvd-commentaren van regisseurs en acteurs spelen eveneens een rol in de ontwikkeling van het video-essay. In veel gevallen gaan zij nog steeds op dezelfde manier aan de slag: een bepaald aspect van een film onder de loep nemen en bespreken.

Op YouTube zijn vooral reaction videos medegrondleggers. Nostalgia Critic (1,18 miljoen abonnees onder Channel Awesome) en h3h3 (2,11 miljoen abonnees) zijn in die evolutie cruciaal. Toch is het verschil met video-essays duidelijk. De reacties zijn direct, en niet theoretisch onderbouwd.

Reaction videos lijken op het eerste zicht nog steeds op video-essays. Denk aan het bekende kanaal PewDiePie, met 102 miljoen volgers. De video's van Felix Kjellberg bestaan voornamelijk uit hij die een spel speelt, en zijn eigen reactie filmt.

Video-essays hebben hun populariteit deels te danken aan de manier waarop YouTube doorheen de jaren is veranderd. Tot 2012 bestond de site vooral uit videoclips, grappige katten en epic fail video's. Rond deze periode zette YouTube in op een algoritme dat content die het als positief beschouwde naar voren zou schuiven.

Dit creëerde extra zichtbaarheid voor de video's van influencers en creators, en minder zichtbaarheid voor de kat van je tante die eens in het hondenluikje vast kwam te zitten. Ook video-essayisten behoorden tot de groep die een duwtje in de rug kregen.

Informatie, evaluatie en opinie

Het video-essay is gemakkelijk te verwarren met educatieve video's. Kanalen als Veritasium (6,55 miljoen abonnees) of Vsauce (15 miljoen abonnees) willen echter in de eerste plaats informatie overbrengen. Opinie, maatschappelijke ideologie en al wat niet strikt neutraal en factueel is, worden zoveel mogelijk geweerd.

Zelfs beschouwende video-essays zijn een stuk minder neutraal dan deze educatieve video's. Hun doel is niet de lezer feiten bij te brengen, maar een bepaald onderwerp vanuit verschillende perspectieven laten zien. Essays gaan over die dingen die feiten voorbijgaan.

Sommige video-essays willen zelf ook esthetisch zijn

Ook video-recensies lijken sterk op video-essays, zeker die met 'film' als onderwerp. De twee genres dienen echter een ander doel. Een recensie moet actueel zijn, en het kunstwerk staat centraal. In een essay wordt het kunstwerk, of een aspect daarvan, gebruikt om iets meer algemeen te stellen, wat het kunstwerk overstijgt.

Het opiniestuk vindt ook stilaan zijn gading in nieuwe media. Zo bestaat The New York Times Opinion serie op YouTube reeds uit 205 video's. Opiniestuk en argumentatief essay schurken extreem dicht tegen elkaar aan en overlappen ook voor een deel.

Een algemene stelregel die cultuurmagazine Rekto:Verso aanbiedt, is dat een (video-)essay niet per se over de actualiteit moet gaan. Video-essayisten kunnen het nu nog over een film van 50 jaar geleden hebben, maar als er een opiniestuk verschijnt over een film van vorig jaar, is de schrijver er eigenlijk al te laat mee.

Ook is een essay gemiddeld langer en dus beter theoretisch onderbouwd dan een opiniestuk. De video-opinies van The New York Times en The Wall Street Journal schommelen rond de vijf minuten; video-essays mogen gerust 40 minuten duren.

Neem bijvoorbeeld ContraPoints, een YouTubekanaal met 782.000 volgers dat zich toelegt op social justice issues met een filosofische invalshoek. De meeste video's die Natalie Wynn dit jaar maakte, zijn langer dan een halfuur, en de academische papers waar ze uit put, verschijnen rechtsboven het scherm.

ContraPoints duidt ook op een ander verschil tussen essays en andere genres: hoewel een essay droog en argumentatief mag zijn, kan het als oogmerk niet enkel inhoud maar evengoed esthetiek nastreven.

Decors, kostuums en de hoek en de plaats van de camera van elk shot zijn tot in de puntjes verzorgd bij ContraPoints. Hoewel Wynn opiniërend actuele politieke thema's bespreekt, maakt de vorm van haar video's duidelijk dat het hier over essays en niet over opiniestukken gaat.

Alles kan, alles mag

Op vlak van inhoud kan zowat alles in een video-essay gegoten worden, maar een vaak terugkerend onderwerp is film. Evan Puschak, beter bekend als de video-essayist nerdwriter1 (2,7 miljoen abonnees), legt in zijn TED Talk How Youtube Changed The Essay uit dat het logisch is dat video-essays als visueel medium, ook visuele media behandelen.

Every Frame a Painting (1,67 miljoen abonnees) en Wisecrack (2,7 miljoen abonnees) hebben het bijvoorbeeld enkel over film en televisie. nerdwriter1 zelf behandelt ook muziek of schilderkunst. Coffee Break (359.000 abonnees) trekt het blik verder open en legt zich toe op communicatiewetenschap.

Vox (6,89 miljoen abonnees) gaat nog breder: het kanaal surft van waarom we altijd plaats hebben voor dessert naar Braziliaanse politiek. Daarnaast zijn er essayisten die zich enkel met politieke thema's bezighouden, zoals ContraPoints.

hbomberguy (500.000 abonnees) houdt zich bezig met de politieke actualiteit, Philosophy Tube (546 duizend abonnees) benadert de politiek vanuit filosofisch perspectief. Allemaal links georiënteerd worden ze ondergebracht onder de term 'Left Tube'. Toch vinden ook rechtse video-essayisten hun weg naar YouTube.

Genres leven en transformeren, en ook wat op een specifiek medium gedijt, verandert. In plaats van een langzame dood te sterven, hebben YouTube én het essay zichzelf heruitgevonden. Grappige katvideo's vind je nu misschien eerder op Facebook, maar voor een analyse daarvan kan je nog steeds op YouTube terecht.