Waarom we het Holebifilmfestival nog steeds nodig hebben

Op 10 november werd in het provinciehuis Vlaams-Brabant het startsein gegeven voor het Holebifilmfestival dat de provincie deze maand organiseert. Van 10 tot 29 november staan er 45 voorstellingen op het programma op verschillende locaties. Leuven is het ankerpunt van het festival.

De afgelopen jaren baande de holebifilm zich met onder meer The Danish Girl, Carol en La vie d’Adèle een weg naar een groter publiek en kaapte het zelfs prijzen weg op prestigieuze festivals. Dat mag dan een hele prestatie heten, toch kan bezwaarlijk worden gezegd dat het thema volledig en probleemloos geïntegreerd is in de filmindustrie.

Regisseur Bavo Defurne stuitte op weerstand toen hij vijf jaar geleden met Noordzee, Texas een film maakte over een homoseksuele relatie. ‘Het was een enorm gedoe om die twee jongens samen op de affiche te krijgen, de verdelers hadden schrik dat dat aanstootgevend zou zijn. De film is ook niet vaak op tv gekomen omdat sommige zenders het niet familievriendelijk vonden.’

Dubbele discussie

Dat het filmfestival exclusief op holebifilms gericht is, erkent natuurlijk de nood om bijzondere aandacht te schenken aan het thema. Maar houdt de term ‘holebifilm’ de marginale positie niet net in stand? In plaats van te spreken over westerns, thrillers en superheldenfilms waarin toevallig holebi’s opduiken, wordt een aantal films nog steeds onder dezelfde emancipatorische vlag geplaatst.

‘Dat speelt zozeer mee dat ik soms over mijn nieuwe film Souvenir aan de mensen moet uitleggen: het is geen homofilm hoor’, zegt Defurne. Al erkent hij dat het label een noodzakelijk kwaad is. Defurne vergelijkt het met een fietspad: ‘Een fietspad is er voor de veiligheid van de fietsers. Je kunt de situatie omdraaien en zeggen: de fietsers moeten maar beter opletten in het verkeer, maar zo werkt het niet voor een zwakke weggebruiker in het maatschappelijke en culturele leven.’

‘Ik denk dat het label een bepaald soort van strategisch nut heeft’, zegt Anneleen Masschelein, professor Culturele Studies aan de KU Leuven. ‘Het is altijd een dubbele discussie: het kan een identiteit creëren voor een groep, maar is het doel anderzijds niet gewoon aanvaarding, dus het loslaten van die labels?’

‘Veel filmmakers die holebifilms maken, gebruiken die term niet graag meer’, zegt Frederik Dhaenens, die de representatie van holebi’s onderzoekt aan het Centre for Cinema and Media Studies. 'Een veel voorkomend discours is dat films met een holebi- en transthematiek dat aspect als enige herkenbare thematiek dreigen over te houden wanneer ze een term als ‘holebifilm’ gebruiken. Anderzijds is de term een manier om in het publieke discours snel duidelijk te maken dat er holebi’s in voor komen. De industrie is zich daarvan bewust.’

Sterke terugkeer

De holebifilm mag vandaag dan aan ademruimte gewonnen hebben, toch is er nog een lange weg te gaan. ‘In de jaren 60, 70 en 80 zijn er heel choquerende dingen gemaakt die nu niet meer zouden kunnen’, vindt Defurne.

Veel heeft volgens Masschelein te maken met een conservatisme dat er kwam na de aidscrisis in de jaren 80. ‘Voor mij waren de jaren 90 ongelooflijk conservatieve jaren waarin veel dingen zijn teruggedraaid.’ Dat kan verklaren waarom het homohuwelijk pas zo laat werd gelegaliseerd. België was wereldwijd na Nederland het tweede land dat het homohuwelijk invoerde, en dat in 2003.

Toen in 2001 de eerste editie van het Holebifilmfestival werd georganiseerd, was er dus zelfs nog geen sprake van. Dieter Vandoren, mede-organisator van het festival, heeft veel zien veranderen. ‘Zowel in de samenleving als in het filmaanbod. In de samenleving is het holebi-transgenderthema sowieso een pak meer geaccepteerd geworden, al moeten we erover blijven waken dat die positieve trend zich voortzet.’

Al is Vlaanderen dan weer geen voorloper op het vlak van de holebifilm. Voor de financiering van je film blijf je als maker erg afhankelijk van de subsidieaanvragen bij de Vlaamse overheid. ‘Dat kan een voor- of een nadeel zijn’, erkent Defurne. ‘In tegenstelling tot ons werkt Amerika bijvoorbeeld vooral met een mecenaat. Films maken en festivals organiseren is daar meer afhankelijk van privéfinanciering. Dat zorgt voor een erg divers aanbod.’

‘In Amerika is er geld en ruimte om dingen te maken die nog niet gemakkelijk in een kleiner circuit gemaakt worden’, zegt ook Anneleen Masschelein. Zij gelooft dat Amerika een prominente rol kan spelen in de opmars van de holebifilm. ‘We hebben altijd de neiging om te denken: Hollywood is zo mainstream en maakt enkel grote producties en stereotype mannelijke films. In de realiteit is Hollywood natuurlijk divers en zijn er ook progressieve stemmen.’

To holebi and beyond

Toch ziet ook Vlaanderen de laatste jaren vaak holebipersonages opduiken in films, zelfs in grotere producties als Rundskop en Safety First. ‘Nu de dagelijkse soaps toch wel meer genuanceerde transgender- en holebikarakters en -personages opvoeren, kan je zeker niet meer over een soort hokjesdenken of over clichébeelden gaan spreken’, is Vandoren positief gestemd. Al mag je volgens Dhaenens niet vergeten dat de makers van de bedoelde soap, Thuis, geen transactrice vonden om de transgenderrol van Kaat op te nemen.

Op de openingsavond werd bij de organisatie voorzichtig de utopie uitgesproken dat het festival binnen enkele jaren niet meer nodig zou zijn. Dhaenens is realistischer: ‘Onze progressieve maatschappij blijkt toch ook heteronormatief. Er wordt onbewust nog steeds graag aandacht geschonken aan ‘normale’ mensen.’ ‘De holebifilm blijft voorlopig wel een niche’, vindt ook Defurne. ‘Wanneer

Carol

wordt getoond op de vliegtuigen, knippen ze nog steeds de kussen eruit. Bij

Titanic

gebeurt dat niet. Zolang je niet evenveel kansen krijgt in het reguliere circuit, zal zo’n filmfestival voor holebifilms nodig blijven.’