Navraag: Magaly Rodríguez García

Een reis die begon bij een veertienjarig meisje dat liever geen quinceañera-feest wou. Een reis die haar uiteindelijk aan de KU Leuven bracht, waar ze nu als professor en historica gespecialiseerd is in gemarginaliseerde groepen. Of zoals ze het zelf zo bondig stelt: ‘Seks komt voor in elke titel van mijn werk!’

Waarom wou u zelf geen quinceañera-feest?

In Ecuador is het de gewoonte als vijftienjarig meisje een groot feest te krijgen, een soort sweet sixteen zeg maar. Dat kost gigantisch veel geld, en de bedoeling is dan dat je je helemaal ‘meisje-meisje’ in het roze optut.

Ik aardde niet in dat gedoe van lachen en mooi zijn. Twee jaar geleden heb ik misschien voor de eerste keer iets roos aangedaan! Reizen en bijleren, dat was iets meer voor mij. Maar ik was niet dom, dus ik zei tegen mijn ouders: Spaar het geld en geef het mij wanneer ik 18 ben zodat ik naar het buitenland kan.

Dat was een gok, want ik was 14. Ik zou dat geld dan pas vier jaar later zien. Maar mijn ouders hebben gezegd: ‘Oké!’ en ze hebben hun woord gehouden.

Toen u uiteindelijk in België belandde, heeft u eerst een tolkenopleiding gevolgd om dan over te schakelen naar geschiedenis. Vanwaar die plotse omkeer?

Na mijn verblijf in de Verenigde Staten, ben ik op mijn 21e naar Europa gegaan. Mijn familie stond ondertussen wel te wachten op mijn diploma, dus ik moest beginnen met mijn studies.

Het is eigenlijk puur toeval dat ik begonnen ben met tolkenschool. Dat was gewoon de enige school die mij wou aanvaarden. In de tijd dat ik hier aankwam als niet-Europeaan was het systeem gewoon absurd. Wanneer je hier kwam, moest je een taalexamen doen om je in te schrijven voor een studie, en als ik niet slaagde kon ik dus ook geen studentenvisum krijgen. Je kreeg niet eens een jaar om de taal te leren.

De directeur van de tolkenschool heeft toen een uitzondering gemaakt voor mij. Op voorwaarde dat ik wel Nederlands ondertussen zou leren. En dat heb ik dan gedaan.

Maar dat was toch ook niet alles dan …

Neen, mijn Nederlands was uiteindelijk niet goed genoeg voor die opleiding. Pas op, ik kon spreken en alles hé, maar vertalen was toch te moeilijk. Toen gaf een docent me het advies om iets anders te doen, een opleiding waarbij de taal niet het hoofdvak was. Toen dacht ik: ik ga geschiedenis proberen. Ik ga het eerste jaar proberen en als het lukt, doe ik verder. En het is gelukt!

In het begin was dat studeren in het Nederlands een ramp. Dat was blokken, blokken, blokken. Elke cursus dat ik studeerde moest ik met potlood vertalen. Van elke 10 woorden zag je er dan 8 vertaald met potlood ernaast. Ik heb dubbel geblokt in vergelijking met de doorsnee student.

Als 21-jarige vrouw zomaar van werelddeel verwisselen: bracht dat veel sociale veranderingen met zich mee?

Sociale contacten waren heel moeilijk in het begin. Belgen zijn zó introvert, dat duurt een eeuwigheid voor je hen echt leert kennen! (lacht) Een voorbeeld is de telefoon: die is hier heel functionalistisch, je belt om iets te vragen als je iets nodig hebt.

In Latijns-Amerika is de telefoon gewoon een sociaal middel is. Je belt drie keer per dag naar je moeder, je zussen,... Ik weet nog toen ik hier in het begin was, dat ik iedereen opbelde die ik kende. Gewoon om te vragen: ‘Hoe is het?’ Ik merkte dan ook dat mensen raar klonken aan de andere kant van de lijn. Toen dacht ik: oei, oké, hier wordt dat dus niet gedaan. Sindsdien niet meer getelefoneerd. (Lacht)

Hetzelfde met spontaan afspreken. Voor mij is dat gewoon: je belt aan en als je thuis bent, of niet thuis bent, ja dat zal ik wel zien hé. Om zo afspraken te maken, ‘we zien elkaar over twee weken’, toen dacht ik in mijn eigen: ja, misschien heb ik geen zin om over twee weken af te spreken?

