Navraag: Thomas Vanderveken

Thomas Vanderveken komt ons oppikken in de inkomhal van de VRT. Hij excuseert zich: de redactievergadering van zijn Canvas-talkshow Alleen Elvis blijft bestaan is uitgelopen. “Ik moet nog even de knop omdraaien,” vertelt hij lachend. “We zijn volop aan het brainstormen over het decor en ik durf daar nogal in opgaan.”

“Alleen Elvis” heeft een uniek format. Jullie kiezen voor een interview met slechts één gast.
Thomas Vanderveken: “Alleen Elvis is heel anders dan de meeste praatshows, waar gasten vaak kort en volgens een vooropgesteld script moeten antwoorden. Wij hebben het “moeten” zo veel mogelijk uit het programma gehaald, net omdat die vrijheid vaak ontbreekt op televisie.”

“Televisie vervalt vaak in een reproductie van clichés, omdat die nu eenmaal een groter publiek aanspreken. Alleen Elvis geeft gasten echter de kans genuanceerd te antwoorden en het publiek iets laten ontdekken wat out of the ordinary is.”

Van “Alleen Elvis” tot “Steracteur Sterartiest” en “Vlaanderen Vakantieland”: je hebt een uiteenlopend palmares. Ooit iets tegen je zin aangenomen?
Vanderveken: “Ik vind dat allemaal heel geestig. Neem nu bijvoorbeeld Steracteur Sterartiest. Dat werd live uitgezonden. Van zodra de begintune de hele machine achter de schermen tot leven wekte, gaf dat elke keer opnieuw een graaf gevoel.”

“Alleen, het is show business van een ondraaglijke lichtheid. Als je zoiets presenteert, hangen mensen daar connotaties van hersenloosheid aan. Ze kunnen niet begrijpen hoe je zowel Stan Van Samang kan aankondigen als Ludwig van Beethoven op Klara. Dat wordt dan een spreidstand genoemd, maar het enige waar ik naar kijk is of het in zijn genre iets goeds is.”

Gemiddeld

Je hebt eigenlijk piano gestudeerd. Ooit spijt gehad dat je daar niets mee hebt gedaan?
Vanderveken: “Niet echt, want het was nooit mijn bedoeling concertpianist te worden. Ik wilde gewoon op een podium goed muziek kunnen maken samen met andere mensen. Na het middelbaar had ik het ook gehad met de gewone passieve onderwijsvormen. Ik wilde iets doen en koos daarom voor het conservatorium.”

“Stiekem hoop ik het toch ooit weer op te pikken. Al is mijn niveau er wel ontzettend op achteruit gegaan. Terwijl ik vroeger nog meekon in het peloton van de Ronde van Frankrijk, kan ik nu geen kermiskoers meer uitrijden (lacht).”

Pianisten staan gekend om hun staalharde discipline. Nam de opleiding een beslag op je leven?
Vanderveken: “Het vergt tijd wanneer je iets echt goed wil doen. Als je de beste historica van het land wilt worden, kom je er ook niet door in de aula in je neus te peuteren. Op het conservatorium is het natuurlijk wel zo dat je tussen mensen zit die allemaal al goed zijn. Als je iets wil betekenen, moet je internationaal bij de besten horen. Je komt er niet met gewoon gemiddeld te zijn.”

“Je kan een gemiddelde boekhouder zijn en perfect op die manier leven. Een gemiddelde pianist daarentegen kan hooguit wat gaan lesgeven. De keuze voor een kunstberoep impliceert daarom een soort passie waarvoor je iets anders opgeeft.”

Uiteindelijk belandde je al tijdens je opleiding bij JIM.
Vanderveken: “Ik weet nog goed dat ik bij JIM ging solliciteren met een Klarasticker op mijn agenda (lacht). Peter Hoogland (oprichter JIM , red.) heeft me daar geweldig mee uitgelachen. Maar toen al waren dat voor mij twee aparte werelden die elkaar niet hoefden uit te sluiten.”

“Ik heb bij JIM eigenlijk alles geleerd. We zijn toen vertrokken van het witte blad en drie maanden later moest er een zender zijn. Van camerawerk, tot decors knutselen en monteren: we deden het allemaal zelf. Ik kwam toen van het conservatorium, dat was een erg gesloten setting. JIM heeft mijn wereld open geslagen.”

