Toneel achter tralies

De juiste deurbel vinden is alvast geen gemakkelijke opgave. Identiteitskaart afgeven, locker volproppen met spullen die niet mee naar binnen mogen. Daarna douane. ‘Loop nog eens door de metaaldetector?’ Opnieuw. ‘Doet u alstublieft uw schoenen uit?’ Het alarm blijft afgaan. ‘Shit, mijn sleutels zitten nog in mijn broekzak!’

Reeds 50 jaar lang wordt er theater gemaakt en gespeeld in de Centrale Gevangenis van Leuven. Het initiatief kwam er na een kerstspel in 1968 en bracht een wisselend gezelschap samen onder de noemer Leven Centraal. Vandaag de dag spelen zij nog steeds toneel binnen de gevangenismuren, voornamelijk voor familie maar sinds dit jaar ook voor de buurtbewoners. Om de vijftigste verjaardag te vieren van het gezelschap, dat uit gedetineerden en vrijwilligers bestaat, brengt de gevangenis een fototentoonstelling van Leven Centraal doorheen de decennia.

Showshank Redemption

We laten ons door de cipier begeleiden tot aan een splinternieuw gevangenisblok, waar binnenkort honderd gedetineerden in zullen huizen. Op dit moment zitten er ongeveer driehonderd langgestrafte mannen in Leuven Centraal. De nieuwe vleugel is nog niet in gebruik genomen en daar vindt de feestelijke bijeenkomst plaats.

Volgens Jan Das, regisseur van het gezelschap van 1968 tot 1993, was theater in de gevangenis meer dan een zoethoudertje: ‘Theater geeft gedetineerden meer levenskwaliteit. Gedetineerden krijgen als acteur het gevoel iets te kunnen, nog iets te kunnen betekenen, en worden op een creatieve manier voorbereid op het leven na hun straf. Voor velen een eerste stap in hun sociale re-integratie. Vanuit dit geloof werd het toneel opgestart, en dit geloof geldt nu nog steeds, waardoor het toneel al 50 jaar een vaste waarde is in de Centrale Gevangenis van Leuven.’

Dat wordt beaamd en benadrukt tijdens een panelgesprek met acteurs, regisseurs en vrijwillige actrices uit Leven Centraal. Moderator Arne De Jaegere, VRT-journalist, ondervraagt Andy, Louis, Frank, Marijke, Erik en Karen. Ze brengen elk hun eigen verhaal over hoe ze het toneelgezelschap doorheen de jaren hebben ervaren.

‘Ik ben hier in 2006 aangekomen en kreeg meteen een onthaalbrochure in mijn handen geduwd. Vroeger speelde ik in het schooltoneel, dus toen ik in de brochure zag staan dat er een toneelgezelschap bestond, was het meteen prijs. Ik ben begonnen als ‘Kind 2’ maar ondertussen heb ik alle mogelijke rollen en leeftijden mogen spelen en ben ik toe aan mijn twaalfde toneelstuk’.

‘Van oktober tot maart wordt er gerepeteerd, verzonnen en vooral heel veel ruzie gemaakt over het toneelstuk. Maar ik zou het voor geen goud willen missen. Het zijn die momenten waarop je de gevangenis even vergeet, na al die jaren zijn wij met de vrijwilligers ook een hechte familie geworden en er is een andere sociale dynamiek.’

‘Als ik iets zal missen uit het gevang, dan zal het wel toneel zijn. Mensen zijn bang van cultuur als ze binnenkomen en houden van cultuur als ze terug buitengaan.’

Meer dan een zoethoudertje

Karen, coördinator hulp- en dienstverlening, beaamt hoe onmisbaar theater is geworden in de Leuvense Centrale gevangenis: ‘Het is een moment van ontsnappen, als het ware. Je leert om te gaan met bepaalde vrijheden. Toneel bereidt onze gedetineerden voor op een leven na de gevangenis.’

De mannen op het podium knikken instemmend: ‘We worden er allemaal mondiger van. Wanneer we vrijkomen en moeten solliciteren voor een nieuwe job, zijn er zelfs mensen verbaasd dat we zo welbespraakt zijn.’

Volgens Koen Geens, minister van justitie, zouden mensen ‘buiten’ moeten beseffen dat zij ook ‘binnen’ zouden kunnen zitten. ‘Het is iets dat iedereen kan gebeuren. We moeten dus naar onszelf leren kijken en naar een rehabilitatie van gevangenen. Eind 18de eeuw hebben we de doodstraf moeten loslaten en ik denk dat over 200 jaar we ook de gevangenis zullen moeten loslaten.’

Minister Geens noemt het theater bezoeken in de gevangenis verder ‘het mooiste deel van zijn bevoegdheid’. Voor hem is Leuven Centraal ‘niet zomaar een wachtkot’. ‘Het is menselijk, het is een plek waar je als gevangene leert om terug in de beschaving te komen. Leuven is één van de gids instellingen geweest op dat vlak’. Hij geeft ons nog snel een tip mee: ‘Ga eens naar een misdienst in de gevangenis op Kerstmis. Dat is spectaculair!’