Napoleon: Hoe schrijf je een goede historische film?

Nog voor Napoleon de zalen bereikte was de film al gecontesteerd. Regisseur Ridley Scott vocht een robbertje uit met historici die zijn film onder vuur namen vanwege de vele historische onnauwkeurigheden. 'Get a life', klonk het bij Scott, die zich meteen ook afvroeg hoe historici dan wél wisten dat zij het bij het rechte eind hadden, 'were you there?'

'Ridley Scott komt niet erg sympathiek over in die discussie', vertelt Tom Verschaffel, historicus en professor aan de KU Leuven en gespecialiseerd in publieksgeschiedenis. 'Zijn opmerkingen zijn van het intellectuele niveau van een kleuter.' 

Monopolie

Toch is geschiedenis niet het monopolie van historici, vindt Verschaffel. 'Iedereen mag over het verleden zeggen en doen wat die wil. Als Ridley Scott zegt: "Ik trek mij niets van aan van wat historici vinden", heeft hij dat recht. Historici hebben dan wel evenzeer het recht om dat te betreuren.'

Een historische film kan dan ook nooit zonder fouten zijn. 'Bij historische fictie zijn er per definitie dingen die niet zo gebeurd zijn. Dat hoort bij het genre', duidt de professor. 'Om een aantal zaken te noemen: Napoleon spreekt Engels in de film, dat is natuurlijk niet juist. Ook dialogen zijn altijd verzonnen.'

Maar bij Napoleon blijft het niet alleen daarbij. Critici wezen er meteen op dat de scène in de film waarbij de piramides beschoten werden niet waarheidsgetrouw is. Ook is het personage van Napoleons grote liefde Josephine veel jonger in de film dan dat ze in werkelijkheid was. 

Maar Verschaffel relativeert: 'Een filmmaker heeft ook de vrijheid om daarmee te spelen. Vanuit een filmische logica kan je dat soms nog wel begrijpen. Al maken fouten een film wel slechter en minder interessant.'

Er zijn volgens hem dan ook altijd historici betrokken bij het maken van de meeste historische films, al is hun rol beperkt: 'Vaak zijn historici daar als veredelde factcheckers. Ze moeten controleren of de details wel kloppen: "Is dat kostuum wel juist voor die periode? Zitten er geen anachronismen in?". Dat is voor mij echter absoluut niet de essentie. De interpretatie van een figuur is veel belangrijker, maar de beslissingen daarover nemen de filmmakers liever zelf.'

Egotripper

Die interpretatie van Napoleon zet hem in de film neer als iemand die erg ijdel is met een groot ego, en dat klopt, zegt professor Franse geschiedenis Hans Cools. 'Napoleon had een buitengewoon groot ego. Hij had ook erg veel last van hoogmoed, wat hem uiteindelijk ook de das heeft omgedaan toen hij besloot om de Russische tsaar te straffen omdat die de blokkade tegen Engeland, die Napoleon aan alle landen in continentaal Europa poogde op te leggen, niet in stand hield.' 

Die scène zit ook in de film, waar Napoleon het advies van zijn generaals in de wind slaat en toch doorzet: 'Napoleon dacht dat hij het zelf het beste wist en naar niemand anders moest luisteren. Dat was ook zo bij zijn ontsnapping van het eiland Elba. De grootmachten zijn aanvankelijk vrij mild voor hem geweest en hadden hem soevereiniteit over Elba gegeven. Toch besloot Napoleon om zich er niet bij neer te leggen en hij dacht dat hij daar wel mee weg zou komen. Hij was buitengewoon stijfkoppig en eigenzinnig', vertelt Cools.

Ook de focus op Napoleons relatie met Josephine – die in de film erg prominent is – is zeker terecht, aldus Cools: 'Dat was zijn grote liefde. Ze moet beeldschoon geweest zijn, maar het was een ongebruikelijk huwelijk. Josephine was een creoolse met een onduidelijke afkomst. Tijdens de revolutiejaren verschoven de bestaande conventies echter waardoor het huwelijk toch kon doorgaan.' 

Historisch bewustzijn

Dat Napoleon nog steeds zo tot de verbeelding spreekt, komt volgens Verschaffel door het spectaculaire leven dat de Franse veldheer geleid heeft: 'Hij was één van de machtigste mensen uit de geschiedenis, zeker in die periode.' Cools voegt eraan toe dat ook de vele veldslagen van Napoleon de fascinatie met hem verklaren. 

Een blockbuster als Napoleon bepaalt dan ook mee het historisch bewustzijn rond een figuur als Napoleon, weet Verschaffel: 'De omvang van het publiek dat films, en tegenwoordig vooral ook series, bereiken is een veelvoud van het aantal mensen die boeken over Napoleon lezen. Daar komt bij dat iets visueel altijd een veel grotere indruk maakt dan tekst.'

'Ik zou films daarom wel nog niet rekenen tot de echte geschiedschrijving', vult de historicus aan. 'Het is wel een onderdeel van hoe geschiedenis maatschappelijk aanwezig is, samen met musea en de academische geschiedschrijving. Die laatste speelt daarin de rol van bewaker van kennis en kan ook reageren als iets echt de spuigaten uitloopt.'

Het recept voor een goede historische biopic

Maar hoe schrijf je dan een goede historische biopic? Daarbij moet de filmmaker het leven van één historische figuur – in dit geval Napoleon – samenvatten op hooguit enkele uren tijd. 'Fundamenteel gezien verschilt dat niet zo erg van wat een historicus doet', steekt Verschaffel van wal. 'Als een historicus een biografie schrijft, moet hij dergelijke keuzes ook maken. Maar hij heeft daarvoor meestal wel wat meer ruimte, en kan daardoor ook meer nuance en diepgang aanbrengen.'

Een filmscenario heeft wel een veel lagere informatiedichtheid dan een boek. Waar een historicus in een boek enkele honderden pagina's heeft om informatie over te brengen, moet een film het doen met een script van een honderdtal pagina's. 

'Dat is niet veel om een leven te vertellen en dan maak je keuzes in functie van je film. Dat is eigen aan historische fictie en part of the game. Je zal bijvoorbeeld altijd zien dat er wel een romantisch element zal inzitten dat uitgelicht wordt. In Napoleon zitten dan weer ook veel veldslagen die spektakelwaarde hebben.' 

Voor Verschaffel is het belangrijkste vooral dat de film interessant is: 'Ik verwacht van een historische film dat die meer doet dan het traditionele beeld bevestigen. Ik hoop altijd dat ik iets nieuws te weten kom of naar de figuur kijk op een andere manier.'