Posterproject Absent Images: het spijt ons, vluchtelingen

Sarah Vanhee (°1980) ontwierp vijf posters waarmee ze vluchtelingen klaar en duidelijk aanspreekt. Zo staat onder andere “Het spijt ons dat we niet alle mensen gelijk behandelen” in grote Arabische letters te lezen. Met haar enigszins provocerende actie mikt Vanhee vooral op de Europese burgerbevolking: “We moeten constateren dat er vanuit de politiek geen enkele oplossing komt die maar enige steek houdt.”

De aftrap van het project was op 22 maart. Door de terroristische aanslagen in Brussel die dag liep de verspreiding van de posters vertraging op, maar Vanhee dacht zeker niet aan uitstel. “Ik denk dat het net verwarrend of niet coherent was geweest om er niet mee door te gaan. Het is niet omdat die terroristen en heel veel vluchtelingen toevallig dezelfde taal spreken, dat we ze over één kam moeten scheren.”

Virale verspreiding

“Onder andere in Gent, Leuven, Mechelen en Antwerpen worden posters uitgedeeld. Daarnaast werken ook sociale partners mee. De bedoeling is dat het project zich onder culturele instellingen verspreidt, maar dat het echt voor een breed publiek zichtbaar is,” vertelt Natalie Gielen van Manyone, de organisatie die het project ondersteunt. Verder rekent ze op de Facebookpagina ‘Absent Images’ voor een virale verspreiding.

Vanhee zelf is alvast tevreden: “Mensen nemen spontaan posters mee en hangen ze op bij een organisatie. De actie begint zo langzaam te circuleren op een manier dat ze niet meer helemaal onder onze controle valt. Ik probeer mij zelf dan ook zo weinig mogelijk aan de actie te verbinden, zonder er niet verantwoordelijk voor te zijn. Vooral de boodschap is belangrijk.”

“Deze week zetten we echt in op Gent,” legt Gielen uit, “en tijdens het Kunstenfestivaldesarts in mei focussen we op Brussel.” In de loop van de huidige actie plant Vanhee bovendien naar de vluchtelingenkampen in Calais en Duinkerke te rijden. “We willen begrijpen wat die boodschap voor hen betekent en wat de strategische plekken zijn om daar posters te hangen, zodat ze ook de Franse bevolking bereiken,” zegt Vanhee.

De zwijgende meerderheid

Absent Images zinspeelt op de afwezigheid van goede, duidende beelden, vertelt de kunstenares: “De foto’s van vluchtelingen die ons overspoelen, zijn wel heel belangrijk, maar komen niet verder dan een eerste shock van emotie. Ze informeren niet over de context of over de afgebeelde personen. Ze brengen ons in een positie waarin zowel zij als wij geobjectiveerd worden.”

Wie zijn die ‘wij’? “De actie is vertrokken vanuit een reflectie over posters in de publieke ruimte,” verklaart Vanhee. “Die posters spreken meestal het idee van een westerse core identity aan. Als je gebombardeerd wordt met posters van blanke halfnaakte vrouwen, wordt een soort ‘wij’ verondersteld waarin ik mij niet kan vinden. Parallel aan die vorm van advertentie ben ik met het project begonnen. Hoe worden wij in de publieke sfeer aangesproken als een collectiviteit, en gaan wij daarmee akkoord of niet?”

Vanhee neemt die ongedefinieerde ‘wij’ als uitgangspunt van de verontschuldigingen op de posters. Het is een zwijgende meerderheid die ervan afziet stelling te nemen en het debat in de publieke sfeer aan te gaan. Vanhee wijst op het belang daarvan: “De discussie mag zich niet tot de kranten beperken, want daar gebeurt het niet. De integratie van migranten in onze samenleving zal vanuit de Europese burger moeten komen.”

“Toen ik met vluchtelingen sprak,” gaat Vanhee verder, “kwam van hen ook de expliciete vraag om naast concrete hulp ook politieke druk te zetten. De posteractie is mijn antwoord daarop als kunstenaar. Zo kan denk ik iedereen wel zijn eigen manier vinden om mee voor beterschap in de situatie te zorgen.”

Arabisch

Arabisch is de hoofdtaal van de posters. Doordat we veelal geen jota begrijpen van het schrift reduceert het westerse netvlies dat tot een beeld dat zeker tegenwoordig een vaak negatieve lading draagt. Het Arabisch is echter wel de moedertaal van pakweg tachtig procent van de vluchtelingen die hier aankomen.

Niet alleen wat de taal betreft, is er volgens Vanhee sprake van een grote kloof: “De aanwezige pluraliteit binnen de maatschappij kan je niet meer ontkennen, maar op één of andere manier wil het oude Europa die nog niet erkennen. Als je in Brussel in de bus zit, ben je als blanke autochtone Belg in de minderheid. Dat is de toekomst van Europa: hoeveel grenzen en muren we ook gaan bouwen, legaal of illegaal geraken die mensen hier. Ze zijn er. Het is een kwestie van ja zeggen tegen die realiteit.”

Natuurlijk spreken niet alle vluchtelingen Arabisch. Vanhee: “Ook andere talen die zij spreken, zoals het Pashto, Farsi en Koerdisch, zijn aanwezig op de poster, samen met het Engels en de belangrijkste talen in België. Ik heb er niet voor gekozen om de boodschappen willekeurig eerst in het Arabisch te zetten, maar om bewust vanuit de politieke realiteit te vertrekken.”

Reacties

De reacties van vluchtelingen zelf zijn positief. “Via Facebook hebben sommigen ons al bedankt,” vertelt de kunstenaar. “Maar reacties zijn natuurlijk heel individueel en voor een deel cultureel bepaald. Iemand die ons geholpen had met de vertaling in het Pashto, vond het bijvoorbeeld vreemd om te lezen dat iemand met een hogere status zich zou verontschuldigen tegenover iemand die eigenlijk lager staat binnen zijn maatschappij. Binnen onze ideologie van gelijkheid staan wij daar niet zo bij stil.”

Vanhee ziet dan ook een grote waarde in ontmoetingen tussen de verschillende culturen. “Het project is deels een actie in solidariteit met de vrijwilligers die zich op dagdagelijkse basis al inzetten. Het menselijk contact waar zij mee voor zorgen, is cruciaal. Zo wordt de vluchteling geen vreemde, maar gewoon iemand als jij en ik. Ik wil mensen juist daarom aanmoedigen om hen echt te leren kennen,” luidt haar advies om het zwijgen van de meerderheid te doorbreken.