Oriol Vilanova in Museum M: de kunst van het tentoonstellen

Sinds donderdag stelt de Spaanse kunstenaar Oriol Vilanova (°1980) ruim 2800 op de kop getikte postkaarten en vijfendertig vitrines tentoon in M-Museum. Zo is er één zaal van boven tot onder bekleed met "clichébeelden", zoals hij ze noemt. In een andere praalt voor een keer niet het kunstobject, maar tentoonstellingsmeubilair. De rol van het museale instituut is de rode draad in Vilanova’s oeuvre.

“Het feit dat hij grondig nadenkt over wat een museum is,” legt curator Valerie Verhack uit, “was voor ons één van de aanleidingen om samen met hem een tentoonstelling te organiseren.” Vilanova’s expo At First Sight betekent voor haar een verrijkende ervaring: “Hij deed ons stilstaan bij zaken die ons altijd heel conventioneel en evident leken. We moesten bijvoorbeeld geen bruiklenen aanvragen van kunstwerken, maar van vitrines.”

Dialoog

Aan de tentoonstelling gingen een atelierbezoek en heel wat gesprekken vooraf. Volgens Eva Wittocx, algemeen coördinator en curator hedendaagse kunst in M, is dat het vertrekpunt van het creatieproces van een tentoonstelling.

“Een curator bezoekt in eerste instantie veel tentoonstellingen en kunstenaarsateliers,” legt Wittockx uit. “Tegelijk koppelt hij de kennis die hij daar opdoet aan de beleidslijnen van het museum. Welke kunst en kunstenaars willen we brengen? De curator moet een match zoeken,” benadrukt Wittocx.

“Als die er is, wordt de kunstenaar gevraagd om de ruimtes te komen bezoeken. Dan ontstaat er tussen de curator en de kunstenaar een dialoog waarover de tentoonstelling kan gaan. We bekijken samen of die budgettair, praktisch en qua timing haalbaar is.”

Thematentoonstellingen

Die wisselwerking heeft een ander karakter bij groepstentoonstellingen, waarin verschillende kunstenaars één of meerdere werken presenteren. Het accent verschuift naar het overkoepelende thema en de evenwichtige samenstelling van kunstwerken.

Karen Verschooren (STUK) cureerde onder meer de laatste editie van Artefact, Up in the Air. “Ik zoek altijd naar een relevant hedendaags thema dat resoneert in de samenleving," legt ze uit. "De conceptontwikkeling en de research naar kunstenaars en werken lopen parallel en beïnvloeden elkaar wederzijds.”

“Het is belangrijk dat elk werk in de tentoonstelling tot zijn recht komt,” verklaart Verschooren. “Je wil de kunstenaars niet louter een illustratie laten worden van een uitgedacht verhaal. Lucky shots vermijden is daarbij een deel van mijn strategie. Ik zal zelden een werk van een kunstenaar opnemen als de rest van zijn oeuvre eigenlijk andere thema’s behandelt.”

“Verder moet er een evenwicht zijn tussen bestaand werk en commissie-opdrachten, tussen bekende en minder bekende namen. Sommige werken zijn heel sensorieel (spelen in op de zintuigen, red.) en spreken het publiek direct aan. Andere werken doen veeleer een beroep op het intellectuele vermogen. Al die werken zijn goed doordacht, maar komen op een andere manier binnen.”

Praktische haalbaarheid

De curator zorgt ook mee voor de concrete uitwerking. Wittocx: “Na het bedenken van de tentoonstelling bekijken we de productionele haalbaarheid. De technische leider weet waar we muren moeten bouwen en welke afstand de projector aankan. Vervolgens ontwikkelt het project zich verder, afhankelijk van de mogelijkheden. Soms moeten we het bijstellen.”

Initieel was Vilanova bijvoorbeeld van plan om vijftig vitrines in M te installeren, maar Verhack botste op praktische limieten. “Sommige instellingen konden hun vitrines niet uitlenen omdat ze die zelf nodig hadden,” vertelt de curator. “Daardoor moest de kunstenaar zijn plannen voortdurend bijsturen.”

In het voorjaar van 2014 wilde kunstenares Isabelle Cornaro een boomstronk die ze in een aquariumwinkel had gevonden, in haar expo in M integreren. “Toen dat ding hier binnenkwam, ontdekten we dat daarin insecten hadden huisgehouden. Een geïnfecteerd object kan je niet zomaar binnenbrengen in een museum dat ook oude kunst conserveert,” aldus Verhack.

Divers publiek

Niet onbelangrijk is ten slotte de aandacht van de curator voor de bezoekers. “Met de collega’s van publiekswerking wordt gekeken voor welk publiek de tentoonstelling interessant kan zijn en vanuit welke invalshoeken we gaan werken,” zegt Wittocx.

“Zo reiken we verschillende instrumenten aan om te begrijpen en waarderen waarover het kunstwerk gaat. Soms is er een audioguide, dan weer maken we een kinderquiz of voorzien we een filmpje van een interview met de kunstenaar in de zaal.”

Artefact zet elk jaar sterk in op rondleidingen die afgestemd zijn op specifieke doelgroepen. De jaarlijkse expo trekt in één klap gezinnen met kinderen, studenten en professionals aan. Verschooren ziet de diversiteit van de doelgroepen als een uitdaging. “Ik wil zeker niet toegeven op de complexiteit van het thema. Want daarin zijn kunstenaars juist sterk. Ze gaan niet simplificeren, maar thema’s in hun gelaagdheid naar buiten brengen.”