Veranderingen brengen vaak gemis met zich mee: Hoe voelde dat voor u?

Ik mis vooral mijn familie. Veel mensen zouden denken dat hoe langer je weg bent hoe gemakkelijker het wordt. Het leven hier wordt makkelijker, maar de afstand met jouw moederland wordt moeilijker.

Je vervreemdt van je eigen land, maar ook van je familie en vrienden. En hoe langer je wegblijft hoe moeilijker het wordt om terug te gaan. En ondertussen wordt je familie ouder, sommigen worden ziek of sterven, en dat is allemaal moeilijk. Ik heb het ook al meegemaakt, dat ik in de Verenigde Staten was en dat mijn vader overleden was. Ik weet dat ik dat nog ga moeten meemaken. Dat wordt steeds moeilijker.

Misschien iets over de slimste mens. We hadden gelezen dat een van de redenen dat u wou deelnemen aan de slimste mens was omdat u vond dat er niet genoeg migranten of vrouwen in de media een plaats kregen. Kan u daar iets over vertellen, en over hoe belangrijk u rolmodellen vindt in zo’n situatie?

Ja. Mijn eerste reactie toen ik die mail van de slimste mens kreeg was ‘nee, ik doe het niet’, maar dan was het eigenlijk mijn man die mij overtuigde om mee te doen: ‘je zit altijd te klagen dat er geen migranten zijn, geen vrouwen en geen academici. En nu krijg je de kans en je wil het niet doen.’ En ja, daar had hij natuurlijk gelijk.

Soms zijn er echt heel vervelende, idiote obstakels ook. Tot voor kort werd ik ondertiteld. Dat vind ik al vervelend. In de slimste mens gebeurde dat niet, maar mijn man volgt dat op twitter en daar lees je dus commentaren als ‘ik begrijp die mevrouw niet, ze spreekt zo onduidelijk.’ Terwijl sommige dialecten soms veel moeilijker zijn om te volgen. (lacht)

Maar zie je, dat is gewoon lastig. Je doet zoveel moeite om de taal te leren en dan is het nog niet goed. Dat is ook de reden dat veel mensen met een migratie achtergrond zeggen ‘pff, laat maar, dan kom ik gewoon niet’. Als jij naar buiten gaat, ben jij kwetsbaar, en dan zeg je ‘ik heb het al moeilijk genoeg, waarom zou ik het mij nog moeilijker maken?’

Uiteraard, als het gaat over een gebrek aan objectieve representatie van de maatschappij kan onze universiteit natuurlijk ook genoemd worden.

Dat is zeker waar, en daar hebben we nog een lange, proactieve weg te gaan. Het imago van de KU Leuven is van: wit, katholiek en intolerant. Ik ben benieuwd naar de huidige rector, aangezien diversiteit een van zijn programmapunten is.

Over onderzoek bestaan er ook veel mythes. Er heerst nog altijd dat idee dat de KU Leuven binnen de humane wetenschappen enkel over de kerk onderzoek doet. Maar seks staat in elke titel van mijn werk! (lacht) De slimste mens was ook gewoon een manier om te tonen van ‘kijk, hello, Leuven is niet wat jullie denken’, we zijn veel progressiever dan men denkt.

Uw onderzoek gaat inderdaad alles behalve over de kerk. Uw focus ligt op groepen die historisch buiten de samenleving vallen en waar een sterk stigma rond heerst. Bent u ooit zelf met uw eigen vooroordelen geconfronteerd geweest tijdens uw onderzoek?

Ja, tuurlijk. Ik herinner mij de eerste keer dat ik was uitgenodigd bij een organisatie die werkt met mannelijke en transgender prostituees. Ik ging ervan uit dat ze jong waren, heel extravagant en gedrogeerd.

Kwam ik aan, en de helft beantwoordt daar helemaal niet aan. Doodgewone mannen, zelfs een Ecuadoraanse man die mijn leerkracht wiskunde had kunnen zijn. Iedereen heeft vooroordelen in zijn hoofd, stigmatisering beïnvloedt iedereen. Je moet gewoon bereid zijn voorbij het clichématig denken te gaan en om te zien hoe het wel anders kan zijn.

Het valt op dat u prostitutie en sekswerk als termen door elkaar gebruikt. Tegenwoordig wordt er nochtans een voorkeur gegeven aan het meer neutrale sekswerk. Gebruikt u beide termen met een reden?