Moet er meer worden ingezet op de brug tussen populaire en klassieke muziek?
Vanderveken: “De uitvinding van de microfoon is in dat opzicht een belangrijke breuklijn geweest. Die maakte de reproductie van muziek mogelijk en daardoor raakte de live uitvoering van niet-versterkte muziek, hence klassieke muziek, een beetje in de verdrukking.”

“Symfonische muziek werkt opgenomen niet zo goed. Eenvoudigweg omdat die daar niet voor is gemaakt, maar live moet worden gespeeld. Het versmelten van de verschillende klankkleuren hoort thuis in een concertzaal. Dat kan niet zomaar worden gereproduceerd door luidsprekers.”

Snobisme

Klara lijkt zich soms eerder op een elitair publiek te richten. Zit daar ook een deel van het probleem?
Vanderveken: “Dat is de vraag van de kip of het ei. Luisteren er weinig mensen omdat Klara elitair klinkt? Of klinkt Klara elitair omdat je er niets van kent? Als ik op Studio Brussel naar een nicheprogramma zou luisteren over deep house, ben ik ook niet mee. Dat is hippe muziek, dus noemen we het niet elitair, maar eigenlijk is dat je reinste snobisme.”

“De mensen van Klara willen niets liever dan dat iedereen naar Beethoven luistert. Het is gemakkelijk te zeggen dat de concertwereld in de fout is, maar het zijn ook de mensen die hun oogkleppen moeten afzetten.”

De concertwereld gaat dus vrijuit?
Vanderveken: “Er valt uiteraard ook iets te zeggen over de concertwereld. Klassieke concerten zijn vandaag de dag doorgaans ex cathedra. Het orkest zit op het podium en iedereen klapt braafjes wanneer de dirigent opkomt. Na afloop buigen de muzikanten, gevolgd door een applaus. En dat is het dan: een aaneenrijging van conventies. Terwijl die muziek niet dood is en al zeker niet heilig.”

Er zijn nog mogelijkheden om de beleving te versterken?
Vanderveken: “Absoluut. Neem nu bijvoorbeeld Paganini (Niccolò Paganini, violist uit de 19e eeuw, red.). Hij was een van de eerste solisten die een echte wereldster werd. Vrouwen vielen zelfs flauw op zijn concerten.”

“Een klassiek concert zag er toen heel anders uit. Bij aanvang van het concert stond de violist nog niet op het podium. Het orkest opende met opzwepende muziek, waarop iedereen al spontaan mee klapte. Waarna Paganini dan het podium betrad en een ongelofelijke solo speelde, veerde iedereen recht. Dat was pas ambiance.”

Zoiets is vandaag de dag ondenkbaar.
Vanderveken: “Nu zit het publiek met zijn billen dichtgeknepen op zijn stoel en kucht af en toe. De violist staat al van het begin braafjes te wachten op het podium tot het orkest klaar is. Ik vind dat bijna belachelijk om naar te kijken.”

“Ik hou me dan ook niet in en klap wel mee. Klassieke muziek is bedoeld om in op te gaan, maar wij staan er tegenwoordig totaal los van. We zijn op een of andere manier geëvolueerd naar een heilige stilte die demuziek moet dienen.”

“Andersom verwacht het publiek dat ook. Als je naar een klassiek concert gaat, dan wil je je mooiste jurk bovenhalen. Mensen vinden het not done binnen te wandelen met je Delhaize-zak nog in de hand. Dat is het paradoxale. Je kan het toch niet elitair noemen als dat is wat je verwacht?”

Als afsluiter: je presenteert elk jaar het Weense nieuwjaarsconcert. Wat doet Thomas Vanderveken op oudjaar?
Vanderveken: Feesten, maar dan zonder drank (lacht). Ik drink één glaasje om middernacht, maar verder niets. Het is al wel eens vijf uur ‘s ochtends geworden, waardoor ik maar een paar uur slaap had. Als ik niet gedronken heb en goed voorbereid ben, is dat geen probleem. Dat halen we op een ander moment dan wel in.”