Recensie: Nicht Schlafen

Het werk van componist Gustav Mahler was een voorbode voor de Eerste Wereldoorlog, een symfonische vertaling van een onzekere en onstuimige periode. Alain Platel wil met Nicht Schlafen laten zien dat we ook nu in zo’n periode van naderend onheil zitten, van grote versnellingen en vragen die we nog niet kunnen beantwoorden. Dat wordt versterkt door het decor van Berlinde De Bruyckere, die met twee opgezette, gehavende paarden en een gigantische gescheurde deken als doek de verwoesting van een vooroorlogse zachtheid laat zien.

De voorstelling lijkt te beweren dat de huidige generatie vergelijkbaar is met die van de jaren twintig van de vorige eeuw: vitaal, gepassioneerd in haat en in liefde, krachtig in het voelen van zowel angst als vreugde. Maar we gedragen ons vaak meer als een generatie in depressie, ná een trauma, dan als mensen die gespannen wachten op wat komen gaat. Of misschien zijn we juist verlamd door naderend onheil.

Wankelende standaarden

Hoe kan de ingeslapen westerse samenleving van nu ooit dezelfde zijn als die van na de rauwe vorige eeuwwisseling, waarin cultuur bruiste, onder je neus nieuwe kunst ontstond en passie nog een geheime kwelling kon zijn?

Toch klopt er ook iets wél aan, als je niet uitgaat van een westerse maatschappij die zich veilig waant. Als je niet uitgaat van een groepering die zichzelf als standaard ziet, en daardoor niet ziet dat alle standaarden wankelen. Onder de negen performers zijn twee Congolezen, een Israëlier, een moslim, een vrouw. De duetten in het stuk doen sterk homo-erotisch aan, en niet gemakkelijk. Er wordt geen beeld opgeroepen van een groepering die veilig door het leven gaat. Als die al bestaat.

Aan het begin van de voorstelling zien de dansers eruit als vluchtelingen door het allegaartje van kleding dat ze dragen, en door de dekens die ze met zich meenemen. Plotseling gebeurt er van alles: ze dagen elkaar uit, scheuren elkaar - in wat een hele oorlog lijkt te duren - de kleding van het lijf, die ene vrouw vecht voor haar leven in een groep met acht mannen. Of in elk geval voor haar lijf.

Als het ergste gepasseerd is, steken ze elkaar in kleurige sportjasjes. Alsof ze weten dat ze samen verder kunnen, dat ze het overleefd hebben en iedereen er nu bij hoort. Ze hebben het gegeven paard, waar ze het mee moesten doen, in de bek gekeken en denken te weten dat het in orde is.

Wakker blijven

Dan ontstaat er echte chaos, sluimerende onzekerheid. Want als iedereen erbij hoort, wie kies je dan? Nu is die verwarring van onze tijd wel zichtbaar: je kunt iedereen liefhebben op Tinder, iedereen haten op je blog, maar ook voor niemand echt iets voelen. Dat laatste gebeurt niet in Nicht Schlafen. Het is een zoektocht, maar iedereen voelt de hele tijd, behalve in de slaap. Als ze hun hoofden neerleggen, in elkaar gedoken aan de zijkant van het toneel, zijn de performers even weg. Verder zijn ze alsmaar aanwezig, altijd wakker, als een wekker die elke drie minuten afgaat nadat je op snooze hebt gedrukt. Irritant en vermoeiend als je eigenlijk weg wilt zakken in een veilige droom.

Mahler was al ver in zijn volwassen jaren toen hij zijn meer profetische werk componeerde. Hij was een al oudere man die kon overzien waar al het bruisen en borrelen naartoe ging. Misschien is dat het probleem van Nicht Schlafen, of de oplossing. Zie de voorstelling niet als een beeld van onze tijd en omgeving door de ogen van iemand die er middenin staat. Het is het beeld van iemand met de kennis om vooruit te kijken, om het geheel te overzien. En die weet dat we wakker moeten blijven en onze ogen open moeten houden. Maar moet hij ons daar dan toe dwingen met onafgebroken beweging? Of zijn er betere manieren om een wake up call te veroorzaken? Misschien doet één haast onzichtbare niet-aanraking ons wel meer beven dan deze veelheid aan contacten en informatie.