recensie> Theaterrecensie
Niets is een levensles
Een nihilistische jeugdroman omvormen naar een verteerbaar kijkstuk voor jongeren is geen gemakkelijke klus. ‘Niets’ levert het bewijs dat het niet alleen kan, maar ook belangrijk is.
De veertienjarige Pierre Anthon verklaart dat het leven geen zin heeft. Hij staat op, neemt zijn boeken en loopt rustig de klas uit. De Nwe Tijd/HETPALEIS bracht deze week Niets, een voorstelling gericht op kinderen en jongeren vanaf 11 jaar. Een gruwelijk verhaal over een nihilistische jongen en een klas die hem van betekenis voorziet.
Wanneer Pierre Anthon zich in de dichtstbijzijnde pruimenboom nestelt en vandaar voorbijgangers bekogelt met de betekenisloosheid van het bestaan, onderneemt de klas actie. Ze beslissen een Berg van Betekenis te bouwen waarop elk klasgenootje één voor één iets moet leggen dat voor hem of haar van betekenis is.
Steeds meer
Het klinkt en begint als filosofie voor kinderen van de flauwe soort. Niets blijkt minder waar: dit verhaal is onverbiddelijk wanneer het zich voltrekt. Waar een pen in het begin wel voldoende is, willen de klasgenootjes meer en meer. De Berg eist zijn tol en slokt de betekenissen op. Haar favoriete sandalen, het dagboek van een sul, Gerda’s hamster. Het dode lichaam van een zus, een vinger misschien?
De veelbekroonde jeugdroman Intet van Janne Teller, waarop het stuk gebaseerd is, kende geen gemakkelijke start. Bij publicatie werd het boek verbannen in thuisland Denemarken, waardoor het een decennium duurde voor het in het Nederlands vertaald werd en onze contreien binnensloop. De reden van deze initieel negatieve receptie heeft ongetwijfeld te maken met de gruwelijkheden die de tieners in het boek plegen - denk in de richting van fysiek geweld, grafroof, verkrachting - en de nihilistische ondertoon die zich als rode draad doorheen het verhaal weeft.
'Ze zeggen dat jullie hier te jong voor zijn', wordt in het begin aan het publiek gezegd. Is dit stuk echt voor kinderen?
We zien op scène geen klasgenootjes, geen boom en geen Berg. Geen gruwelijke, plastische taferelen maar een groep acteurs die ons Niets komt vertellen. De vertellingen worden moeiteloos afgewisseld met verbeeldingen, een afwisseling die voor tempo zorgt. Op het moment dat Rikke-Ursula met de blauwe haren haar identiteit moet prijsgeven, raken de acteurs ook onderling in conflict. Tim David hekelt dat ze de kinderen proberen te overtuigen van betekenis, maar dat alles op het podium nep is. De afgeknipte blauwe lokken zijn immers slechts extensions.
Ze eisen dat actrice Judith De Joode daarom haar echte haren opoffert. Want wat heeft het voor zin te doen alsof? Judith wil op haar beurt dat haar collega Laura Mentinck haar borsten toont, wat na fysieke dwang en een indringende schreeuw ook gebeurt. De zaal vol jongeren en pubers is muisstil.
Filosofie voor kinderen
‘Ze zeggen dat jullie hier te jong voor zijn’, wordt ons in het begin nog meegegeven. Het is dan ook bijna niet te geloven dat dit een stuk voor kinderen is. Regisseur Freek Vielen wil iets vertellen over de extremen van het niets en het alles. Hoewel de gruwelijkheden die daarbij horen soms wat van een politiek statement hebben, stelt deze voorstelling de vragen die jong én oud al eeuwenlang bezig houden en met elkaar verbindt.
De acteurs doen dat op onwaarschijnlijk verstaanbare en heldere manier. Aan de ene kant zien we het nihilisme verpersoonlijkt in een jongetje voor wie enkel de waarheid dat er niets van betekenis is, betekenis heeft. Aan de andere kant zien we het in de vorm van een tevergeefse Berg van Betekenis die steeds meer van zijn bouwers verlangt.
'Het is of niets, of alles tevergeefs. Dat er tussen beide uiteindelijk niet veel verschil is, hadden de kinderen heus wel door'
Het verhaal speelt met die dubbelzinnigheden en brengt ze uiteindelijk samen in een verwoestende brandstapel die zowel Pierre Anthon als de Berg in vlammen doet opgaan. Het is of niets, of alles tevergeefs. Dat er tussen beide uiteindelijk niet veel verschil is, hadden de kinderen heus wel door.
Toch hoop
Hoewel Vielen speelt met de brontekst, door zijn acteurs er kritiek op te laten uiten tijdens de voorstelling en hen zelfs laat contempleren of ze dit stuk wel zouden moeten spelen, is de meta-dimensie niet de belangrijkste toevoeging.
Waar de oorspronkelijke roman een ontegensprekelijk zwartgallig einde kent, dat menig lezer met een naar gevoel opzadelt, kiest Vielen voor een ander einde. Opnieuw is de grens tussen personage en acteur troebel, maar dat maakt de boodschap er niet minder om. Het nihilisme ruimte uiteindelijk plaats voor een kleine flinter van een emotie die zowel voor de personages op het podium als voor de jonge kijkers in de zaal belang heeft: hoop.
