Queer personages op het witte doek:  'Er zijn al heel wat stap­pen gezet, maar er is nog een grote groei­marge'

Op 5 november ging het jaarlijkse holebifilmfestival van start. Zo'n evenementen zijn volgens het festival nog steeds broodnodig, zei organisator Freddy Verkammen daar al over in Veto. Naar eigen zeggen stellen de organisators dagelijks vast dat dat het niet evident is voor jongeren om uit de kast te komen. 

Ook in de media blijken er nog uitdagingen. 'Er zijn al heel wat stappen gezet, maar er blijft nog een grote groeimarge', verklaart Paul Notelteirs, mediajournalist bij De Morgen. 

Bewogen geschiedenis

De LGBTQ+-representatie in media gaat er gestaag op vooruit. Tot de jaren zestig was er een periode van onzichtbaarheid omtrent LGBTQ+-personages. 'In Hollywood bestond er een production code, waarbij de sector een preventieve censuur oplegde', vertelt Alexander Dhoest, professor aan de UAntwerpen en juryvoorzitter van Holebi­kort. 'Daarna verliep er een parallelle evolutie waarbij zowel de holebi­beweging als queer cinema meer mainstream werd.'

Dhoest vertelt dat er begin jaren negentig een beweging op gang kwam van onafhanke­lijke queer films. 'Queer werd toen nog gebruikt als scheldwoord om een gemargina­liseerde groep aan te duiden. Vandaag wordt die term echter gebruikt in de community zelf, en dan vooral door jongeren.'

Als er toch representatie was, dan was die volgens Dhoest echter vaak gestereotypeerd. 'Homoseksuele personages werden vroeger heel sissy of "verwijfd" afgebeeld, en het liep vaak slecht af voor hen.' 

Zo'n stereotypen kunnen stigmatiserend werken, zegt ook Notelteirs. 'Als kind zag ik op televisie enkel personages die homoseksuele clichés bevestigden. Ik wist toen al dat ik niet hetero was, maar kromp telkens ineen bij het zien van die beelden en wou steeds zeggen: "Ja, maar, ik ben niet zo". Vandaag merk ik wel een evolutie in de goede richting bij kinderseries.'

Dat zegt ook Affie De Cooman, student Animatiefilm aan LUCA School of Arts. 'Bij animatiefilms of -series moet je soms overdrijven. Daarom zien personages er vaak gendered uit. In nieuwere films merk ik gelukkig dat er steeds meer tegen de stroom wordt ingegaan.' Zelf hoopt De Cooman in zijn toekomstige creaties gendernormen meer uit te dagen, al erkent hij dat dit niet altijd vanzelfsprekend is. 

Daarnaast benadrukt hij het belang van identificatie. 'Wanneer je een film maakt, moet je die altijd afstemmen op je doelpubliek. Het is belangrijk dat zij zich gerepresenteerd voelen in het verhaal dat je brengt. Anders loop je het risico dat mensen gekwetst worden. De kleinste nuance kan al een verschil maken.' 

Anders gekleurd

Vaak focussen films op de uitdagingen waar queer personages tegenaan lopen, zegt Dhoest. 'Queer films zijn vaak deprimerend, omdat ze slecht aflopen. Er zijn veel holebi's die gewoon komedies willen kijken, of een kerstfilm met een LGBTQ+-personage.' Ondertussen zijn er al heel wat series en films te vinden die de focus verleggen naar de andere kanten van het queer-zijn, al zijn ook die niet immuun voor kritiek. Ze lopen het risico om utopisch te zijn. 

Een voorbeeld van zo'n utopische serie is Anne+: bijna alle karakters maken deel uit van de LGBTQ+-gemeenschap. Homofobie krijgt bovendien geen of amper plaats in de serie. 'Homo­fobie over­komt de hoofdpersonages heel bewust niet. Iedereen mag zijn wie hij, zij of hen wil zijn en wordt daar nooit vreemd om aangekeken', zegt Hanna Van Vliet, regisseur Anne+, in een interview met de Nederlandse krant Winq.

Realistisch is het niet, maar toch is het nodig dat ook deze verhalen bestaan, zegt Notelteirs. 'Denk aan Call Me By Your Name, een film die zich afspeelt in de jaren tachtig  Toch komt de hiv-crisis er bijvoorbeeld niet in beeld.'