Dat komt eigenlijk door ons werk. We hebben daarin besloten beide termen te gebruiken. Dat heeft twee redenen. Een eerste reden is dat niet elke prostituee zichzelf als een sekswerker beschouwt. Velen zeggen: ‘dit is geen werk, dit is een relatie en ik krijg voordelen uit de relatie.’

Ten tweede, de termen prostitutie en prostituee wijzen heel erg op het stigma dat nog steeds op die activiteit kleeft, ook in landen waar prostitutie legaal is. Het is niet zo dat wanneer iemand in bijvoorbeeld Nederland zegt ‘Oh hallo ik ben sekswerker’ dat mensen reageren met ‘oh oké, en bevalt het je?’ Neen, dat stigma blijft.

Sekswerk wordt vaak gezien als iets dat onze gegenderde patronen overhoop gooit. Hoe verbindt u feministische theorie met uw werk?

Feminisme is geen homogene beweging, ruwweg zijn er twee groepen op te maken. De eerste is een groep die menen dat prostitutie een vorm van slavernij is - waar de mannen de slavenhouders zijn en de vrouwen de slaven. De andere groep feministen ziet sekswerk net als een vorm van bevrijding. Vrouwen maken gebruik van hun seksualiteit: dat is een vorm van onafhankelijkheid.

Waar bevind ik mijzelf? Daar ben ik een hele goede Belg in geworden: Ik zoek het compromis. Bij het eerste standpunt ontneem je gewoon alle agency van die personen. Daarnaast focus je enkel op vrouwelijke prostitutie terwijl er misschien evenveel mannelijke en transgender prostituees zijn. Ook in historische tijden!

Toch heb ik ook problemen met de feministen die zeggen ‘prostitutie is pure seksuele bevrijding, prostitutie is een job als een ander’. Want er zijn problemen binnen de prostitutie, en heel wat personen bevinden zich in zeer moeilijke situaties. Het is een job, maar het is begot een heel moeilijke job.

Onlangs was er nog een controverse van RichMeetBeautiful. Het feit dat dat dan verboden wordt, bekijkt u dat dan als een bevestiging van het stigma?

Ik vond heel dat debat hypocriet. Prostitutie wordt allemaal getolereerd zolang het gaat over Nigeriaanse vrouwen, Marrokaanse, Roemeense, enzovoort. Maar als het dan gaat over onze studenten: ‘Oh no way’. Iedereen in rep en roer!

Ik vraag mij dan af waarom we dat zo verschillend behandelen. En volgens het wetenschappelijk onderzoek zou net een tegenovergestelde reactie correcter zijn. We zien dat studentenprostitutie vaak niets te maken heeft met acute armoede maar meer met pure nieuwsgierigheid. Die studenten kunnen daar ook gemakkelijker uitstappen, en doen dat vaak ook al snel. De enige die baat hebben gehad bij die heisa, dat is die firma. Wat een gratis publiciteit!

Kan u een toekomst zien waarin sekswerk geen stigma draagt, en een even veilige job is als een ander?

Daar hebben wij een seksuele revolutie voor nodig. En ik denk niet dat we dat nog gaan meemaken. Seks is taboe. Zo simpel is dat. Als het over seks gaat tussen 18-jarigen of onder 50-jarigen: er wordt gewoon gegiecheld. Betaalde seks is nog een trapje hoger. Wat ik wel durf dromen is een diepgaande sensibilisering. Dat zou ik wel kunnen zien gebeuren.

Als afsluiter: is er nog iets dat je graag aan de studenten zou willen meegeven?

Ja, ik wil nog een advies meegeven: Ontdek de wereld, begin met Brussel. (lacht)

(lacht) Hoezo?

Het valt me op dat studenten in staat zijn om Zuid-Afrika of Chili beter te kennen dan hun hoofdstad. Brussel is een ongelooflijk boeiende stad en het blijft verbazen. Leuven is echt heel mooi he. En vooral heel proper eigenlijk. Altijd als ik door Leuven loop ben ik bijna bang dat ik een gas-boete ga krijgen of zo. Dat ze mij aan het filmen zijn. Natuurlijk is Leuven heel fijn voor studenten. Als startplaats, als lanceringsplatform dan… Maar je moet wel gelanceerd worden naar ergens anders uiteindelijk, hé!