Spoiler: Dune blijkt toch niet verfilm­baar, zo toont Part Two

Dune Part Two doet het verhaal van Paul Atreides verder uit de doeken. Zo integreert hij in de lokale bevolking van Arrakis, de Fremen. Ondertussen doet de vijandelijke Harkonnenfamilie er alles aan om Paul en zijn religieuze beweging de kop af te rukken. Vele zanderige actiescènes en een ritje op een zandworm later, drinkt Paul een felblauw goedje – the water of life – en transformeert hij in de Kwisatz Haderach, die zowel verleden als heden kan overzien. 

Beangstigd door zijn daaropvolgende visioenen van een bloederige heilige oorlog twijfelt Paul om zijn wraakplan voort te zetten. Maar wanneer de Harkonnens nogmaals de aanval inzetten, besluit hij zijn volle potentieel als religieuze messias te benutten. In de ontknoping maakt hij komaf met de Harkonnens en de Emperor, trouwt met diens dochter en oogst de overwinning. Opgeruimd staat netjes, niet? 

Veel stof, maar geen catharsis

Jammer genoeg voelden onze ogen zelf nogal zanderig na deze cinematografische rollercoaster. Nog verrassender dan de teleurstelling van de film zelf, waren de lovende reacties van andere recensenten. Toegegeven, er is veel om vrolijk van te worden: visueel speelt de film op een hoog niveau, waardoor je helemaal wordt meegezogen in het zandlandschap van Arrakis. 

Prachtige muziek en sound design en een goed presterende sterrencast maken het allesbehalve een slechte film. Maar ben je op zoek naar een sterk, gelaagd en waterdicht plot, dan kom je van een kale reis thuis. 

Of anders geformuleerd: het plot is te sterk, want het blaast de personages van bordkarton zonder problemen omver. In het eerste uur koester je nog de hoop dat er naar iets toegewerkt wordt, maar de catharsis blijft eigenlijk uit. Het lot van Paul en de Fremen ligt nooit echt in de weegschaal: geen enkele keuze die Paul maakt verandert iets. 

Uiteindelijk kiest Paul dan wel om als messias de religieuze beweging te leiden naar diens destructieve pad, maar schijnbaar alleen omdat het plot hem dat opdraagt. Zelf zegt hij helemaal geen waarde te hechten aan de beweging, die toch gebaseerd is op een valse profetie. 

Lege doos

Op het einde van de dag zijn al die uitspraken echter een lege doos. Ze trekken toch naar het zuiden om de strijd te ontketenen en Paul wordt er uiteindelijk alleen maar beter van. De charachter arc van bescheiden good guy naar sluwe politicus ligt er voor het oprapen, maar de film kan ons er niet van overtuigen om met Paul mee te voelen.

Ook andere personages zijn conceptueel sterk, maar breken nooit uit hun gepolijste omhulsels. Fremenleider Stilgar en zijn trawanten zijn zodanig een karikatuur van 'religieuze fundamentalisten', dat het haast komisch wordt. Pauls moeder Jessica praat dan weer voortdurend met haar ongeboren dochter alsof ze een voetbalmatch becommentarieert. 

Aan de andere kant van het conflict zijn de Baron en zijn neefje Feyd-Rautha angstaanjagend genoeg, al missen ook zij diepgang. De Emperor Chadam en zijn dochter Irulan krijgen niet genoeg schermtijd om tot hun recht te komen. Alle sluwe plannen worden afgedramd, toch voel je de spanning niet echt.

Vrijgevochten vrouw

Het enige personage dat echt kan overtuigen is Chani, gespeeld door Zendaya. Villeneuve transformeert hier het eerder passieve achtergrondpersonage uit de Dune-boekenreeks in een vrijgevochten, vaak cynische, maar vooral erg menselijke vrouw. Haar emoties en motivaties zijn geloofwaardig, je voelt de diepgang – en dat steekt fel af tegen die van Paul, met wie ze de meeste schermtijd deelt. 

Op het einde van de film, nadat Paul zich verlooft met Irulan, vertrekt Chani ontgoocheld en in tranen. Dat is een pakkend beeld om mee te eindigen, maar het voelt ironisch als je beseft dat geen enkele andere persoon in dit verhaal zelfs maar een greintje van die emotie bezit. 

Een onmogelijke verfilming

In de romans van Frank Herbert zijn de personages natuurlijk ook eerder oppervlakkig en koel: ze zijn slechts spreekbuizen voor grote filosofische concepten. Dune als boek is een onnavolgbaar meesterwerk in zijn eigen recht, en Herberts ideeën over macht, religie, menselijkheid en klimaat zijn veel te groot om in een hersenpan te passen. En net dat is wat het onverfilmbaar maakt, niet de gigantische zandwormen of ruimtetuigen. Dat is zoals Nietzsches Aldus Sprak Zarathoustra verfilmen met Brad Pitt in de hoofdrol, en verbaasd zijn als 's mans ideeëngoed in elkaar zakt als een onsmakelijke pudding. 

Net als de boekenreeks werpt de film allerlei interessante thema's op, zoals fundamenalisme en de corrumperende kracht van de macht en gierigheid. Maar in een poging die zaken over te brengen breekt ze voortdurend de show don't tell-regel. 

Een goede film hoeft niet aan de lezer uit te leggen waar het over gaat. Die hoeft je niet te vertellen dat een religieuze oorlog gruwelijk is of een messias zijn niet benijdenswaardig. Ze hoeft de kijker niet te vertellen dat de zandworm (echt heel) groot is. Op momenten dat de visuals het eigenlijk moeten overnemen, kan Dune Part Two het vaak niet laten om het toch nog eens voor de kijker uit te spellen. 

Verdienstelijke poging

Dune werd al vaker onverfilmbaar genoemd en een zeer verdienstelijke poging van Denis Villeneuve later, geldt dat eigenlijk nog steeds. Sterker nog: alle lof aan de regisseur voor de manier waarop hij de personages uit het boek iets van leven wist in te blazen en alles in het werk stelde om de filmervaring onvergetelijk te maken. Hoewel het misschien zuur is voor liefhebbers van de boeken, is het prijzenswaardig dat Villeneuve toch iets verder keek dan een waarheidsgetrouwe verfilming en zijn eigen stempel wilde drukken. 

Of het script echter echt een kans had om aan de dwangbuis van diens bronmateriaal te ontsnappen, valt te betwijfelen. De belangrijke thema's die het boek aanhaalt, kunnen maar een volmaakte film opleveren als ze doorleefd worden door echte menselijke personages. 

Als Villeneuve het lef had gehad om het verhaal hélemaal om te gooien, had dat het resultaat waarschijnlijk beter gemaakt. Daarom moeten we niet verbolgen zijn over het feit dat deze film bestaat, integendeel. In deze tijden van oneindige remakes, is het zo goed als zeker dat Dune niet zal rusten. Tot men erin slaagt om Herberts duizelingwekkende universum te vatten in de troebele blik van een Hollywoodheld.