'Maar niet elke film moet alles doen', voegt Notelteirs daaraan toe. 'Ook bij heterofilms bestaat er een breed scala aan verhalen: van puur romantische films tot verhalen die maatschappelijke problematieken in beeld willen brengen', aldus Notelteirs. 'We mogen niet onderschatten dat queer verhalen die misschien klef aanvoelen, al een politiek statement maken door simpelweg te bestaan. Queer rechten zijn nog maar in enkele landen verworven, dat is nog steeds een sterke minderheid.'

Diversiteit behind the scenes

De vraag blijft of LGBTQ+-rollen ook door queer acteurs moeten worden vertolkt, en vice versa. 'Representatie is zo belangrijk, ook door acteurs die zelf queer zijn', benadrukt De Cooman.

Toch is het gevaarlijk om te eisen dat enkel queer acteurs die rollen mogen invullen; dat zou volgens Dhoest te beperkend zijn. 'Een filmmaker die toevallig queer is, zal ook niet enkel films over queerness willen uitbrengen, zegt ook De Cooman. 'Ik weet niet of ik mezelf als queer filmmaker zou bestempelen, ik vind het fijner om gewoon artiest te zijn.' Bovendien ontstond deze discussie nog maar recent. 'Het is een debat dat ik zelf heb zien evolueren en tien tot vijftien jaar niet eens bestond', aldus Dhoest.

'Diversiteit achter de schermen is cruciaal om de blinde vlekken die je zelf hebt zichtbaar te maken. Dat gaat van leeftijd tot gender, culturele achtergrond, seksuele oriëntatie, religie...', vertelt Notelteirs nog. 'Zo kom je uiteindelijk tot betere en realistischere verhalen.'

'Het belangrijkste daarbij is gewoon dat je meer een inside-perspectief kan krijgen', voegt Dhoest eraan toe. 'Dat hangt samen met de stereotypering van vroeger, die er vaak insloop omdat er enkel vanuit een blik van buitenaf gekeken werd. Het is een stukje van de puzzel.'

Labels zijn niet altijd negatief

Mediaproducten worden al snel onder het label 'LGBTQIA+' geplaatst van zodra er element­en van queerness getoond worden, zegt Notelteirs. Maar dat heeft zowel voor- als nadelen.  'Als je jong en queer bent, ga je daar vaak bewust naar op zoek. Labels kunnen dan zeker nuttig zijn,' vertelt Notelteirs. Het bestempelen van media als queer helpt kijkers om de films te vinden waarin ze zichzelf herkennen en werkt op die manier positief. 

Toch haalt Notelteirs ook de nadelen van deze labels aan. Voor hem knelt het schoentje bij verhalen die een queer hoofdpersonage hebben, maar waar het verhaal niet begint en eindigt bij het queer zijn. ‘Series met enkel heteroseksuele personages noemen we ook geen straight reeks.' 

Grote bioscopen

Een queer protagonist spreekt nog steeds een meer nichepubliek aan, zegt Dhoest. 'De protagonist moet lijken op het doelpubliek dat de makers zich inbeelden, en dat publiek is vaker dan niet hetero,' legt Dhoest uit. 

Ook De Cooman benadrukt dat de focus bij mainstream animatiefilms ligt op het behalen van goede kijkcijfers: 'In de volwassenenindustrie is er al meer ruimte voor diversiteit, al is er überhaupt weinig animatie voor volwassenen, behalve auteursfilms, maar die zijn heel niche. Dat is niet wat er in de grote bioscopen gedraaid zal worden.'  

De ideale representatie? 

Volgens Notelteirs is de ideale representatie een combinatie tussen kleffe, geromantiseerde tienerliefde, zoals in Heartstopper, en een maatschappijkritische toon. Hij vindt het nodig dat er films zijn die hetero's informeren over de ervaringen van queer personen. 

Voor De Cooman is de ideale representatie dan weer eerder een die stereotypes in vraag stelt. 'Stereotypen mogen niet bevestigd worden, want hoe meer je ze bevestigt, hoe sterker je ze maakt.' Voor hem moeten films en series vooral genuanceerd zijn. 

Dhoest ten slotte: 'We mogen niet te snel en te radicaal roepen dat iets fout is, want voor sommigen kan dat hun beeld ten slechte veranderen. Wat een film voor iemand betekent is echt verschillend van individu tot individu.'