Toon ons meer de persoon in de rolstoel, aub

Je hebt het misschien al gehoord of gelezen: enkele weken geleden werd komiek William Boeva op straat hardop uitgelachen door twee tieners omdat hij in een rolstoel zat. Schokkend, maar jammer genoeg geen zeldzaam gebeuren. Boeva zelf wijt dit aan een vorm van segregatie die nog altijd in onze samenleving heerst.

In Laat deelt hij mee hoe leerlingen in het buitengewoon onderwijs te weinig in contact komen met kinderen zonder beperking en vice versa. Dit zorgt ervoor dat mensen met een beperking vaak onzichtbaar blijven voor een groot deel van de bevolking. Series en films bieden een toegankelijke manier om meer inclusiviteit te tonen, maar de manier waarop mensen met een beperking weergegeven worden, is helaas vaak gebrekkig.

Meer dan het aftikken van een diversiteitsvakje

Een van de meest moeiteloze manieren waarop meer zichtbaarheid gegeven kan worden aan minderheden is via films en series. Zo kwam recentelijk het derde seizoen van de populaire Netflix-serie Sex Education uit, een serie die al eerder werd geprezen voor haar seksueel en etnisch diverse cast. De producers stopten hielden het daar niet bij. Zo is een van de personages, Isaac, een rolstoelgebruiker die de kijker al sinds een welbewust gewiste voicemail in seizoen twee intrigeert.

In een interview met de BBC sprak George Robinson, de acteur die de rol van Isaac vertolkt, over het belang van zijn rol voor de zichtbaarheid van beperkingen op tv. Hij ging specifiek in op het zelfvertrouwen en de spitsvondigheid van zijn personage die er onder meer voor zorgen dat hij een potentiële liefdeskandidaat is voor het centrale personage Maeve Wiley.

Veto sprak met een KU Leuven studente, Blackbird*, die zelf ook in een rolstoel zit. Ze vertelde over de nood aan goed opgebouwde personages die meer betekenen voor een serie dan het aftikken van een diversiteitsvakje. Een personage met een beperking wiens hele verhaallijn draait rond die beperking is geen accurate weergave van de werkelijkheid. Blackbird zelf ziet haar beperking veel meer als een fysiek kenmerk en herkent zich niet in de personages die als damsel in distress het beste maken van hun 'beperkte leven'.

Zorgen of vallen voor

Sex Education staat erom bekend om zonder veel voorwendsels het ruime spectrum van seksualiteit en genderidentiteiten in beeld te brengen en slaagt daar ook in in haar derde seizoen. In een vertederende scène tussen Maeve en Isaac breekt de serie het lang gevestigde cliché dat mensen met beperkingen reduceert tot een aseksueel bestaan. Een haast moeiteloos gesprek over Isaacs seksuele potentieel maakt komaf met het beeld dat de kijker meestal voorgeschoteld krijgt.

Het voorbeeld bij uitstek van die aseksuele trend vindt Blackbird terug in Me Before You: 'Hij is niks meer dan zijn rolstoel.' De film vertelt het verhaal van Louisa Clark, die ingehuurd wordt om de zorg voor William Traynor op te nemen nadat hij grotendeels verlamd raakte door een ongeval. Wat problematisch is aan de film, is dat het verhaal eigenlijk toont hoe we dit soort liefde bestempelen als uitzonderlijk; het is bijzonder en zelfs 'moedig' dat Lou überhaupt zou kunnen vallen voor Will.

Isaac daarentegen gaat voorbij aan de limieten van zijn rolstoel en weet the hottest chick in town te strikken en zelfs op gelijke voet te komen met Otis wanneer het om zijn kans bij Maeve gaat. Zowel Isaac als Otis blijken niet meer dan verliefde jongens te zijn die domme dingen doen om zichzelf te bewijzen. Echt baanbrekend hier is hoe een rolstoel duidelijk geen verschil creëert in seksueel verlangen of de mogelijkheid om dat verlangen in te lossen.

Waarom zijn er dan zo weinig personages als Isaac te vinden voor de kijker? Volgens Blackbird heb je pas een goed personage geschreven wanneer het niet essentieel is voor het verhaal als die al dan niet een beperking heeft. 'Een verhaal als Harry Potter zou niet fundamenteel veranderen als Hermelien in een rolstoel had gezeten.' Nog te veel personages worden echter in de veelzijdigheid van hun karakter letterlijk beperkt door hun beperking.

Beeld versus zelfbeeld

Waar men vaak niet bij stilstaat, is dat het beeld dat gecreëerd wordt van mensen met een beperking ook de norm is die zij zelf opgelegd krijgen. Zo worden ze aangeleerd om naar zichzelf te kijken door een lens die hen vaak als undoable en eeuwig lijdend voorstelt. De gevolgen daarvan op het vlak van zelfbeeld kunnen enorm impactvol zijn. We mogen niet vergeten dat hoe mensen naar zichzelf kijken, beïnvloed kan worden door de blik van buitenstaanders en mediarepresentatie.

In 2020 verscheen op VTM het programma Cupido Ofzo, een show waarin acht mensen op zoek gaan naar de liefde ondanks dat ze daarin 'gedwarsboomd worden door hun beperking of stoornis', dixit VTM. Blackbird merkt daarbij terecht op: 'Het is ondenkbaar dat een serie als Too brown to get down, over zwarte mensen die enkel elkaar mogen daten, ooit van de grond zou komen'. Waarom dit dan wel een gepast programma zou zijn over mensen met een beperking, lijkt onmogelijk te verdedigen.

Series als Sex Education en Breaking Bad met Walter White Jr mogen dan een stap in de goede richting zijn, er is duidelijk nog een lange weg te gaan voordat ook het straatbeeld de morele norm uitdrukt waaraan we onszelf willen meten. Tot dan houden wij ons vast aan de moed van Blackbird die als een serieverslaafde vrouw door het leven gaat en 'even kieskeurig naar mannen kijkt als iedereen'.

*Blackbird is een fictieve naam.